Lima ka Paagi sa Pagpauswag sa Kalidad sa Imong Kinabuhi
SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA REPUBLIKA SA SENTRAL APRIKA
IMPLASYON, sakit, malnutrisyon, kakabos—kining mga sulirana kaylap sa nagakaugmad nga mga nasod. Ug walay dihadihang solusyon sa unahan, labing menos gikan sa punto de bista sa tawo. Kon nagpuyo ka sa nagakaugmad nga nasod, aduna bay bisan unsa nga mahimo nimo sa pagpauswag sa kalidad sa imong kinabuhi? Oo, aduna! Ang mosunod maoy lima ka sugyot nga makaplagan tingali nimong makatabang ug praktikal.
Numero 1: Pagtanom ug Tanaman
“Siya nga nagatikad sa iyang kaugalingong yuta may igong tinapay,” matod sa Bibliya sa Proverbio 28:19. Sa pagkatinuod, makapatingala tingali kanimo ang pagkakita kon unsa ka daghan ang mapatungha sa usa ka gamayng luna. Sa iyang librong Le jardin potager sous les tropiques (Ang Tanaman sa Utanon sa Tropiko), ang awtor nga si Henk Waayenberg miangkon nga ang usa ka luna nga may gidak-ong 50 ngadto sa 100 metro kuwadrado makapatunghag igong mga utanon nga makapakaon sa pamilya nga adunay unom ka membro!
Nganong gastoon ang imong salapi sa mga butang nga mahimo nimong itanom mismo? Depende sa yuta ug sa klima, tingali posibleng magtanom ug mga utanon sama sa okra, sili, spinach, sangig, tangad, berdeng sibuyas, kamoteng kahoy, kalbasa, kamote, tubo, kamatis, pepino, ug mais sa palibot sa imong balay. Labing menos, ang maong tanaman makadugang sa pagkaon sa imong pamilya, ug basin may sobra ka pang abot nga imong ikabaligya.
Kon may igoigo kang yuta, mahimong magtanom ka usab ug lainlaing matang sa mga bungahoy. Sa pipila ka kaso, ang usa ka bungahoy makapatungha ug mas daghang prutas kay sa makaon nimo ug sa imong pamilya. Ang pagkat-on bahin sa paghimog compost—ang proseso sa paggamit pag-usab sa patay nga organikong butang ug paggamit niana ingong abono—motabang kanimo sa pagpadaghan sa imong abot nga pagkaon. Ang mga bungahoy labaw pag mahimo kay sa pagpatunghag pagkaon ug dugang kinitaan alang sa imong pamilya. Ang maayong pagkapahimutang nga mga kahoy makahatag usab ug landong, hinlong hangin, ug makahimo sa imong palibot nga mas maanindot ug makapahimuot.
Apan, komosta na man kon diyutay ka ra ug nahibaloan bahin sa pagpananom? May mga higala ka ba, mga silingan, o mga kaila nga adunay kasinatian niining bahina? Nganong dili mangayog tabang o tambag kanila? Mahimong makapalit ka usab o makahulam ug mga libro bahin sa pagpananom.—Tan-awa ang artikulong “Why Not Grow a Vegetable Garden?” sa Mayo 22, 1974, nga isyu sa Awake!
Numero 2: Palit ug Binulto
Mopalit ka bag menudo sa paninugdang mga pagkaon sama sa harina, humay, ug mantika? Kon mao, mahimong giusikan nimo ang dakong bahin sa imong badyet. Hinunoa, kon posible man, sulayi pagpalit ug binulto sa maong mga pagkaon, nga ambitan ang kantidad sa duha, tulo, o mas daghang pamilya. Ang pagpamalit ug binulto makapadaginot kanimo ug salapi sa dihang tingbunga sa pipila ka prutas o panahon sa maong mga utanon. Sa pipila ka kaso, mahimo ganing makapalit ka ug mga butang nga pinakyaw.
Numero 3: Kat-oni ang Katakos sa Pagpreserbar ug Pagkaon
Ang pagpalit ug binulto magpatunghag pangutana kon unsaon pagtipig ang dali-madunot nga mga pagkaon. Ang pagbulad sa pagkaon maoy usa ka popular ug praktikal nga paagi. Daghang babaye sa Aprika ang mokita pinaagi sa pagbulad ug mga prutas, okra, mga liso, kalbasa, mga liso sa kalbasa, ug mga hilba. Ang pagbulad wala magkinahanglan ug linaing kasangkapan. Ang pagkaon mahimong ibutang sa limpiyong butanganan o ibitay, tingali tabonan ug nipis nga panapton aron dili langawon. Ang hangin ug adlaw maoy mohimo sa uban.—Tan-awa ang artikulong “Makapaigo Ka ba sa Diyutay?” sa Enero 8, 1976, nga isyu sa Pagmata!
Numero 4: Sulayi ang Pagbuhi ug Diyutayng Kahayopan
Posible ba nga magbuhi ka sa imong kaugalingong mga manok, kanding, pati, o ubang mga hayop? Sa daghang dapit ang karne nahimong luho nga pagkaon. Apan uban sa diyutayng tabang gikan sa uban, makakat-on ka kon unsaon pagbuhi ug gamayng panon sa mga hayop. Ganahan ka bang mokaon ug isda? Aw, mahimong sulayan nimo ang pagkat-on kon unsaon paghimog gamayng punong. Ang karne, itlog, ug isda adunay iron, kalsiyum, mga bitamina, minerales, ug protina—hinungdanon sa panglawas sa imong pamilya.
Numero 5: Mentinaha ang Tukmang Kahinlo
Ang kahinlo hinungdanon usab sa panglawas sa imong pamilya. Ang hugaw nga mga kahimtang makadani sa mga ilaga, langaw, ug uk-ok—ang hinungdan sa tanang matang sa mga sakit. Ang pagmentinar sa tukmang kahinlo mokostar kanimog panahon ug paningkamot. Apan ang bili sa kahinlo menos kay sa bili sa tambal ug mga bayranan sa doktor. Ang mga sukdanan sa kahinlo mahimong magkalainlain sa usa ka gilapdon alang sa lainlaing tawo ug sa lainlaing nasod. Bisan pa niana, adunay pipila ka naandang mga prinsipyo nga mapadapat bisag asa.
Tagda, pananglitan, ang mga pasilidad sa kasilyas. Sa mga banika kini kasagarang gipasagdang hugaw ug gubaon ug usa ka pangunang tuboran sa balatian ug sakit. Ang lokal nga mga alagad sa panglawas mahimong makatagana kanimo ug mga instruksiyon kon unsaon pagtukod ug hinlo nga kasilyas o kalibangan nga antipolo sa kubos kaayong kantidad.
Apan komosta ang imong balay mismo? Kini ba hinlo ug maayong pagkaatiman? Hinlo ba kining simhoton? Komosta ang imong kosina? Kini ba hapsay ug limpiyo? Ang pagkaon kinahanglang limpiyo ug maayong pagkaluto aron magmahimsog. Ang mga kagaw ug mga parasito modagsang sa nahugawang tubig. Busa salaa o pabukala ang tubig una kana gamiton. Hinawnawi ug init tubig ang mga galamiton sa pagkaon, ug panghunaw pag-ayo una mohikap ug pagkaon. Ipondo ang tubig diha sa limpiyo, tinakpang mga sudlanan.
Ang mga iro, iring, manok, ug kanding kinahanglang dili tugotan sa pagsuroysuroy sa kosina—dili kon buot nimong mamentinar ang hinlong mga kahimtang. Ni tugotan ang mga ilaga ug mga minyak sa pagdagandagan latas sa mga kulon ug mga kaha, nga maghugaw sa imong pagkaon. Ang yanong lit-ag sa ilaga mahimong magwagtang sa suliran.—Tan-awa ang “Pag-atubang sa Hagit sa Kahinlo,” sa Septiyembre 22, 1988, nga isyu sa Pagmata!
Sa kataposan, ang Gingharian sa Diyos lamang ang bug-os nga magsulbad sa tanang suliran sa tawo. (Mateo 6:9, 10) Apan, kasamtangan, kining yanong mga sugyot makatabang kanimo sa pagpauswag sa kalidad sa imong kinabuhi.
[Mga hulagway sa panid 18]
Pagtanom ug tanaman
[Mga hulagway sa panid 19]
Palit ug binulto
[Mga hulagway sa panid 19]
Kat-oni ang katakos sa pagpreserbar ug pagkaon
[Mga hulagway sa panid 20]
Sulayi ang pagbuhi ug diyutayng kahayopan
[Mga hulagway sa panid 20]
Mentinaha ang tukmang kahinlo