Kahoy-Pangsugnod—Mahanaw ba Samag Aso?
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Nigeria
ANG adlaw misalop ug mipula ang Aprikanhong kalangitan. Si Sampa naglung-ag ug humay alang sa iyang bana ug ilang mga anak. Siya mikalos ug tubig gikan sa usa ka timba ug giyabo kana ngadto sa usa ka kalderong aluminum nga nangitom-sa-aso. Ubos sa kaldero nagpitipiti ang diyutayng kalayo, nga gisugnoran sa tulo ka mabaga nga mga binugha.
Sa duol natapok ang daghan pang kahoy. Si Sampa nagpalit niana gikan sa mga tawo nga naghakot niana pinaagig trak gikan sa kabukiran. Ang kahoy hinungdanon. Kon walay kahoy walay kalayo. Kon walay kalayo dili ka makaluto ug kan-on.
Ang kinamagulangang anak nga lalaki ni Sampa nag-ingon: “Sa dihang wala kami ing kahoy, dili kami makakaon.” Siya mikompas ngadto sa mga balay sa mga dato ibabaw sa bungtod. “Sa mga balay didto, adunay elektrisidad. Adunay mga stove nga de-elektrik ug ubang mga stove nga de-gas.” Siya miliso ngadto sa kalayo, mikibo, ug miingon: “Kami nagagamit ug kahoy.”
Kon kana ang hisgotan, ang pamilya ni Sampa adunay daghang kauban nga may samag kahimtang. Sa matag 4 ka tawo sa nagakaugmad nga kalibotan, 3 ang nagsalig sa kahoy ingong ilang bugtong tinubdan sa sugnod alang sa pagluto ug pag-init. Apan adunay dako kaayong kakulang sa kahoy.
Segun sa FAO (UN Food and Agriculture Organization), ang krisis sa kahoy hilabihan gayod. Mga usa ka bilyon ka tawo sa nagakaugmad nga mga nasod ang nag-atubang sa kakulang sa kahoy. Kon magpadayon ang presenteng dagan, kini nga gidaghanon dali rang mopilo pagkatapos sa siglo. Usa ka hawas sa FAO nagpahayag: “Diyutayg bili ang paghatag ug pagkaon alang sa gigutom sa kalibotan kon sila walay ikaarang sa pagluto niana.”
Nganong Kulang?
Sukad sa kinasayohang mga panahon, ang katawhan migamit na ug kahoy alang sa sugnod. Ang katarongan? Ang kahoy dali kaayong mabatonan. Dili ka magkinahanglan ug mahalong kagamitan o sopistikadong teknolohiya sa pagpangahoy. Gawas kon kana sobrang gipahimuslan, ang abiyo masustentohan pinaagi sa pagtubo sa bag-ong mga kahoy. Ang pagluto ug pag-init pinaagi sa kahoy wala magkinahanglan ug mga stove ug mga heater. Ug labing maayo, ang kahoy maoy walay bayad ug daling mabatonan sama sa kinaduolang kahoy. Sa sulod lamang sa milabayng duha ka gatos ka tuig nga ang adunahang mga nasod sa kalibotan mibalhin ngadto sa laing mga sugnod, sama sa gas, karbon, ug lana. Ang uban nagpabilin sa kahoy.
Ang pila ka mga eksperto nag-ingon nga ang kinauyokan sa suliran karong adlawa mao ang dakong pagtubo sa populasyon. Samtang midaghan ang mga tawo, ang mga lasang giupawan aron palaparon ang mga kabalangayan, palaparon ang agrikultura, ug tagan-an ug tabla ang industriya ingon man ang pangsugnod. Ang tulin nga pag-upaw sa lasang nahitabo alang sa pagpauswag sa halos matag nasod. Ang Amihanang Amerika ug Uropa nakaagi nianang yugtoa.
Apan ang populasyon karong adlawa nagatubo sa gikusgong makuyaw. Sa karon, aduna nay mga lima ug tunga ka bilyong tawo sa ibabaw niining planeta. Sa nagakaugmad nga mga nasod, ang populasyon midoble matag 20 ngadto sa 30 ka tuig. Samtang ang gidaghanon sa mga tawo nag-usbaw, mao usab ang panginahanglan sa kahoy. Kini sama ra nga ang populasyon nahimong usa ka higante, usa ka mananap nga tigkaon ug lasang nga dili matagbaw, usa ka mananap nga nagakadako ug nagakagutom matag adlaw. Ang abiyo sa kahoy sa ingon nagkahurot sa dili pa kana mahulipan. Sumala sa FAO, kapin sa usa ka gatos ka milyon nga mga tawo sa 26 ka mga nasod ang dili na makaarang sa pagbaton sa igong kahoy aron matagan-an bisan ang ilang pangunang mga panginahanglan.
Bisan pa, dili tanan nga nagkinabuhi diha sa mga kayutaan nga may grabeng kakulang parehong naapektahan. Kadtong makaarang mibalhin sa laing mga sugnod, sama sa gaas o binotelyang gas. Ang krisis sa kahoy maoy krisis sa kabos, nga nagakadaghan.
Ang Epekto sa Katawhan
Niining ulahing katuigan ang bili sa kahoy midoble, mitriple, ug sa pila ka mga dapit mipilo ug kaupat. Karong adlawa, ang mga prisyo padayon sa pag-umento samtang ang mga dapit palibot sa mga siyudad nagkaupaw. Daghang mga siyudad sa Asia ug Aprika sa pagkakaron nalibotan sa mga dapit nga halos sa bug-os wala nay lasang. Ang pila ka mga siyudad kinahanglang manguhag kahoy gikan sa gilay-ong kapin sa 160 kilometros.
Ang nagkaumento nga mga prisyo nagdugang sa kabug-at niadtong wala nay paglaom nga kabos. Ang mga pagtuon nagpakita nga sa mga bahin sa Sentral Amerika ug Kasadpang Aprika, ang mamumuong-matang nga mga pamilya mobayad kutob sa 30 porsiento sa ilang tanang abot alang sa kahoy. Ang uban—pagkaon, sinina, puloy-an, transportasyon, edukasyon—kinahanglang paigoon sa kon unsay nabilin. Alang kanila matuod ang panultihon nga “ang gasto ilalom sa kaldero mas dako kay sa sulod sa kaldero.”
Sa unsang paagi sila nakapaigo? Diin ang kahoy nihit o mahal, kunhoran sa mga tawo ang gidaghanon sa init nga pagkaon nga ilang kan-on. Sila mopalit ug baratohong pagkaon o menos nga pagkaon, nga misangpot sa dili balanseng diyeta. Dili nila lutoon pag-ayo ang ilang pagkaon. Ang mga kagaw ug mga parasito dili mapatay, ug diyutayng sustansiya ang makuha sa lawas. Dili nila pabukalan ang ilang giinom nga tubig. Sila mamunit sa basurahan ug bisan unsang butang nga masunog.
Minilyon nga mga tawo miliso sa ubos ug kalidad nga mga sugnod, sama sa uhot, mga tukog, o uga nga kinalibang sa hayop. Diin ang kahoy mahal ug ang kinalibang dili, morag mas makaganansiya ang pagsugnod sa kinalibang kay sa gamiton sa umahan. Sa subsob may diyutayng kapilian. Apan ang bayad mao nga ang yuta nahikawan sa bililhong organikong mga materyal. Sa lakaw sa panahon ang yuta nagkaomaw ug mauga.
Bisan tuod kadtong nagpuyo sa banikang mga dapit sagad dili mopalit sa ilang kahoy, ang iyang kanihit nagdugang ug dako sa panahon nga gugolon sa pagpangahoy. Sa mga dapit sa Habagatang Amerika, ang mga babaye mogugol ug 10 porsiento sa ilang adlaw sa pagpangahoy. Sa pila ka mga kayutaan sa Aprika, ang usa ka tibuok adlaw nga pagpangahoy makatagana lamang sa tulo ka adlaw nga abiyo. Usahay ang mga pamilya motudlo ug usa ka bata sa pagtrabaho sa bug-os-panahon sa pagpangahoy.
Sa kasagaran, ang banikang kalikopan gisakripisyo aron matagbaw ang panginahanglan sa siyudad. Ang kahoy giputol ug gibaligya sa mas tulin kay sa iyang pagtubo. Busa ang abiyo nagkanihit, ug ang mga pamilya kaha molalin ngadto sa mga siyudad o mogugol ug dugang panahon sa pagpangahoy alang sa ilang kaugalingon.
Mao nga, minilyon nga mga tawo naggugol ug dugang panahon ug salapi aron matagbaw ang ilang pangunang panginahanglan alang sa sugnod. Ang mga kapilian? Alang sa kabos kini nagkahulogan sa menos nga pagkaon, nga matugnawan, ug magkinabuhi nga walay suga sa magabii.
Unsay Ginahimo
Mga katuigan sa miagi ang kaseryoso sa krisis sa kahoy nagsugod sa pagdawat ug internasyonal nga pagtagad. Ang World Bank ug ubang mga ahensiya migugol ug salapi ngadto sa mga proyektong para sa lasang. Bisan dili tanan niining mga proyekto nagmalamposon, daghan ang nakat-onan. Ang kasinatian nagpakita nga ang solusyon sa krisis sa kahoy dili lamang yano nga butang sa pagtanom sa daghang kahoy. Usa ka suliran mao nga ang mga tigplano usahay mapakyas sa pagtagad sa mga pagbati sa lokal nga mga tawo. Mao nga, sa usa ka nasod sa Kasadpang Aprika, ang mga taga-balangay nagdaot sa mga luyong tungod kay sila gitanom sa naandang mga sibsibanan.
Laing kalisdanan mao nga ang pagpasig-uli sa lasang maoy usa ka dugayng-panahong kalihokan. Mahimo kining abtan ug 25 ka tuig una pa ang mga kahoy arang makapatungha ug pangsugnod sa pasikaranang nagaabiyo-sa-kaugalingon. Kini nagkahulogan nga malangan ang ganansiya sa pamuhonan. Kana usab nagkahulogan nga ang pagtanom walay mahimo sa pagtagbaw sa presenteng panginahanglan.
Ang mga proyekto sa pagpasig-uli sa lasang nagpadayon na sa daghang mga nasod. Apan sila ba makatagbaw sa mga panginahanglan sa umaabot? Ang mga eksperto sa kalasangan nag-ingon nga dili. Ang mga kahoy giputol nga mas tulin kay sa paghulip. Usa ka tigdukiduki sa Worldwatch Institute nagsulat: “Ikasubo, ang politikal nga pagbuot ug ang pasalig sa mga kahinguhaan nga gikinahanglan sa pagbungkag sa siklo nga gipasiugda sa pag-upaw sa lasang maoy kulang diha sa kadaghanan sa tropikonhong Ikatulong Kalibotan. Sa presente, usa lamang ka ektarya sa mga kahoy ang gitanom alang sa matag napulo ka ektarya nga gipamutol. Ang kal-ang mas dako sa Aprika, diin ang porsiento sa kahoy nga giputol ngadto sa gitanom maoy bayente-nuwebe sa kada usa. Sa pagtagbaw sa gikalkulong panginahanglan sa kahoy sa Ikatulong Kalibotan sa pag-abot [sa tuig] 2000 magkinahanglan ug napulog-tulo ka pilo nga usbaw sa presenteng gikusgon sa pagtanom sa kahoy alang sa dili-industriyal nga gamit.”
Mga Kalaoman sa Umaabot
Karong adlawa ang sinserong mga tawo aktibong nalangkit sa paningkamot sa pagsulbad sa suliran sa kakulang sa kahoy. Bisan pa, ang ilang mga banabana alang sa umaabot sagad maoy matahapon. Ang mga tigdukiduki sa Earthscan misulat diha sa ilang librong Fuelwood—The Energy Crisis That Won’t Go Away: “Ang tanang maong mga lakang [sa pagsanta sa krisis sa kahoy] dili makapahupay sa bug-os sa mga kabug-at nga gipahamtang sa kakulang sa sugnod ug nagaumento nga prisyo sa kahoy diha sa mga kabos.” Ang basahon sa pagpanudlo sa FAO nga The Fuelwood Crisis and Population—Africa nag-ingon: “Bisag unsang pagsulay sa pagsulbad sa suliran may gamayng purohan nga molampos hangtod ang pagtubo sa populasyon makontrol.” Hinuon, ang mao rang publikasyon nagpakita nga ang populasyon padayon nga motubo “tungod kay ang umaabot nga mga ginikanan mas daghan sa mga ginikanan karong adlawa. Ang umaabot nga mga ginikanan nangatawo na.”
Kasukwahi sa maong mangiobong panagna, ang tagna sa Bibliya tin-awng nagpakita nga ang Diyos nga Labing Gamhanan nagtuyo sa dili momenos sa bug-os nga kapasig-ulian sa Paraiso sa yuta. (Lucas 23:43) Ang komplikadong mga suliran mahitungod sa kahoy, populasyon, ug kawalad-on dili saylo sa iyang katakos sa pagsulbad.—Isaias 65:17-25.
Mahanaw ba samag aso? Dili gayod! Sa dili madugay mamatuman ang tagna may labot sa atong mahigugmaong Maglalalang: “Imong ginabuklad ang imong kamot ug ginatagbaw mo ang tinguha sa tagsatagsa ka butang nga buhi.”—Salmo 145:16.
[Blurb sa panid 14]
‘Diyutayg bili ang paghatag ug pagkaon kon sila walay ikaarang sa pagluto niana’