Pagpaniid sa Kalibotan
Mas Maayo kay sa Tawhanong Pagpanghilabot
Napulo ka tuig human nga ang usa ka bagyo mitumba ug 15 ka milyong kahoy sa Inglaterra niadtong 1987, nakaplagan nga ang kakahoyang mga dapit nga wala matandog sa tawhanong pagpanghilabot ang nakasinatig kusog nga pagtubo pag-usab, nagtaho ang The Daily Telegraph. Sa dapit nga nangatumba ang mga kahoy, mas daghang sidlak ang makaabot sa yuta. Kini ang nagpatubo sa bag-ong mga turok ug mga kahoykahoy hangtod sa gitas-on nga 20 piye, ug ang mga insekto, kalanggaman, ug mga tanom misanay usab. Daghang nangatumbang mga kahoyng oak ug yew wala madunot ingon sa gidahom, ug ang troso niana, nga karon uga na, mitriple ang bili. Nag-ingon ang tigpanalipod sa kinaiyanhong kahinguhaan nga si Peter Raine: “Mas dakong kadaot ang nahimo sa maayog tuyo nga pagpanglimpiyo [sa mga tawo] kay sa bagyo mismo. Daghan sa mga kahoy nga gitanom nianang tinghunlak ang gitanom nga dinalidali, dili hustong paagi, ug kini namatay.”
Trabaho, Kalapoy, ug mga Atake sa Kasingkasing
Ang kalapoy sa hunahuna diha sa trabaho mao ang ikaduhang labing importanteng hinungdan sa mga sakit sa kasingkasing ug sirkulasyon, nga ang pagpanabako mao ang una, nagtaho ang Frankfurter Rundschau. Sa pagsumaryo sa usa ka surbi nga gidumala sa Federal Institute for Occupational Safety and Health, sa Berlin, Alemanya, ang taho nag-ingon: “Kadtong kasagaran nga anaa sa risgo mao ang mga empleyado kansang kagawasan sa paghimog mga desisyon maoy limitado kaayo ug kansang trabaho nagtanyag ug gamay nga pagkadaiya. Kon sila usab ubos sa pagpit-os panahon sa ilang paglulinghayaw, pananglitan tungod kay sila nagtukod sa ilang kaugalingong balay o nag-atiman sa usa ka masakitong paryente, nan ang risgo sa atake sa kasingkasing mouswag ngadto sa halos siyam ka pilo.” Usa ka eksperto nag-awhag nga ang mga empleyado kinahanglang tugotan ug mas dakong kagawasan sa paghimog desisyon. “Ang usa lang ka panaghisgot matag bulan taliwala sa tanang trabahante sa usa ka departamento makapauswag sa mga butang.”
‘Ang Labing Dali nga Transportasyon sa Kalibotan’
Kon ikaw nagabiyahe nga wala pay otso ka kilometros sa siyudad, ang bisikleta hayan mas tulin kay sa kotse, nagtaho ang The Island, sa Colombo, Sri Lanka. Ang internasyonal nga grupong pangkalikopan nga Friends of the Earth nagtawag sa bisikleta nga “ang labing dali nga paagi sa transportasyon sa Yuta.” Ilang gitumbok nga ang bisikleta makabiyahe ug ingon ka layo sa 2,400 ka kilometro nga dili mahugawan ang hangin ginamit ang enerhiya nga nakuha gikan sa pagkaon nga katumbas sa usa ka galon sa gasolina, nag-ingon ang taho. Kini nagdugang nga ang paggamit ug bisikleta nagtagana usab ug mga kaayohan sa panglawas.
Mga Daogdaogan Midagsang
Ang usa ka surbi nga gihan-ay sa La Sapienza University sa Roma nagbutyag nga daghang estudyante nag-atubang sa mga matang sa pagdaogdaog nga naglakip sa mga panginsulto, binaba ug pisikal nga pangabuso, ginagmayng pangawat, pisikal nga pag-atake, ug mga panghulga. Ang mga pag-atake maoy ilabinang namatikdan sa Roma, diin kapin ug 50 porsiyento sa mga lalaki ug babaye ang nag-antos sa mga hitabo sa pagdaogdaog sulod sa tulo-ka-bulan nga yugto. “Panahon sa mas mausisahon nga kabildohay,” mipatin-aw ang tigdukiduki nga si Anna Costanza Baldry, “daghang babaye nag-asoy ug balik sa mga hitabo bisan sa seryosong seksuwal nga pag-abuso nga wala nila itaho, tungod sa kahadlok ug . . . tungod kay ilang giisip ang pipila ka matang sa imoral nga paggawi ingong normal,” nag-ingon ang mantalaang La Repubblica sa Italya.
Ang pagdaogdaog dili lamang mahitabo diha sa mga bata. Ang The Irish Times nagtaho nga daghang adulto nakasinatig pagdaogdaog sa dapit trabahoan, kadaghanan sa ilang mga dakodako. “Ang binaba nga pag-atake, pagpanaway sa trabaho sa mga tawo ug pagpanabi mahitungod kanila mao ang paboritong mga estratehiya sa mga daogdaogan diha sa trabahoan,” kini miingon. “Ang pagpakaulaw ug ang pagbutang ug dili realistikong mga tumong sa trabaho maoy sagad usab.” Ang pagdaogdaog gilangkit sa mga epekto sa hunahuna nga naglakip sa “kabalaka, pagkadaling mapikal, depresyon, pagkabuang, tensiyon, pagkawala-sa-pagsalig, pagkawala-sa-pagtahod sa kaugalingon ug pagpahilayo, nag-ingon ang Times. Sa grabeng mga kaso kining matanga sa pagdaogdaog motultol ngadto sa “pagkaliso sa utok o bisan paghikog.”
“Cesarean” o Normal nga Pagpanganak?
Ang mga doktor ug mga inahan nga taga-Brazil kasagaran mopalabi sa cesarean kay sa normal nga pagpanganak. Nakaplagan sa doktor nga “siya makadumala ug mas daghang pagpanganak, makakitag mas daghang kuwarta sa iyang trabaho, ug makapahimulos na sa iyang hinapos sa semana,” nagtaho ang magasing Veja. Ang mga inahan “mopili nga dili moagi sa normal nga paagi sa pagpanganak, aron makalikay sa sakit (bisan pa niana, mas grabe ang sakit nga bation diha sa pagpaayo gikan sa cesarean nga pagpanganak), ug sila nagtuo nga ang paagi maoy makaayo sa lawas (nga kana dili tinuod).” Sa publikong mga ospital, ang un-tersiya sa tanang pagpanganak maoy pinaagi sa cesarean, ug sa pipila ka pribadong ospital, ang gidaghanon ingon ka taas sa 80 porsiyento. “Ang pagkatawo sa bata nahimong usa ka komersiyal nga produkto,” nag-ingon si Dr. João Luiz Carvalho Pinto e Silva, pangulo sa obstetrics sa University of Campinas. “Ang mga tawo sagad nakalimot nga sukwahi sa normal nga pagpanganak, ang cesarean maoy operasyon. Adunay mas dakong pagkawala sa dugo, ang epekto sa anestesya mas dugay, ug ang kalagmitan sa impeksiyon modako.” Sumala sa doktor, “ang mga cesarean kinahanglan himoon lamang sa tulo ka kahimtang: sa dihang ang kinabuhi sa pasyente o sa bata nameligro, sa dihang walay mga timailhan sa pagbati, o sa dihang adunay wala damhang mga komplikasyon,” nag-ingon ang Veja.
Relihiyosong Debosyon sa Gresya Nagakahanaw
Ang mantalaan sa Atenas nga Ta Nea dili pa dugay nagpatik ug usa ka surbi bahin sa relihiyon sa Gresya susama sa usa nga gihimo niadtong 1963. Ang resulta nagpakita sa pagkunhod sa relihiyosong debosyon nianang nasora. Usa ka kaliwatan kanhi, 66 porsiyento ang miingon nga sila moadto sa simbahan labing menos duha o tulo ka beses sa usa ka bulan, kon itandi sa ubos sa 30 porsiyento sa dili pa dugayng surbi. Kapin sa dos-tersiya sa 965 ka hamtong nga gisurbi sa dakong bahin sa siyudad sa Atenas ang giingon nga ang iglesya nag-alagad sa katilingban ug “diyutay” o “wala gayod,” nagtaho ang buhatan sa mga balita sa Reuters. Nagsulat sa Ta Nea, ang tinahod nga Gregong tigdumala sa surbi nga si Elias Nikolakopoulos naghisgot bahin sa “usa ka anam-anam nga pagkawala sa interes sa relihiyon sa Gregong katilingban,” nga nag-ingon nga karon “gilaayan na ug nasuko” sa iglesya sa Gresya.
Iabono ang Inyong Walay Hinungdang mga Koreyo Diha sa mga Kamatis
Unsa kahay buhaton sa usa ka buhatan sa koreyo sa 500 ka toniladang walay hinungdang mga koreyo matag bulan, nga naglakip sa mga katalogo ug ubang mga panganunsiyo? Ang Dallas-Fort Worth, Texas, nga buhatan sa koreyo nagsugod na sa pagpadala sa kadaghanan niana aron himoong abono. Ang abono gigamit sa pagpatubo sa mga kamatis ug mga kosmos, nagtaho ang The New York Times, ug ang mga resulta maayo kaayo. Ang bakterya nga naghimo sa gigisigisi nga walay hinungdang mga koreyo aron mahimong abono gipakaon ug hupas nga serbisa ug mga soft drink, nga biya nga mga produkto sa mga tighimog binotelyang ilimnon. Ang serbisa ug soda adunay asukar, diin ang bakterya mabuhi. Nag-ingon si Joel Simpson, bise presidente sa kompaniya nga naghimog abono nga nagdumala sa eksperimento: “Ang samang mga butang nga nagpatambok kanato naghimo sa maong mga bakterya nga tambok ug malipayon.”
Tabang Alang Niadtong Adunay mga Sakit sa Panit
“Daghang tawo nga nag-antos sa mga sakit sa panit dili magpatambal tungod sa kaulaw ug daghang tuig nga ‘hilom nga mag-antos,’” nagtaho ang The Irish Times. Sa pagpasiugda sa ilang pag-antos, si Dr. Gillian Murphy nag-ingon: “Ako adunay mga pasyente nga may psoriasis, kansang panit literal nga matuklap sa dihang ilang huboon ang ilang sinina, ug sila mobating hugaw kaayo ug maulaw mao nga dili sila moestar ug hotel o moadto sa mga tigkorteg buhok.” Si Bill Cunliffe, propesor sa dermatolohiya sa Leeds University, nagdugang: “Ang dagkong bugasbugas sa panit nag-apektar sa mga tawo sa pisikal ug sa hunahuna. Adunay pagtuo nga kini hugaw ug mananakod. Kon duha ka tawo ang presente alang sa interbiyo nga may samang mga katakos, ang usa nga walay dagkong bugasbugas mao ang madawat sa trabaho.” Si Cunliffe nag-ingon nga siya adunay pipila ka mga pasyente nga nawad-an ug paglaom sa dagkong bugasbugas sa panit mao nga sila misulay sa paghikog. Ang mga doktor sa usa ka dili pa dugayng Congress of the European Academy of Dermatology and Venereology sa Dublin, Irlandia, nagpasiugda sa panginahanglan ug sayong pagtambal. “Makalilisang kini nga problema alang sa pipila ka tawo,” miingon ang usa ka doktor, “apan hinungdanon nga hinumdoman nga adunay epektibo kaayong mga pagtambal ang mabatonan.”
Mga Ginikanang Nakigsultihanay—Labaw pa kay sa Makapahupayng mga Pulong?
Ang mga ginikanan nga madulaong nakigsulti sa ilang mga masuso hayan naghatag kanilag mas labaw pa kay sa malumong pagbati, nag-ingon ang pipila ka siyentipiko. Si Patricia Kuhl, sa Unibersidad sa Washington, ug ang iyang mga kauban sa trabaho nagtuon sa gitumong-sa-masuso nga pagpakigsulti sa tulo ka lainlaing pinulongan—Ruso, Sweko, ug Ingles. Morag ang sobrang mga sumbanan sa pagsulti sa mga ginikanan dili lamang kay nakakuhag atensiyon sa ilang masuso kondili nagsilbing basehanan usab sa bata sa pagkat-on nianang pinulongana. “Sa edad nga 6 ka bulan,” nag-ingon ang magasing Science, “ang mga bata makakat-on sa pag-ila sa bokal nga mga tono, nga nagahatag ug pagtagad sa mga kalainan nga makahuloganon sa ilang lumad nga pinulongan, sama sa kalainan tali sa ‘ee’ ug ‘ah,’ samtang dili panumbalingon ang walay kahulogang mga paglainlain.”