Malaglagong Hulaw sa Habagatnong Aprika
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA APRIKA
DAGHAN ang nag-ingon nga kadto ang kinagrabehang hulaw niining sigloha. Ang pipila nag-ingon pa gani nga kadto ang kinagrabehan sa kasaysayan sa habagatnong Aprika. Kadtong duha-ka-tuig nga hulaw nga mihugpa sa habagatnong Aprika nagbilin ug makatalagmanong agi. “Kini grabe, tuman, tuman ka grabe kay sa among gidahom,” mipahayag ang pangulo sa Operasyon Gutom, usa ka pribadong panghinabang nga pundok sa Habagatang Aprika. “Ang mga panaw ngadto sa banika maoy mga biyaheng pangdiskobre ngadto sa kaniadto wala-masubayng mga giladmon sa kaalaotan, tawhanong pag-antos ug kawalad-on.”
“Wala kay ikatanom. Ang yuta patay,” nanghupaw ang usa ka mag-uuma sa balangay. Sa pila ka dapit ang gigutom nga mga tagabalangay nagkaon ug lapok o mga gamot sa ihalas nga mga tanom. Ang mga ahensiyang nagtagana ug hinabang nga pagkaon nabug-atan sa panginahanglan. Sumala sa The Guardian Weekly, “ang habagatnong Aprika napildihan ug mas daghan sa mga tanom niini kay sa Etiopia ug Sudan tungod sa teribleng hulaw sa 1985.”
Tungod sa hulaw ang duolag 18 ka milyong tawo nahidangat sa ngilit sa kagutmanan. Sa Angola ang krisis maoy kinagrabehan sa kasaysayan sa nasod. Gibanabana nga namatay ang usa ka milyong baka, ug sa usa ka tuig mga 60 porsiento sa mga tanom ang nahanaw. Ang mga tawo nga labing apektado dili maabot aron mahatagag tabang. Pagka Agosto 1992, ang dos-tersiya sa mga tanom nga makaon sa Zambia napildi, ug gikinahanglan ang gidahom nga importasyon nga usa ka milyong toneladang mais. Duolan sa 1.7 milyong tawo gigutom.
Sa Zimbabwe, nga sa nangagi ginganlang tambobo sa habagatnong Aprika, upat ka milyon nagkinahanglag ayudang pagkaon—duolag katunga sa populasyon. Sa usa ka dapit ang usa ka magtutudlo miingon: “Diyutay ang tubig ug halos walay nahibiling pondo sa pagkaon. Walay nahibiling usa ka dahon sa sagbot sa yuta.”
Sa pipila ka balangay ang mga tawo nangatkat sa mga kahoy aron mokutlog mga dahon aron lutoon ug kan-on. Kinahanglang kunhoran sa gobyerno ang ayudang pagkaon niini gikan sa 15 kilos ngadto sa 5 kilos matag tawo sa usa ka bulan. Ang dakong ginamag-tawo nga lanaw Kariba maoy kinaubsan sukad, ug ang tubig gilimite lamang sa Bulawayo.
Libolibong hayop sa mga buhianag hayop sa Zimbabwe ang gipusil kay wala nay igong tubig alang kanila. Usa ka mantalaan nagtaho: “Ang patayng mga langgam nangataktak gikan sa nangurayot nga mga kahoy, nahanaw ang mga pawikan, mga halas, mga ilaga ug mga insekto.”
Ang Mozambique naapil sa kinagrabehang apektado-sa-hulaw nga mga nasod. Nabatonan sa nasod ang 80 porsiento sa pagkaon niini gikan sa internasyonal nga ayuda, ug ang usa ka banabana mao nga 3.2 ka milyong tawo gigutom. Ang mga kagiw nagpanon pagsulod sa Malawi, Habagatang Aprika, Swaziland, ug Zimbabwe. Apan tungod kay ning bag-o pa dili na grabe ang hulaw, daghang kagiw ang namalik.
Ang mga nagpuyo sa siyudad sagad nga wala masayod sa epekto sa hulaw diha sa kinabuhi sa mga tawo sa kabanikanhan. Usa ka opisyal nga nalangkit sa ayudang pagkaon mipahayag: “Ang kadaotan nga gipahinabo sa hulaw morag halayo alang sa kadaghanang tawo diha sa mga siyudad nga nakalingkawas sa grabeng kanihit sa pagkaon ug tubig.”
Bisan pag ang ulan nakatabang ug diyutay sa daghang dapit, ang mga bahin sa Mozambique, Swaziland, ug Habagatang Aprika nagkinahanglan gihapon ug dugang ulan. Walay duhaduha ang mga epekto niining maong hulaw masinati sa umaabot nga katuigan.
Nan, dayag nga ang kakulang sa ulan maoy usa ka hinungdan sa hulaw. Apan ang mga epekto niini gipagrabe sa ubang mga suliran nga angay hisgotan.
Ubang mga Komplikasyon
Sa Aprika ang epekto sa hulaw migrabe pag-ayo tungod sa politikanhong kagubot. Ang mga nasod nga nag-atubang sa labing grabeng mga kanihit sa pagkaon mao kadtong nakaagom sa maong kagubot. Ang mga panig-ingnan mao ang Angola, Etiopia, Mozambique, ug Somalia. Ang mga gubat nakabalda sa pag-uma ug nagpugos sa daghang mag-uuma nga mokalagiw, nga gibiyaan ang ilang mga umahan nga wala maatiman.
Ang usa ka gilantugiang hinungdan sa hulaw mao ang paghugaw sa tawo sa atmospera ug ang giingon sa pipila nga resultang tibuok-yuta nga pag-init. Ang laing hinungdan mao ang pagdaghan sa tawo. Ang aberids tinuig nga pagdaghan sa Aprika maoy 3 porsiento, usa sa kinatas-an sa kalibotan. Aron matagan-an ang mas daghang baba nga pakan-on, gitikad sa mga mag-uuma ang yuta nga dili angay sa pag-uma ug ang yuta wala pasagdi nga dili mapugsan aron kini maulian.
Dugang pa, ang mga lasang ginapuril, ilabina aron makaingin ang dugang yuta alang sa uma. Sumala sa magasing African Insight, 20 ka tuig kanhi 20 porsiento sa Etiopia maoy lasang; karon 2 porsiento na lamang ang lasang. Sa tanang suliran sa kalikopan nga naghulga sa yuta, giingon sa pila ka awtoridad nga ang pag-upaw sa lasang ang kinagrabehan. Moapektar kini sa sumbanan sa panahon ug makapasamot sa pagkakankan sa yuta, ingon man sa pagkanap sa desyertong mga rehiyon.
Gipaubsan sa pipila ka Aprikanhong gobyerno ang mga prisyo sa pagkaon ug kahayopan aron maangkon ang pabor sa mga konsumedor sa siyudad. Kini makapabugnaw sa mga mag-uuma, kinsa dili na makatanom alang sa ganansiya. Ang gobyerno sa Zimbabwe misanong pinaagi sa pagpauswag ug 64 porsiento sa prisyo sa mais ingong panukmod sa mga mag-uuma sa pagtanom ug daghan.
Unsa ang Solusyon?
Ang mga eksperto daghag sugyot. Apan may panahon nga gitambagan nila ang Aprikanhong kanasoran nga gamiton ang mga paagi sa pag-uma sa Kasadpan, nga napamatud-ang dili angayan sa Aprikanhong kalikopan.
Ang molampos nga mga solusyon gikinahanglan sa madali. Usa ka senyor Aprikanhong opisyal sa HK Ekonomikanhong Komisyon Alang sa Aprika mipahayag: “Pinasukad sa tanang ekonomikanhong mga sugyot nga atong nakita hangtod karon, ang Aprika sa tuig 2000 wala na unya diha sa kanal nga nahimutangan niini karon. Kini tua na unya sa kahiladman sa lalom ngitngit nga bung-aw.”
Ang usa ka dayag nga kinahanglanon mao ang politikanhong kalig-on ug kataposan sa kapintasan ug gubat. Ang pagtinabangay uban sa kasikbit nga mga nasod gikinahanglan usab.
Sumala sa Food and Agriculture Organization sa HK, ang Aprika adunay katakos sa pagpakaon ug tulo ka pilo sa populasyon niini karon. Apan ang abot nga pagkaon niini nagkadiyutay sulod sa mga dekada, ug sa presenteng pag-uswag niini, ang populasyon mahimong madoble sulod sa 30 ka tuig.
Ang ayudang pagkaon gikan sa langyawng kanasoran walay duhaduha nga nakaluwas ug daghan gikan sa kagutmanan. Bisan pa niana, ang maong regular nga ayuda dili mao ang solusyon ug adunay negatibong epekto sa pagkaaging makapabugnaw kini sa lokal nga mga mag-uuma sa pagtanom. Kining maong mga mag-uuma tingali dili makabaligya sa ilang abot sa rasonableng prisyo, ug ang mga tawo sagad makaugmad ug tinguha sa importadong pagkaon ug dili na gusto sa lokal nga lugasong mga pagkaon.
Unsay Ginahimo?
Ang dili-kapoyong paningkamot sa daghan nga sa kasinsero gustong motabang sa Aprikanhong katawhan maoy dalayegon. Sa pila ka dapit ang maong paningkamot nakapatunghag sangpotanan. Sa Zimbabwe ang usa ka internasyonal nga pundok nga nagdukiduki nakaimplementar ug usa ka laraw sa pagtanom ug mga kahoy nga motubog maayo ug dali diha sa ugang mga dapit. Ang ideya mao ang pagtanom ug daghan niining mga kahoya aron motabang sa pagsulbad sa suliran sa sugnod, sanglit 80 porsiento sa katawhan naggamit man ug kahoy ingong sugnod sa pagluto.
Sa balangay sa Charinge sa giabot-ug-hulaw nga dapit sa Masvingo, Zimbabwe, ang mga mag-uuma gidasig sa paggamit ug mga bato ingong salipod sa punoan sa ilang mga utanon ug sa mga kahoy nga mamunga. Ingong resulta, diyutay rang tubig ang ilang gikinahanglan, ug ang mga tanom maayog tubo. Ang mga mag-uuma nakabaligya pa ug pagkaon sa uban nga nagkinahanglan.
Sa Habagatang Aprika ang usa ka dakong kompaniya nag-usob sa planta niini nga magbalhin sa karbon ngadto sa petrolyo mao nga halos ang tanang tubig nga gigamit magamit pag-usab human sa bug-os nga pagtambal. Bisan pag mahal ang paglimpiyo sa tubig gikan sa industriya, ang Habagatang Aprika nagplano sa paglimpiyo ngadtongadto sa mga 70 porsiento sa tubig gikan sa industriya niini.
Sa Luanshya, Zambia, ang soybeans gipailaila ingong kapuli nga sustansiyadong pagkaon. Usa ka kawani sa kalihokan sa hinabang miingon: “Ang kadaghanang kamatayon gumikan sa kakulang sa pagkaon mahitabo sa Marso ug Hunyo sa dihang magnihit ang naandang mga pagkaon. Bisan pa niana, ang soya maani sa Abril ug ikapondo nga maayo kay sa naandang mga pagkaon sama sa mais ug sorghum.”
Bisan pag mahimong mapuslanon ang maong mga paningkamot sa pagsulbad sa mga suliran sa hulaw ug kanihit sa pagkaon, ang tawo, bisan pa sa tanan niyang teknolohiya ug kauswagan, wala makapahupay sa hulaw sa Aprika. Usa lamang ang nakasabot sa tanang nalangkit, ug siya dugay nang mitagna ug solusyon. Ubos sa pagmando sa Gingharian ni Jehova nga Diyos pinaagi sa iyang tinudlong Hari, si Jesu-Kristo, ang mga pulong ni propetang Isaias duol nang matuman sa literal sa tibuok yuta: “Sa kamingawan ang mga tubig mobugwak, ug ang mga suba diha sa desyertong patag. Ug ang napagba-sa-init nga yuta mahimong usa ka lanaw sa mga tangbo, ug ang giuhaw nga yuta ingong mga bugwak sa tubig. Sa malungtarong dapit sa mga ihalas nga mga iro, ang dapit nga pahulayan alang kanila, aduna unyay lunhaw nga balili uban ang mga tangbo ug mga tanom nga papiro.”—Isaias 35:6, 7.
[Hulagway sa panid 12]
Mga tagabalangay nakig-indig sa kahayopan alang sa diyutayng tubig nga nahibilin sa mga lunangan
[Credit Line]
The Star, Johannesburg. S.A.