Himamata ang Langgam nga May mga Pilok

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA HABAGATANG APRIKA

“DAKOG kalagmitan nga wala ka pa gayod makakita kanamo. Kami maoy mga langgam, ug nakaila ang kadaghanang tawo kanamo ingong Aprikanhong mga kalaw sa yuta.

“Gawas sa among makawiwili nga panagway, adunay ubang makaiikag nga mga kamatuoran bahin kanamo nga buot namong ipaambit kanimo. Una, ingon sa gisugyot sa among ngalan, among ipalabay ang kadaghanan sa among panahon diha sa yuta. Kami susamag gidak-on sa pabo, ug sama sa pabo, kami dili kaayo tiglupad.

“Uban sa among lahi, nagbaguod nga paglakaw, kami maglibodlibod sa sentro ug sa habagatan-sidlakang mga lugar sa Aprika. Kon ugaling magkahinagbo man kita, mailhan dayon nimo kami tungod sa among pulahong mga bulsabulsang tutonlan ug mga lamalama sa mata ug, siyempre, sa among taas, maanindot nga mga pilok!

“Kaming mga kalaw sa yuta dili kaayo kusog nga mga tigsanay​—sa kasagaran, magpadako ug usa ka kuyabog ngadto sa pagkapiso matag unom ka tuig. Sa panahon sa pagsanay, tagan-an kami sa among kalalakin-an ug igong suplay sa mga dahong laya nga ihanig sa among mga salag, nga sa kasagaran anaa sa lungagong mga kahoy o mga bangagbangag sa bato. Dayon lumloman sa mga baye ang mga itlog sulod sa 40 ka adlaw. Duyog sa ubang mga membro sa among pundok sa pamilya, kami magkapagkapag ngadto nganhi, sa pagtaganag regular nga suplay sa mga ulod, mga batod, ug ubang mga kinaham sa ‘inahang naghulat.’ Kaming tanan malipay kaayo sa dihang, tulo ka bulan human sa pagpiso, biyaan sa bag-ong mga nangabot ang salag sa pagpakig-uban sa tibuok namong pundok sa pamilya.

“Kami dili dali nga mohamtong​—mokabat ug labing menos unom ka tuig hangtod nga among maabot ang bug-os nga pagkahamtong. Ug mokabat ug mas dugay pa alang sa usa kanamo nga molampos sa pagtukod ug iyang kaugalingong pamilya. Siyempre, ang kamatuoran nga kami taas-ug-kinabuhi (kadaghanan kanamo mabuhi sa 30 ka tuig) naghatag kanamo ug igong panahon sa pagpasa sa among mga gene ngadto sa ubang mga kaliwatan.

“Abi god nimo, kami makipamilya, nga may pundok nga dili molabaw sa walo ka langgam nga nagpuyo ug nagtambayayongay sa pagtrabaho. Ang matag pamilya nagalihok sa usa ka lugar nga duolan sa 100 kuwadrado kilometros sa kasulopan, kakahoyan, ug kasagbotan sa Aprika. Sa ubang mga bahin sa habagatang Aprika, nawad-an kami ug 70 porsiyento sa among pinuy-anan ngadto sa agrikultura ug pinuy-anan sa tawo.

“Mapanalipdanon kaayo kami sa among teritoryo ug nagapatrolya kanunay sa among mga utlanan. Ang among pagkaon​—mga halas, mga batod, mga bao, ug mga insekto​—dili ikapaambit, bisan sa mga kalaw gikan sa ubang mga pamilya. Sa among kaisog sa pagbugaw sa mga manunugok, kami usahay mohimog kataw-anang mga butang. Sa unsang paagi? Sa dihang makakita kami sa among kaugalingong aninag diha sa mga bildo sa bentana, kasagaran hasmagan namo ang bentana, masaypan ang among kaugalingong aninag diha sa bentana nga usa ka manunugok. Dili-kalikayan, ang epekto sa taas gahi nga sungo makabuak sa bentana. Tungod sa daghang nangabuak nga mga bentana, gibutangan sa ubang mga tawo ug wire mesh ang ilang mga bentana, ug mapasalamaton kaayo kami niana!

“Makasubo, adunay makamatayng mga kapeligrohan ang pagakabalak-an. Napaabog kami sa ubang mga tawo sa among pinuy-anan. Pusilon kami sa uban. Sagad mamutang ang mga mag-uuma ug may hilong paon alang sa mga ihalas nga iro ug ubang mga hayop nga gilantaw nga dili maayo. Apan unsaon namo pagkahibalo nga may hilo ang paon? Tingali sa pagpanalipod kanamo, ilubong usahay sa mga mag-uuma ang hilo. Apan sanglit kami kasagaran mangalot man ug pagkaon pinaagi sa among taas nga mga sungo, kami nangalot sa among kaugalingong mga lubong, sa laing pagkasulti, sa dihang among makalot ang may hilo nga pagkaon.

“Ang ubang mga tawo naningkamot sa pagpanalipod kanamo batok niining maong mga kapeligrohan. Kami naglaom nga dili kami makataak sa dalan sa among isigkalanggam nga dodo​—ngadto sa pagkapuo. Busa sa higayong ikaw mahitaak sa among lugar ug makadungog sa among malanog nga tawag, du-du-dududu du-du-dududu, pangitaa ug tan-awa kami. Among ikipatkipat ang among taas nga mga pilok ug abiabihon ka ngadto sa gingharian sa kalaw sa yuta.”