Sa Dihang ang Paglaom ug Gugma Mahanaw

GISULAT sa usa ka 17-anyos nga dalagita nga taga-Canada ang iyang mga katarongan sa iyang tinguha nga magpakamatay. Lakip sa ubang mga butang, siya naglista: ‘Pagbatig kamingaw ug kahadlok may kalabotan sa akong umaabot; pagbati nga ubos kaayo sa isigkatrabahante; nukleyar nga gubat; pagkadaot sa ozone layer; laksot kaayo akog nawong, nga sa ingon dili gayod ako makapamana ug mosangpot nga mag-inusara; wala ako magtuo nga aduna pay maayong katarongan nga mabuhi, busa nganong maghulat pa hangtod kini madiskobrehan; kini makawagtang sa palas-anon sa tanan; dili na ako masakitan pa pag-usab ni bisan kinsa.’

Mao kaha kini ang pipila ka katarongan kon nganong ang mga batan-on nagtubok sa ilang kaugalingon? Sa Canada, “gawas sa mga aksidente sa sakyanang demotor, ang paghikog mao na karon ang kasagarang hinungdan sa mga kamatayon taliwala kanila.”​—The Globe and Mail.

Si Propesor Riaz Hassan sa Flinders University of South Australia, nag-ingon diha sa iyang basahong “Pagputol sa Kinabuhi: Mga Kiling sa Paghikog sa mga Batan-on”: “Adunay daghang sosyolohikanhong mga katarongang nalangkit sa problema ug daw dakog impluwensiya sa pagdaghan sa paghikog sa mga batan-on. Kini mao ang pagtaas sa gidaghanon sa pagkawalay-trabaho sa mga batan-on; kausaban sa pamilyang Australianhon; pagdaghan sa paggamit ug pag-abuso sa droga; pagdaghan sa kabangisan sa mga batan-on; mental nga kahimsog; ug ang nagkadakong kalainan tali sa ‘kagawasan sa teoriya lamang’ ug sa aktuwal nga naeksperyensiyahang kagawasan.” Ang basahon dugang nag-ingon nga ang mga resulta sa daghang surbi nagpakitag negatibong panan-aw sa umaabot ug nagsugyot nga “daghan kaayong batan-on naglantaw sa ilang umaabot ug sa umaabot sa kalibotan nga may kahadlok ug kabalaka. Ilang naaninaw ang usa ka kalibotan nga gilumpag sa nukleyar nga gubat ug gipayhag sa polusyon ug pagkadaot sa kalikopan, usa ka katilingban nga dili na makitawhanon diin ang teknolohiya dili na makontrolar ug ang pagkawalay-trabaho kaylap.”

Sumala sa usa ka surbi sa Gallup sa 16- ngadto sa 24-anyos, ang laing mga hinungdan sa paghikog mao ang nagdako nga kal-ang tali sa dato ug pobre, pagtaas sa gidaghanon sa usay-ginikanang mga panimalay, ang pagdaghan sa paggamit sa pusil, pag-abuso sa bata, ug ang kaylap nga “pagkawalay-pagsalig sa umaabot.”

Ang Newsweek nagtaho nga sa Tinipong Bansa, “ang pagkamabatonan sa mga armas-de-puwego tingali mao ang kinadak-ang hinungdan [sa paghikog sa mga batan-on]. Ang usa ka pagtuon nga nagtandi sa mga biktimang batan-ong naghikog nga walay mga sakit sa utok uban sa mga batan-ong wala maghikog nakakaplag ug usa lamang ka kalainan: usa ka pusil nga may sulod nga bala diha sa balay. Husto na gani nianang ideya nga ang mga pusil dili mopatay ug mga tawo.” Ug minilyong mga panimalay adunay mga pusil nga may sulod nga mga bala!

Ang kahadlok ug ang pagkadili-matinagdanon sa katilingban makatulod dihadiha sa talandogong mga batan-on ngadto sa ngilit sa paghikog. Palandonga: Ang gidaghanon sa mapintas nga krimen nga gihimo batok sa kabataang 12- ngadto sa 19-anyos midoble pa kay sa mga krimen nga nahimo batok sa populasyon sa katibuk-an. Nakita sa mga pagtuon nga ang “mga batan-ong babaye gikan sa 14 ngadto sa 24 ang dakog kalagmitang atakehon,” nagtaho ang magasing Maclean’s. “Ang mga babaye mao ang kasagarang atakehon ug patyon sa mga tawong nag-ingon nga sila ilang gihigugma.” Ang resulta? Kini ug ang ubang mga kahadlok “makadaot sa pagsalig ug sa pagbating may kasegurohan niining mga batan-ong mga babaye.” Diha sa usa ka pagtuon, halos un-tersiya sa mga biktima sa panglugos nga giinterbiyo naghunahuna sa paghikog.

Ang usa ka taho sa New Zealand naghatag ug laing hunahuna bahin sa paghikog sa mga batan-on, nga nag-ingon: “Ang naglungtad nga materyalistiko, kalibotanong mga prinsipyo nga naglantaw nga ang tagsatagsang kalamposan managsama sa bahandi, maayong panagway, ug gahom nagpabati sa daghang batan-on nga walay-bili ug sinalikway sa katilingban.” Dugang pa, ang The Futurist nag-ingon niini: “[Ang mga batan-on] adunay kusganong kahilig sa dihadiha nga pagtagbaw sa kaugalingon, nga nagtinguha nga makabaton niining tanan ug nga makabaton niini sa madali. Ang ilang paboritong mga programa sa TV mao ang seryal nga mga drama. Buot nila nga ang ilang kalibotan mapuno sa samang maayog-dagwayng mga tawo, nga nagsul-ob sa kinaulahiang mga uso, nga daghag salapi ug kabantog, ug nga dili na kinahanglang maghago pag maayo sa pagtrabaho.” Ang hilabihan ka daghan sa ingon niining dili-realistikanhon, dili-makab-ot nga mga pagdahom mopatim-aw nga nakahatag ug igoigong pagkawala-sa-paglaom ug mahimong motultol sa paghikog.

Usa ka Hiyas nga Makaluwas ug Kinabuhi?

Si Shakespeare nagsulat: “Ang gugma makapalipay samag silak sa adlaw human sa ulan.” Ang Bibliya nag-ingon: “Ang gugma dili gayod mapakyas.” (1 Corinto 13:8) Nianang hiyasa adunay usa ka solusyon sa problema sa mga batan-on nga posibleng maghikog​—ang ilang kahidlaw sa gugma ug pagpakigsultihanay. Ang The American Medical Association Encyclopedia of Medicine nag-ingon: “Ang mga tawong may kalagmitang maghikog sagad mobatig grabeng kamingaw, ug ang higayon sa pagpakigsulti ngadto sa usa ka mabination, masinabtanong tigpaminaw usahay igo na sa pagsanta sa buhat sa pagkawalay-paglaom.”

Ang mga batan-on sagad adunay grabeng panginahanglag gugma ug pagbati nga gipanag-iya. Ang pagtagana niini mas nagkalisod sa moagi ang matag adlaw diha sa usa ka walay-gugma ug madaotong kalibotan​—usa ka kalibotan diin sila diyutay ra o walay ikasulti. Ang pagsalikway sa ginikanan tungod sa pagkabungkag sa pamilya ug diborsiyo makadugang sa paghikog sa batan-on. Ug kini nga pagsalikway ipasundayag sa daghang paagi.

Tagda ang kahimtang sa mga ginikanan nga panagsa rang anaa sa balay uban sa ilang mga anak. Si Mama ug Papa tingali okupado kaayo sa ilang mga trabaho o nalinga sa usa ka matang sa kalingawan nga dili maglakip sa kabataan. Ang dili-direktang mensahe ngadto sa ilang mga anak dili kaayo dayag nga pagsalikway. Usa ka iladong magsusulat ug tigdukiduki nga si Hugh Mackay nag-ingon nga “ang mga ginikanan nangahimong dugang ug dugang nga makikaugalingon. Ilang ginauna ang ilang kaugalingon aron mapatunhay ang ilang mga estilo-sa-kinabuhi. . . . Sa masakit nga pagkasulti, ang mga tawo wala nay maayong panghunahuna sa kabataan. . . . Ang kinabuhi malisod ug ang mga tawo may pagkaokupado na sa kaugalingon.”

Dayon, diha sa pipila ka kultura ang mga lalaking matso ug paglantaw sa kaugalingon tingali dili gustong makita nga nagdumala sa papel nga tig-atiman. Maayo kaayong pagkapadayag kini sa magsusulat nga si Kate Legge: “Ang kalalakin-an nga hilig sa pag-alagad sa publiko sa katibuk-an mopili sa trabahong makaluwas-ug-kinabuhi ug pagpalong-sa-sunog kay sa mga trabaho nga mag-aatiman . . . Mas gusto nila ang kusganon, hilom nga pagkabayanihon sa pagpakig-away sa gawasnong mga puwersa kay sa mga trabaho nga nagkinahanglag pagpakigbuylog sa mga tawo.” Ug, sa pagkatinuod, usa sa labing mabuylogong mga trabaho karon mao ang pagkahimong usa ka ginikanan. Ang dili maayong pagdumala sa pagkaginikanan kaamgid ra nga nagsalikway sa bata. Tungod niini, ang imong anak nga lalaki o anak nga babaye tingali makaugmad ug usa ka negatibong paglantaw sa kaugalingon ug menos ang pangatilingbang mga katakos. Ang The Education Digest nag-ingon: “Walay positibong panglantaw sa ilang kaugalingon, ang kabataan walay basehanan sa paghimog mga desisyon nga labing makaayo sa ilang kaugalingon.”

Pagkawalay-Paglaom Mosangpot

Ang mga tigdukiduki nagtuo nga ang pagkawalay-paglaom maoy usa ka dakong hinungdan sa paghikog. Si Gail Mason, magsusulat bahin sa paghikog sa Australia, miingon: “Ang pagkawalay-paglaom mas nalambigit sa mga hunahuna sa paghikog kay sa depresyon. Ang pagkawalay-paglaom gibatbat usahay ingong usa ka simtoma sa depresyon. . . . Kini kasagarang anaa sa dagway sa pangatibuk-ang pagbating pagkawalay-paglaom ug kaguol labot sa mga umaabot sa mga batan-on, ug ilabina sa ilang ekonomikanhong umaabot: ug sa gamaygamayng sukod usa ka pagbating pagkawalay-paglaom labot sa kahimtang sa kalibotan.”

Ang dili maayong mga panig-ingnan sa pagkamatinud-anon sa sibikong mga lider dili makapadasig sa mga batan-on sa pagpataas sa ilang kaugalingong sukod sa mga prinsipyo ug mga moral. Dayon ang tinamdan mahimong, “Nganong magmatinud-anon pa ako?” Ang Harper’s Magazine nagkomento bahin sa katakos sa mga batan-on sa pagkamatikod sa pagkasalingkapaw, nga nag-ingon: “Ang mga batan-on, nga maayo kaayong makamatikod sa pagkasalingkapaw, sa pagkatinuod maoy hanas nga mga magbabasa​—apan dili sa mga libro. Ang ilang nabasa nga tukma kaayo mao ang mga signal sa katilingban nga nagagikan sa kalibotan nga diha niini sila manginabuhi.” Ug unsay gipakita niining mga signala? Ang awtor nga si Stephanie Dowrick nag-ingon: “Wala pa sukad masukad nga kita gibahaan ug hilabihan ka daghang impormasyon kon unsaon sa pagkinabuhi. Wala pa kita sukad masukad nahimong mas adunahan o mas edukado, bisan pa niana ang pagkawalay-paglaom anaa bisan asa.” Ug diyutay lamang kaayo ang maayong mga panig-ingnan sa hataas nga hut-ong sa politikanhon ug relihiyosong katilingban. Si Dowrick nagpatugbaw ug pipila ka hinungdanong mga pangutana: “Sa unsang paagi makabaton kita ug kaalam, kalig-on ug bisan paghatag ug kahulogan sa walay-kapuslanang pag-antos? Sa unsang paagi maugmad nato ang gugma diha sa usa ka atmospera sa pagkawalay-kahakog, pagkapungtanon ug kadalo?”

Imong makita ang mga tubag niining mga pangutanaha sa among sunod nga artikulo, ug kini tingali makapatingala kanimo.

[Blurb sa panid 6]

“Daghan kaayong batan-on naglantaw sa ilang umaabot ug sa umaabot sa kalibotan nga may kahadlok ug kabalaka”

[Blurb sa panid 7]

“Ang higayon sa pagpakigsulti ngadto sa usa ka mabination, masinabtanong tigpaminaw usahay igo na sa pagsanta sa buhat sa pagkawalay-paglaom”

[Kahon sa panid 6]

Pipila ka mga Timailhan sa Paghikog

• Problema sa pagkatulog, walay ganang mokaon

• Magpalain ug magpahilit sa kaugalingon, pagkadaling maaksidente

• Molayas sa balay

• Dagkong kausaban sa panagway

• Pag-abuso sa droga ug/o alkoholikong ilimnon

• Kasuko ug isog

• Maghisgot bahin sa kamatayon; may sinulat nga mga mensahe sa pagdaot-sa-kaugalingon; may mga dibuho nga naglarawan ug kabangisan, ilabina batok sa kaugalingon

• Mga pagbating sad-an

• Pagkawalay-paglaom, kabalaka, depresyon, mokalit lag hilak

• Manghatag ug personal nga mga butang nga nabatonan

• Dili makapondo sa pagtagad

• Pagkawala sa kaikag sa makalingawng mga kalihokan

• Masawayon-sa-kaugalingon

• Mahilayon sa sekso

• Kalit nga pagkakuhag ubos nga grado sa eskuylahan, mga problema sa pagtambong sa klase

• Pagpamembro sa kulto o gang

• Mobatig kalipay human sa depresyon

Gibase diha sa Teens in Crisis (American Association of School Administrators) ug Depression and Suicide in Children and Adolescents, ni Philip G. Patros ug Tonia K. Shamoo

[Mga hulagway Pictures panid 7]

Ang mainit nga gugma ug kahingawa makatabang sa batan-on sa pagpabili sa kinabuhi