Pagpaniid sa Kalibotan
Nameligro nga Kadagatan
Kapin sa 1,600 ka siyentipiko sa dagat ug mga biologo sa konserbasyon gikan sa 65 ka nasod ang nag-aprobar sa usa ka “awhag sa paglihok” aron mapanalipdan ang kadagatan sa dugang pang kadaot, nagtaho ang The Journal of Commerce. “Nameligro gayod ang kadagatan, mas dako pang kapeligrohan kay sa kanhi natong gihunahuna,” matod sa ekolohista sa dagat nga si Elliot Norse. Usa ka pananglitan nga gikutlo mao ang 18,000-kilometro-kuwadrado nga luna sa kadagatan sa Gulpo sa Mexico nga nailhan ingong ang patay nga sona. Sumala sa gipasabot sa ngalan niini, ang patay nga sona hawa sa isda, pasayan, ug kadaghanan sa ubang ihalas nga kinabuhi sa dagat. Ang mga siyentipiko nakasubay sa suliran diha sa dagkong populasyon sa mga lumot nga mokuhag pagkaon gikan sa dagayag-sustansiya nga mga inagas sa Subang Mississippi. Pagkamatay sa lumot, molugdang sila ngadto sa salog sa dagat. Samtang sugdan pagdugta sa bakterya ang patay nga mga lumot, ang ilalom sa dagat makunhoran sa oksiheno. Ang siyentipiko sa dagat nga si Dr. Nancy Rabalais nag-ingon: “Bisan unsa nga mapondo sa ilalom sa dagat mamatay sa kadugayan.”
Mga Tig-amot ug Organo sa Lawas
Buot mo bang angkonon sa uban ang mga organo sa imong lawas sa dihang ikaw mamatay? Mao kana ang pangutana nga giatubang sa daghang Braziliano sukad ang usa ka bag-ong balaod miepekto sa Enero 1, 1998. Ang balaod nag-ingon nga ang tanang Braziliano nga kapin sa edad nga 18 dihadihang mahimong mga tig-amot sa organo sa lawas gawas lang kon mopirma silag mga dokumento nga naghangyong dili moapil. Apan “adunay daghang timailhan nga ang kadaghanang Braziliano mopili nga magpabiling kompleto human sila mamatay,” nagtaho ang The Miami Herald. “Sa ulahing unom ka bulan, tulo sa matag upat ka tawo nga mikuhag lisensiya sa pagmaneho midumili sa pagkahimong tig-amot ug organo.” Ngano? Ang ubang tawo nahadlok nga basin ug mapugos ang mga doktor nga sayo nga ideklarar ang mga pasyente nga patay na ang utok aron kuhaon ang ilang mga organo ug i-transplant.
Usa ka Dili-Maayong Tuig Alang sa mga Mananag-an
Ang mga mananag-an sa Alemanya halos “nawad-an ug panan-awon” niadtong 1997, nagtaho ang Nassauische Neue Presse sa Frankfurt. Sa hapit 70 ka pagpanagna nga gianalisar sa Association for Scientific Research Into the Parasciences (GWUP), walay usa ang natuman. Ang makapahingangha gayod nga mga hitabo sa 1997 nagpabiling natago gikan sa mga clairvoyant. Pananglitan, walay usa ka sikiko ang nakatagna sa kalit nga kamatayon ni Princess Diana. Daghang mananag-an nahimong maampingon kaayo mao nga misulay lamang sila sa pagtagna sa kaugmaran sa lakaw sa mga hitabo, sama sa ekonomikanhon ug politikanhon nga mga kagubot. Mao kining “mga butanga ang madahom sa matag magbabasa sa mantalaan,” matod ni Edgar Wunder sa GWUP.
Peligroso-Kaayong Pakigsekso
Sukad sa 1994 hangtod 1996, ang mga tigdukiduki sa Rhode Island Hospital ug Boston City Hospital, sa Tinipong Bansa, nangutana sa 203 ka pasyenteng natakboyan sa HIV maylabot sa ilang seksuwal nga kalihokan. Unsay gipakita sa maong surbi? “Upat sa matag napulo ka tawo nga natakboyan sa H.I.V. wala magpahibalo sa ilang mga paris sa pakigsekso maylabot sa ilang sakit, ug hapit dos-tersiya kanila ang dili kanunay mogamit ug kondom,” nagtaho ang The New York Times. Ang maong dili pagtug-an bahin sa impeksiyon sa HIV maoy sagad, nag-ingon ang mga tigdukiduki. “Dili kini usa ka suliran sa pagkawalay-alamag,” matod ni Dr. Michael Stein sa Brown University Medical School, sa Providence, Rhode Island. “Ang mga tawo nakasabot sa ilang kapeligrohan nga makatakod sa H.I.V. Dili [sila] ignorante niining mga butanga. Usa kini ka butang sa personal nga responsibilidad.”
Hilabihan nga Pagkatambok ug Sakit sa Kasingkasing
“Ang labing epektibo nga estratehiya aron mapugngan ang CAD [coronary artery disease] sa hamtong tingalig mao ang pagpugong sa hilabihan nga pagkatambok diha sa pagkabata,” nagtaho ang The Journal of the American Medical Association. Taudtaod na nga nahibaloan sa mga opisyales sa panglawas nga ang sayo nga hilabihan nga pagkatambok nagpauswag sa kapeligrohan sa alta presyon, diabetes, hyperlipemia (naghinobrang tambok diha sa dugo), coronary heart disease, ug ubang sugmatsugmat nga mga sakit. Apan bisan pa sa mga sugyot sa mga doktor nga limitehan ang pagkaon ug tambok ug paghimog regular nga ehersisyo, gikaingon nga un-tersiya sa tanang Amerikano sa Amihanan maoy nasobraan ka bug-at o hilabihan ang pagkatambok. “Unsa ka daghang impormasyon ang atong gikinahanglan aron ingong usa ka katilingban molihok kita aron mapugngan ang hilabihang pagkatambok pinaagig pagtudlo ug maayong diyeta ug mga batasan sa pag-ehersisyo sa atong mga anak?” nangutana si Linda Van Horn sa Northwestern University Medical School sa Chicago. “Dili masukod ang potensiyal nga mga kaayohan. Kon dili kini atimanon, ang cardiovascular nga mga sangpotanan maoy matag-an, makapainutil, ug mahal.” Apan, ang mga resulta sa mas bag-o pang pagtuon nga mabasa sa The New England Journal of Medicine nag-ingon nga ang hilabihan nga pagkatambok mohatag lamang ug kasarangang hulga sa kahimsog sa usa. Nakaplagan niini nga ang hilabihan nga pagkatambok “mopauswag sa purohan sa sayong kamatayon apan dili sama ka dako sa gihunahuna sa daghang medikal nga eksperto,” nagtaho ang The New York Times.
Nagakahanawng Kalasangan
Halos dos-tersiya sa mga lasang nga mitabon sa yuta sa wala pa sugdi sa tawhanong sibilisasyon ang pagdaot niini nahanaw na karon, matod sa World Wide Fund for Nature (WWF). Bisan pa sa makugihong mga paningkamot sa tawo nga mapaigmat ang mga tawo sa suliran, ang pagpuril sa kalasangan niini nga dekada midugang hangtod sa punto diin daghang nasod mawad-an na unya ug kinaiyanhong mga lasang. Ang pagpanghawan sa kakahoyan aron sa pagtaganag kahoy ug yutang angayng tikaron nagdaot sa daghang espisye sa tanom ug mananap. Dugang pa, ang pagsunog ug kahoy magpagawas ug carbon dioxide ngadto sa atmospera sa yuta, nga gikahadlokan sa kadaghanan nga moresulta sa pag-init sa kalibotan. Ang WWF nag-awhag sa pagpanalipod sa labing menos 10 porsiyento sa tanang matang sa kalasangan sa tibuok kalibotan pag-abot sa tuig 2000, nagtaho ang mantalaan nga Guardian sa London.
Gibanabanang Kakulang sa Pagkaon sa Tibuok Kalibotan
Sumala sa usa ka pagtuon sa Johns Hopkins University, “kon dili mohinay ang pagtubo sa populasyon ug mouswag pag-ayo ang produksiyon sa umahan, pagka-2025 wala nay igong pagkaon alang sa gibanabanang 8 bilyones ka gigutom nga mga tawo sa kalibotan,” matod pa sa balita sa Associated Press. Nagpasidaan ang mga tigdukiduki nga “kon ang gidaghanon sa mangatawo dili mous-os sa mga duha ka anak kada babaye,” ang produksiyon sa pagkaon kinahanglang doblehon pagka-2025 aron makatagana ug “igong maayo ug may-sustansiyang pagkaon” aron magpabiling himsog ang mga tawo. Dugang nga suliran mao ang kakulang sa tubig, polusyon sa yuta, ang anam-anam nga pagkawala sa ibabaw nga yuta tungod sa pagkankan, ug mga kausaban sa klima. Bisan karong panahona, kada tuig dunay mga 18 milyones ka tawo nga mamatay gumikan sa kagutom, bisan pag dunay igong produksiyon sa pagkaon nga makasuportar sa hapit 6 bilyones ka tawo nga buhi karon sa yuta.
Ang Nagakahanawng Orinoco nga Buaya
Nameligro ang mga buaya sa Subang Orinoco sa Venezuela, sumala sa magasin nga Estampas sa Caracas. Gipangayam ang mga linalang tungod sa ilang mga panit sukad pa sa 1930. Niadtong panahona “ang populasyon sa mga buaya sa Venezuela mas daghan pa kay sa iya sa mga tawo,” matod sa magasin. Apan tali sa 1931 ug 1934, hapit 1.5 milyones ka kilo nga panit sa buaya, nga naghawas sa labing menos 4.5 milyones ka buaya, ang gieksportar. Pagka-1950, “human sa pila ka tuig nga walay puas nga pangayam,” ang gidaghanon sa buaya mikunhod pag-ayo mao nga 30,000 ka kilo na “lamang” ang naeksportar. Karong panahona, dunay nabilin nga dili moabot ug 3,000 ka Orinoco nga buaya, ug nag-ingon ang mga eksperto nga sila, uban sa 312 pang ubang mga espisye sa mga mananap sa Venezuela, peligrong mahanaw tungod sa mga tawo.
Makalilisang nga Kusog sa Bituon
Usa ka bag-ong larawan gikan sa Hubble naghatag ug dugang nga ebidensiya nga ang usa ka bituon sa atong galaksiya maoy usa ka talagsaong matang sa bituon nga gitawag ug “usa ka hayag nga asul nga bituon.” Sumala sa mga astronomo, ang dan-ag nga bituon ug ang palibot nga nebula nagporma nga morag pusil, busa kini ginganlan ug Pistola. Gibanabana nga ang Pistola labing menos 60 ka pilo nga sama ka baga sa atong Adlaw ug hapit 10 milyones ka pilo ang pagkakusog. Tingali ug mao kini ang “labing daghan ug enerhiya nga bituon sa kalangitan,” nag-ingon ang Science News nga magasin. Apan tungod sa nagpataliwalang abog, mamatikdan lamang ang bituon pinaagig mga infrared detector. Nagpatin-aw kana kon nganong ang Pistola, nga nahimutang ug 25,000 ka light-years gikan sa Yuta, wala madiskobrehi hangtod sa sayong katuigan sa 1990. Unom lamang ka uban pang bituon niini nga matang ang namatikdan sa atong galaksiya.
Pagmaneho ug Pagtelepono—Usa ka Makuyawng Kombinasyon
Ang mga drayber sa sakyanan nga magtelepono samtang nagmaneho may purohang makahimog seryosong mga sayop nga wala gayod masayod niini. Mao kini ang konklusyon nga nakab-ot sa usa ka pagsulay nga gihimo alang sa General Automobile Club sa Alemanya. Gisultihan ang mga drayber nga kompletohon ang usa ka sulay nga pagmaneho sa tulo ka beses. Sa unang higayon, wala sila mogamit ug telepono. Sa ikaduhang higayon, migamit silag dili-gunitan nga telepono; ug sa ikatulong higayon, usa ka gunitan nga telepono. Komosta ang pagmaneho sa gisulayang mga drayber? Sa aberids, ang mga drayber nga wala magtelepono nakahimog 0.5 ka sayop sa pagpreno ug sa pagpabilin sa ilang agianan, kadtong migamit sa dili-gunitan nga telepono 5.9, ug ang mga drayber nga migamit sa gunitan nga telepono 14.6. Busa, nagtaho ang Süddeutsche Zeitung, ang pagtuon nakapanghinapos nga ang paggamit sa gunitan nga mga telepono kon nagmaneho “nagdalag dakong kapeligrohan sa pagkaluwas.”