Pagpaniid sa Kalibotan
Walay Medikal nga “Tuboran sa Pagkabatan-on”
Sumala sa usa ka espesyalista sa pagtigulang nga si Andréa Prates, ang pagtomar ug usong mga medisina aron magpabiling batan-on, sama sa pila ka hormone, mahimong “makahatag ug diyutayng benepisyo apan makadaot usab ug dako sa imong kahimsog.” Sa pagpakigbugno batok sa pagtigulang, “mas epektibo ang panggawi kay sa bag-ong medisina,” nagtambag si Dr. Prates. Ang maayong mga panggawi nga makapauswag sa taas nga kinabuhi, nagtaho ang magasin sa Brazil nga Superinteressante, naglakip sa pagbaton ug hustong katulog, padayong paghupot ug kalmadong disposisyon, pagpanghuyatid ug paghimog kasarangang ehersisyo, paghago sa kaugalingon sa mental nga paagi, ug paglikay sa tambok nga mga pagkaon. Hinungdanon usab ang pagkaon ug mga bitamina ug mga mineral, nga makaplagan sa mga prutas ug mga utanon. Ang pagtigulang naglambigit sa tanang selula sa lawas, ug ang usa ka sustansiya dili dungan nga makabenepisyo sa tanang nagkadaiyang organo sa lawas.
Ang Unang “Clone” sa Usa ka Hamtong nga Mananap nga Sus-an
Ang mga tigdukiduki sa Scotland nakapapugwat sa kalibotan sa ulahing bahin sa Pebrero tungod sa pahibalo nga nakapatungha sila ug usa ka clone nga karnero gikan sa DNA sa usa ka hamtong nga karnero. Bisan pag ang pag-clone sa mga selula sa embryo ginahimo sa daghan nang tuig, hangtod karon ang pagpatungha ug genetikanhong kaluha sa usa ka hamtong nga sus-ang mananap gihunahuna sa daghang siyentipiko nga imposible. Ang mga tigdukiduki nag-ingon nga, sa teoriya, ang susamang paagi mapadapat usab sa mga tawo—nga ang DNA sa usa ka selula nga gikuha sa usa ka hamtong magamit sa pagpatunghag parehong genetikanhon, apan mas bata, nga kaluha. Apan, sumala sa International Herald Tribune, si Ian Wilmut, ang siyentipiko nga nangulo sa proyekto, nag-isip sa ideya nga dili madawat sa etikal nga paagi. Miuyon ang World Health Organization, nga nagsupak sa pag-clone sa tawo ingong ‘naghinobrang matang sa pag-eksperimento,’ nagtaho ang The Journal of the American Medical Association.
Likayi ang Sobrang Tensiyon!
“Minilyon sa mga taga-Brazil ang kanunayng nakigbisog sa tensiyon,” nagtaho ang magasin nga Veja. Daghan kanila ang mahimong nagtuo nga ang pagtrabaho sa taas nga mga panahon nga kinatas-an ang sukod sa mabuhat nagpaila sa ilang pagkaepisyente, apan makadaot kini nga tinamdan. “Mabungahon ang usa ka mamumuo kon mapailalom siya sa makataronganong tensiyon, apan mabatonan niya ang kinadak-ang pagkaepektibo kon siya, nga dili mahibalo niini, nakalapas na sa limite,” nagpatin-aw si Dr. Marilda Lipp sa Pontifical Catholic University. “Ilalom sa bug-at nga tensiyon, ang tawo makatrabahog maayo sa makadiyot. Dayon, mahugno ra siya.” Kadtong malisdan sa pagtugyan ug mga responsabilidad mag-antos ug mas dakong tensiyon, matod pa sa taho. Ang kinadak-ang tensiyon mag-apektar kanila nga, sumala sa mga pulong ni Dr. Lipp, “malisdang mopahayag sa ilang mga pagbati, nga dunay purohan nga moulbo sa mga panahon sa tensiyon ug dayon maningkamot nga mahimong lumo ug maayo ang batasan.”
Elektronik nga mga Piso
Ang elektronik nga mga piso nahimong nasodnong nausong kalingawan sa Hapon, nagtaho ang Asahi Evening News sayo niining tuiga. Ang pormag-itlog nga dulaan dunay screen nga magpasundayag sa mga larawan sa usa ka piso sa nagkadaiyang hugna sa pagtubo. Pislita ang usa ka boton, ug paglabay sa lima ka minutos usa ka gamayng piso ang mogula gikan sa tipaka niini nga makita sa screen. Mo-beep dayon ang “piso” aron makamatngon ang tag-iya nga “aboran” kini ug atimanon ang ubang mga panginahanglan niini pinaagig pagpislit sa lainlaing mga boton. Mahimo kining mo-beep bisan unsang oras, bisan magabii. Ang dili pagsanong mopahinabo sa sayong “kamatayon” sa piso. Sa bisan unsang kahimtang, human ang usa ka semana o kapin pa, mamatay ang piso. Ang dulaan mahimong iprograma pag-usab aron ang bag-ong piso, nga dunay laing personalidad, “mahimugso.” Ang pipila gikataho nga mobatig pagkasuod sa ilang elektronik nga piso nga sama sa ilang bation sa usa ka bata. Miingon pa gani ang usa ka doktor bahin sa iyang piso: “Mas naguol ako sa dihang namatay kini kay sa dihang namatay ang usa sa akong mga pasyente.”
Pagpahimulos sa Bata
“Mga duha ka milyon nga bata sa tibuok kalibotan ang gituohan nga mga biktima sa negosyo sa sekso,” nagtaho ang ENI Bulletin. Ang maong organisadong pag-abuso sa bata, nga kaylap na sa mga dapit sa Asia, nag-uswag na karon sa mga dapit sa Amerika. Si Rodrigo Quintana, usa ka espesyalista sa Inter-American Institute of the Child, nagpahayag nga ang milabayng dekada nakakita niini nga suliran nga talagsaong nag-uswag sa Latin Amerika. Ang mga estadistika nga gikutlo ni Quintana nagpaila nga tinagpulo ka libo sa mga menor-de-edad sa kanasoran sa tibuok Latin Amerika ang nagtrabaho karon ingong mga pampam.
Ulbo sa Kontra-Materya Nadiskobrehan
Ang mga astropisisista dili pa dugayng nakadiskobre sa dayag nga 3,500-light-year nga gitas-on nga ulbo sa kontra-materya nga nagsumikad sa kinauboran sa atong galaksiya, ang Milky Way, nagtaho ang The New York Times. Ang kontra-materya nasangkapan sa atomikong mga partikulo nga sama gayod sa ordinaryong materya gawas lang nga sila dunay kaatbang nga kargang koryente. Ang pagdapat niini sa mga partikulo sa ordinaryong materya mosangpot sa pagkalaglag sa usag usa ug mopagawas ug gamhanang mga gamma ray nga dunay tinong enerhiya. Nailhan sa mga siyentipiko ang ulbo sa kontra-materya pinaagi sa pagpahiuyon sa Compton Gamma Ray Observatory nga satelayt sa maong lebel sa enerhiya. Kon bahin sa epekto sa ulbo, “ang mga astropisisista nag-ingon nga wala kini magpameligro sa Yuta, kondili sa ila lamang nga panglantaw sa dagway sa galaksiya.”
Pang-abog sa Elepante
“Sa Asia, ang mga elepante naglaglag sa linibo ka dolyar nga bili sa mga tanom kada tuig,” nag-ingon ang zoologo sa Cambridge University nga si Loki Osborn. Ingon sa gikataho sa magasin nga New Scientist, ang mga elepante usab sa Aprika labi pang nadani niini nga tinubdan sa pagkaon. Sumala sa naandan, ang mga mag-uuma nagsulay sa pag-abog sa mga mananap pinaagi sa pagbombo ug mga tambol o paglabayg mga bato. Daghang nanulong nga elepante ang gipusil usab, nag-ingon si Osborn, “apan gamay ra kini ug nahimo aron makunhoran ang kadaot sa tanom.” Si Osborn ug ang usa ka imbentor nagtuo nga nakaplagan nila ang mas maayo pang solusyon: usa ka lata sa espri nga dunay sulod nga mga usa ka kilo nga sili ug aseite nga mahimong ipasirit sa dapit duol sa elepante pinaagig tiglansad sa may-presyur-nga-hangin. Iyang namatikdan nga ang taas nga ilong sa elepante maoy usa sa labing sensitibo diha sa gingharian sa kahayopan. Sa panahon sa mga pagsulay sa Zimbabwe, “ang mga elepante dili una molihok, dayon magpangusmo sa dili pa dalidaling mopahawa.” Ang sili dili makapahinabog permanenteng kadaot, matod sa taho.
Makamatay ang Segunda-Manong Aso
“Kapin sa 50,000 ka kamatayon kada tuig gumikan sa sakit sa kasingkasing ug kaugatan ang gipahinabo sa paghanggab ug segunda-manong aso,” ang aso gikan sa ubang tawong nanigarilyo, nag-ingon ang taho sa magasin sa T.B. nga Good Housekeeping. Dugang pa, ang mga dili tigsigarilyo nga kanunayng mogugol ug panahon sa dapit nga may nanigarilyo ang ilabinang dunay hataas nga kapeligrohan nga makaagom ug brongkitis ug pulmonya ug dunay dugang kapeligrohan sa nagkadaiyang matang sa kanser. Ang dili maayong baho nga magpabilin sa usa ka lawak sa pila ka adlaw human nga dunay manigarilyo wala isipa nga peligroso. Apan, “ang punog-aso nga mga lawak mahimong dunay abot ug unom ka pilo nga labawng polusyon sa hangin kay sa usa ka puliking haywey,” nag-ingon ang artikulo. Nag-ingon usab kini nga “usa sa kada walong mamatay nga gipahinabo sa pagsigarilyo maoy resulta sa paghanggab ug segunda-manong aso.”
Ang Tanom sa Umaabot?
Ang kawayan dagaya sa tibuok ekwetor sa wala pa kini pamutla sa mga tigkolonisar aron maghimog umahan, nag-ingon ang The UNESCO Courier. Sa Aprika lamang, dunay 1,500 ka matang sa kawayan. Ang tanom dunay daghan ug lainlaing kagamitan. Tungod kay mas malig-on kay sa asiro, usa kini ka ekselenteng materyales alang sa konstruksiyon. Ang pipila ka tulo-andanang mga tinukod sa Colombia nga ginama sa kawayan maoy kapin na sa usa ka gatos ka tuig ang panuigon ug gigamit pa gihapon. Mapuslanon usab ang kawayan ingong tubo, sugnod, ug para sa uban pang mga kagamitan. Gigamit pa gani sa Insek ug Hapones nga pagpangluto ang mga dabong sa kawayan. Ang talagsaong mga hiyas sa kawayan mahimong gipakamenos sa miagi. Apan ang mapuslanong mga hiyas ug ang daling pagtubo niini—mohingkod kini sulod lamang sa lima ka tuig—nakatukmod sa pipila nga isipon kini sa bag-ong paagi, ingong “ang kanunay mabag-ong tanom sa umaabot.”
Mga Uk-ok Nalangkit sa Hubak sa Pagkabata
Ang lima-ka-tuig nga pagtuon alang sa U.S. National Institutes of Health nagpasangil sa mga uk-ok tungod sa nagsulbong nga pagkaylap sa hubak sa kabataan diha sa naghuot nga mga panimalay sa siyudad, nagtaho ang Daily News sa New York. Sa 1,528 hubakong kabataan nga gitun-an sa pito ka siyudad, 37 porsiyento ang alerdyik kaayo sa mga uk-ok. Kadtong dunay alerdyi ug naladlad sa daghang uk-ok sa ilang mga lawak-katulgan maoy tulo ka pilo nga may purohan nga kinahanglang ipaospital kay sa ubang hubakong mga bata. Si Dr. David Rosenstreich, ang pangulo sa pagtuon, nagdasig sa pagpapha sa mga uk-ok pinaagig mga bitik sa uk-ok, mga igpapatayg insekto, boric acid, ug bug-os nga pagpanghinlo. Ang pag-vacuum sa tibuok balay makatabang sa pagpapha sa mga kinalibang sa uk-ok nga anaa sa abog, siya nag-ingon. “Kinahanglan nimong kuhaon ang bisan unsang gigikanan nga pagkaon ug tubig,” midugang si Dr. Rosenstreich, “ilabina ang mga tulo sa tubig. Kinahanglang moinom ang uk-ok aron magpabiling buhi.”