Akong Dugayng Panaw Gikan sa Kinabuhi ug Kamatayon sa Cambodia

SUMALA SA GIASOY NI WATHANA MEAS

Kadto 1974, ug ako nakig-away sa Khmer Rouge sa Cambodia. Opisyal ako sa kasundalohan sa Cambodia. Sa usa ka pakiggubat nadakpan namo ang usa ka sundalong Khmer Rouge. Ang gisulti niya kanako bahin sa mga plano ni Pol Pot alang sa umaabot nakausab sa akong kinabuhi ug nagpasugod kanako sa dugayng panaw, sa literal ug sa espirituwal.a

Apan tugoti ako sa pagdala kanimo sa sinugdan sa akong panaw. Ako natawo niadtong 1945, sa Phnom Penh, sa nabantog diha sa Khmer nga pinulongan ingong Kampuchea (Cambodia). Ang akong inahan sa kadugayan naghupot ug hinungdanong katungdanan sa secret police. Siya usa ka espesyal nga espiya alang kang Prinsipe Norodom Sihanouk, ang magmamando sa nasod. Sanglit siya ang nagbantay nako ug puliki ang iyang eskedyul, napugos siya sa pagtugyan kanako sa usa ka Budhistang templo aron maedukar.

Akong Budhistang Kagikan

Otso anyos ako sa dihang mipuyo ako uban sa pangulong monghe sa Budhista. Sukad niadtong tuiga hangtod sa 1969, gibahin ko ang akong panahon tali sa templo ug sa balay. Ang monghe nga akong gialagaran mao si Chuon Nat, ang kinatas-ang awtoridad sa Budhista sa Cambodia niadtong panahona. Sa makadiyot, nagtrabaho ako ingong iyang sekretaryo ug mitabang kaniya sa paghubad sa balaang basahon sa Budhista nga “Ang Tulo ka Basket” (Tipitaka, o Tripitaka sa Sanskrit) gikan sa karaang pinulongang Indian ngadto sa pinulongan sa Cambodia.

Gitudlo ako ingong monghe niadtong 1964 ug nag-alagad nga ingon niana hangtod sa 1969. Sulod niining yugtoa dihay daghang pangutana nga nakapalibog kanako, sama sa, Nganong adunay daghang pag-antos sa kalibotan, ug sa unsang paagi kini nagsugod? Nakita ko nga gisulayan sa mga tawo ang daghang paagi aron sa pagpahimuot sa ilang mga diyos, apan sila wala masayod kon sa unsang paagi masulbad sa ilang mga diyos ang ilang mga suliran. Wala ako makakaplag ug makapatagbawng tubag diha sa mga sinulat sa Budhista, ug dili usab makatubag ang ubang mga monghe. Naglibog ako pag-ayo nga mihukom ako sa pagbiya sa templo, ug ako miundang sa pagkahimong monghe.

Sa kataposan, niadtong 1971, miduyog ako sa kasundalohan sa Cambodia. Gipadala ako sa Vietnam sa mga 1971, ug tungod sa akong edukasyonal nga kasinatian, gipatas-an ang akong ranggo ngadto sa ikaduhang ang-ang sa pagkatinyente ug gitudlo sa linaing mga puwersa. Nakig-away kami batok sa Komunistang Khmer Rouge ug sa mga sundalong taga-Vietnam.

Gubat ug mga Kausaban sa Cambodia

Ako nahimong banggiitang beterano sa gubat. Naanad na ako sa pagkakitag nangamatay halos kada adlaw. Ako sa personal nakigbahin sa 157 ka gubat. Sa usa ka panahon, sa tunga sa lasang, gilibotan kami sa Khmer Rouge sulod sa kapin ug usa ka bulan. Kapin sa 700 ka sundalo ang nangamatay. Nabinlan kami ug 15 ka nakalabang-buhi​—usa ako kanila, ug ako samdan. Apan nabuhi ako.

Sa laing okasyon, sa 1974, nadakpan namo ang usa ka sundalong Khmer Rouge. Samtang gisukitsukit ko siya, gisultihan niya ako nga si Pol Pot nagplano sa pagpatay sa tanang mga opisyal kanhi sa gobyerno, lakip niadtong anaa sa kasundalohan. Gisultihan niya ako nga biyaan ang tanan ug mokalagiw. Siya miingon: “Padayong usba ang imong ngalan. Ayaw tugoting adunay makaila kanimo kon kinsa ka. Lihok nga daw walay alamag ug dili edukado. Ayaw suginli ang si bisan kinsa bahin sa imong nangaging kinabuhi.” Human nako siya buhii aron makapauli sa balay, ang maong pasidaan natisok sa akong hunahuna.

Gisultihan kaming mga sundalo nga kami nakig-away alang sa among nasod, ug bisan pa niana, gipamatay namo ang mga Cambodiano. Ang Khmer Rouge, nga usa ka Komunistang pundok nga nagtinguha ug gahom, maoy gikan sa among kaugalingong katawhan. Sa pagkatinuod, ang kadaghanan sa siyam ka milyong molupyo sa Cambodia maoy Khmer, bisag kadaghanan kanila dili sakop sa Khmer Rouge. Kini walay bisan unsang kahulogan alang nako. Gipamatay namo ang inosenteng mga mag-uuma nga walay mga pusil ug walay kaikag sa gubat.

Ang pagpauli gikan sa gubat maoy makapahinuklog kanunayng kasinatian. Ang mga asawa ug kabataan atua didto, nagpaabot nga mabalak-on aron makita kon ang bana o amahan nahibalik na. Kinahanglang sultihan ko ang daghan kanila nga ang ilang membro sa pamilya nangamatay. Niining tanan, ang akong nasabtan bahin sa Budhismo wala maghatag kanako ug paghupay.

Gipalandong ko karon kon sa unsang paagi nausab ang mga butang sa Cambodia. Sa wala pa ang 1970, dihay relatibong pakigdait ug kasegurohan. Kadaghanan sa katawhan wala magbaton ug pusil; gidili kadto gawas kon ikaw may lisensiya. Diyutay ra kaayoy pagpanulis o pagpangawat. Apan human magsugod ang sibil nga gubat pinaagi sa pag-alsa ni Pol Pot ug sa iyang kasundalohan, nausab ang tanan. Ang mga pusil bisan asa. Bisan ang mga batan-on nga 12 ug 13 anyos gibansay alang sa pagserbisyo sa militar, nga nagpakakat-on kon unsaon pagpusil ug pagpatay. Gikombinsir sa katawhan ni Pol Pot ang pipila ka bata nga patyon ang ilang kaugalingong mga ginikanan. Sultihan sa mga sundalo ang mga bata, “Kon mahal ninyo ang inyong nasod, kinahanglang dumtan ninyo ang inyong mga kaaway. Kon ang inyong mga ginikanan nagtrabaho sa gobyerno, sila atong mga kaaway ug kinahanglang patyon ninyo sila​—o kamo mismo mamatay.”

Si Pol Pot ug ang Paglikida

Niadtong 1975, si Pol Pot nakadaog sa gubat ug ang Cambodia nahimong Komunistang nasod. Gisugdan ni Pol Pot ang paglikida sa tanang estudyante, mga magtutudlo, mga opisyal sa gobyerno, ug si bisan kinsa nga may edukasyon. Kon nagsul-ob ka ug antiyohos, ikaw mahimong patyon tungod kay gituohan nga ikaw edukado! Ang rehimen ni Pol Pot nagpugos sa pagpahawa sa kadaghanang tawo gikan sa mga siyudad ug sa mga lungsod ug gibalhin sila ngadto sa kabanikanhan aron magtrabaho ingong mga mag-uuma. Ang tanan kinahanglang magsul-ob ug sinina nga samag estilo. Kami motrabaho 15 oras sa usa ka adlaw, nga kulang ug pagkaon, walay medisina, walay sinina, ug 2 o 3 ka oras lamang ang pagkatulog. Mihukom ako sa pagbiya sa akong yutang natawhan sa dili pa ulahi ang tanan.

Nahinumdom ko sa tambag niadtong sundalo nga Khmer Rouge. Gilabay ko ang tanang letrato, mga dokumento, ug ang bisan unsa nga mag-angin kanako. Nagkalot ako ug lungag ug gilubong ang pipila sa akong mga dokumento. Dayon mipanaw ako pakasadpan ngadto sa Thailand. Peligroso kadto. Kinahanglang likayan ko ang mga ali sa kalsada ug mag-amping pag-ayo sa mga oras sa kurpiyo, sanglit ang mga sundalong Khmer Rouge lamang ang makabiyahe, nga may opisyal nga pagtugot.

Miadto ako sa usa ka dapit ug mipuyo makadiyot kauban sa usa ka higala. Dayon ang Khmer Rouge nagbalhin sa tanan gikan nianang dapita ngadto sa usa ka bag-ong dapit. Nagsugod sila sa pagpatay sa mga magtutudlo ug mga doktor. Nakalingkawas ako uban sa tulo ka higala. Nagtago kami sa lasang ug mikaon sa bunga nga among makaplagan diha sa mga kahoy. Sa kadugayan, nakadangat ako sa gamayng balangay sa probinsiya sa Battambang, diin nagpuyo ang usa nako ka higala. Sa akong kahibulong, didto akong nakaplagan usab ang sundalo kanhi nga nagtambag kanako kon unsaon sa paglingkawas! Sanglit gibuhian ko siya, gitagoan niya ako sa usa ka lungag sulod sa tulo ka bulan. Gisugo niya ang usa ka bata sa paghulog ug pagkaon kanako apan dili motan-aw sa lungag.

Sa ulahi, nakahimo ako sa pag-ikyas, ug akong nakaplagan ang akong inahan, ang akong tiya, ug ang akong manghod nga babaye, nga mikalagiw usab ngadto sa utlanan sa Thailand. Makapasubo kadto nga panahon alang nako. Nasakit ang akong inahan, ug sa kadugayan siya namatay tungod sa sakit ug kakulang sa pagkaon, diha sa usa ka kampo sa kagiw. Bisan pa niana, usa ka silaw sa kahayag ug paglaom ang miabot sa akong kinabuhi. Nahibalag ko si Sopheap Um, ang babaye nga nahimong akong asawa. Miikyas kami, uban sa akong tiya ug akong manghod nga babaye, tabok sa utlanan sa Thailand ug ngadto sa usa ka kampo sa kagiw sa Hiniusang Kanasoran. Napildihan ug dako ang among pamilya sa sibil nga gubat sa Cambodia. Namatyan kami ug 18 ka membro sa pamilya, lakip ang akong manghod nga lalaki ug akong bayaw nga babaye.

Usa ka Bag-ong Kinabuhi sa Tinipong Bansa

Gisusi ang among kagikan sa kampo sa kagiw, ug ang HK naningkamot sa pagpangitag padrino alang kanamo aron nga makaadto kami sa Tinipong Bansa. Sa kataposan, milampos ang pagpangita niana! Sa 1980, miabot kami sa St. Paul, Minnesota. Nasayod ako nga kinahanglan ko nga mokat-on ug Iningles kutob sa akong mahimo kon buot ko nga mouswag sa akong bag-ong nasod. Ang akong padrino nagpatungha kanako ug pipila ka bulan lang sa tunghaan, bisag ako unta motungha pa ug dugaydugay. Hinunoa, gipatrabaho niya ako agig dyanitor sa usa ka hotel. Apan tungod sa akong limitadong Iningles, kini nahimong usa ka kataw-anan sa mga sayop. Ang tag-iya mohangyo kanako sa pagkuhag hagdan, ug dalhon ko kaniya ang butanganan ug basura!

Usa ka Makapahadlok nga Pagduaw

Sa 1984, ako nagtrabaho panahon sa gabii ug matulog panahon sa adlaw. Nagpuyo kami sa dapit diin dihay dakong tensiyon tali sa mga taga-Asia ug mga itom. Sagad ang krimen ug droga. Usa ka buntag niana, gipukaw ako sa akong asawa sa mga alas diyes aron sultihan ako nga dihay itom nga lalaki sa pultahan. Nahadlok siya sanglit siya nagtuo nga siya mianha aron sa pagtulis kanamo. Milili ako sa lungag sa pultahan, ug diha nagbarog ang itom nga tawong maayog sinina nga may bag, ug usa ka puting tawo uban kaniya. Alang kanako kadto daw walay problema.

Nangutana ako kaniya kon unsay iyang gibaligya. Gipakitaan niya ako sa mga kopya sa mga magasing Bantayanang Torre ug Pagmata! Ako walay nasabtan nga bisan unsa. Misulay ako sa pagbalibad kanila tungod kay duha ka bulan ang miagi, nalimbongan ako sa pagbayad ug $165 sa usa ka hugpong sa lima ka basahon gikan sa Protestanteng magbabaligya. Ugaling, gipakita sa itom nga tawo kanako ang mga ilustrasyon sa mga magasin. Maayo kaayo ang mga letrato ug matahom! Ug ang tawo may dako, mahigalaong pahiyom. Busa miamot ako ug $1 ug gikuha kini.

Mga duha ka semana sa ulahi, mibalik siya ug nangutana kanako kon ako may Cambodianong Bibliya. Sa pagkatinuod, diha akoy usa ka kopya nga akong nakuha sa Nazarene nga simbahan, bisag ako wala makasabot niana. Apan nakadayeg ako sa duha ka lalaki nga lahig rasa nga miduaw sa akong pultahan. Unya siya nangutana kanako, “Buot ka bang mokat-on ug Iningles?” Siyempre buot ko, apan gipatin-aw ko nga ako walay salapi aron ibayad sa mga leksiyon. Gisultihan niya ako nga tudloan niya ako nga walay bayad, ginamit ang usa ka pinasukad sa Bibliya nga publikasyon. Bisag wala ko masayod kon unsang relihiyon ang gihawasan niya, naghunahuna ako sa akong kaugalingon, ‘Labing menos dili ako magbayad, ug ako makakat-on pa sa pagbasa ug pagsulat ug Iningles.’

Pagkakat-on sa Iningles ug sa Bibliya

Hinay kadto nga paagi. Iyang ipakita kanako ang unang basahon sa Bibliya, ang Genesis, ug unya isulti ko kana sa Cambodiano, “Lo ca bat.” Siya moingon, “Bibliya,” ug ako moingon, “Compee.” Misugod ako sa pag-uswag, ug ako mibating natukmod sa pagtuon. Gidaladala ko sa trabaho ang akong diksiyonaryo nga Ingles-Cambodiano, usa ka magasing Bantayanang Torre, ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Bibliya, ug akong Cambodiano nga Bibliya. Sa panahon sa akong mga pagpahulay, akong natun-an ug nakat-onan ang Iningles, pulong por pulong, pinaagi sa pagtandi sa mga publikasyon. Kining hinay nga paagi, duyog sa senemanang mga leksiyon, mikabat sa kapin ug tulo ka tuig. Apan, sa kataposan, makabasa na kog Iningles!

Ang akong asawa tigsimba pa sa Budhistang templo, ug siya nagbilin ug pagkaon alang sa mga katigulangan. Siyempre, mga langaw lamang ang nakabenepisyo! Ako may dili maayong mga batasan nga nakagamot pag-ayo nga balik pa sa akong mga adlaw sa pagkasundalo ug sa Budhismo. Sa dihang usa pa ako ka monghe, ang mga tawo nagdalag mga halad, lakip ang mga sigarilyo. Nagtuo sila nga kon tabak-on sa mga monghe ang mga sigarilyo, daw ang ilang mga katigulangan mao ang nanigarilyo. Busa, ako nahimong biktima sa pagkagiyan sa nikotina. Dayon, usab, sa kasundalohan ako hinginom kaayo ug nagtabakog opyo aron hatagan akog kaisog alang sa mga gubat. Busa, sa dihang nagsugod ako pagtuon sa Bibliya, ako kinahanglang mohimog dagkong mga kausaban. Mao nga akong nadiskobrehan nga ang pag-ampo maoy usa ka dakong tabang. Sulod sa pipila lamang ka bulan, nabuntog ko ang akong daotang mga batasan. Nakapahimuot gayod kana sa ubang membro sa akong pamilya!

Nabawtismohan ako ingong usa ka Saksi niadtong 1989, sa Minnesota. Halos nianang panahona nga akong nasayran nga dihay nagasultig-Cambodiano nga grupo sa mga Saksi ug usab usa ka dakong Cambodiano nga populasyon sa Long Beach, California. Human namo hisgoti kana sa akong asawa, mihukom kami sa pagbalhin ngadto sa Long Beach. Usa kadto ka kausaban nga dakog nahimo! Ang akong igsoong babaye ang unang nabawtismohan, dayon ang akong tiya (nga karon 85 anyos na) ug ang akong asawa. Misunod ang akong tulo ka anak. Sa ulahi, ang akong igsoong babaye naminyo sa usa ka Saksi, nga karon nag-alagad ingong usa ka ansiyano sa kongregasyon.

Dinhi sa Tinipong Bansa, daghan kami ug naagian nga mga pagsulay. Nasinati namo ang grabeng pinansiyal nga mga kalisod ug pipila ka suliran sa panglawas, apan pinaagi sa pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya, nahuptan namo ang among pagsalig kang Jehova. Gipanalanginan niya ang akong mga paningkamot sa natad sa espirituwal. Niadtong 1992, ako natudlo sa pag-alagad ingong usa ka ministeryal nga alagad sa kongregasyon, ug sa 1995, ako nahimong ansiyano dinhi sa Long Beach.

Sa pagkakaron, ang dugayng panaw nga nagsugod sa dihang ako usa ka Budhistang monghe ug dayon usa ka opisyal sa panggubatan sa nagusbat-sa-gubat nga Cambodia natapos nga may pakigdait ug kalipay diha sa among bag-ong pinuy-anan ug nasod. Ug nakabaton kami sa among bag-ong kaplag nga pagtuo kang Jehova nga Diyos ug kang Kristo Jesus. Nakapasubo kanako ang pagkasayod nga ang mga tawo nagpinatyanay gihapon sa usag usa sa Cambodia. Dugang hinungdan alang nako ug sa akong pamilya nga magpaabot ug ipahibalo ang gisaad nga bag-ong kalibotan, diin ang tanang gubat mahanaw ug ang tanang katawhan sa pagkatinuod mahigugma sa ilang mga silingan sama sa ilang kaugalingon!​—Isaias 2:​2-4; Mateo 22:​37-​39; Pinadayag 21:​1-4.

[Footnote]

[Mapa/Hulagway sa panid 16]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

VIETNAM

LAOS

THAILAND

CAMBODIA

Battambang

Phnom Penh

Panahon sa akong katuigan ingong usa ka Budhistang monghe

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 18]

Uban sa akong pamilya, sa Kingdom Hall