Paghikog—Usa ka Hampak sa mga Batan-on
MORAG ang gubat, pagbuno, ug mabangis nga mga buhat kulang pa sa pagdaot sa atong mga batan-on, adunay paglaglag-sa-kaugalingon diha sa matang sa paghikog sa mga batan-on. Ang pag-abuso sa droga ug alkoholikong ilimnon nagdaot sa mga hunahuna ug mga lawas sa mga batan-on, nga nagpahinabog mga kamatayon taliwala sa mga batan-on. Ang nagkapopular nga kinulit diha sa lapida mao nga ang biktima na-OD—namatay gumikan sa sobrang dosis sa droga, mahimong tinuyo o aksidente.
Ang Morbidity and Mortality Weekly Report sa Abril 28, 1995, nag-ingon nga ang “paghikog mao ang ikatulong pangunang hinungdan sa kamatayon sa mga batan-on nga nag-edad ug 15-19 nga panuigon sa Tinipong Bansa.” Si Dr. J. J. Mann nagsulat diha sa The Decade of the Brain: “Kapin sa 30,000 [sa 1995 ang gidaghanon maoy 31,284] ka Amerikano ang naghikog matag tuig. Ikasubo, mga batan-on mao ang kasagarang mga biktima . . . Napulo ka pilo nga mas daghan kay sa niadtong 30,000 ka tawo ang misulay sa paghikog, apan nabuhi. . . . Ang pag-ila sa mga pasyente nga posibleng maghikog maoy usa ka dakong problema sa klinika tungod kay ang mga propesyonal nga nagtrabaho sa mga klinika dili dayon makaila tali sa mga pasyenteng grabe ang depresyon kinsa mosulay sa paghikog ug niadtong dili.”
Si Simon Sobo, hepe sa sikyatriya sa New Milford Hospital, Connecticut, T.B.A., miingon: “Mas daghan ang misulay sa paghikog niining tingpamulak [1995] kay sa akong nakita sa 13 ka tuig nga ania ako dinhi.” Sa Tinipong Bansa, libolibong tin-edyer ang misulay sa paghikog matag tuig. Ang matag pagsulay sa paghikog maoy usa ka pagpangayog tabang ug pagtagad. Kinsa man unya ang atua didto sa paghatag ug tabang sa dili pa ulahi ang tanan?
Usa ka Tibuok-Kalibotang Problema
Ang kahimtang wala kaayoy kalainan diha sa kadaghanang bahin sa kalibotan. Sa India, sumala sa India Today, duolan sa 30,000 ka batan-on ang naghikog sulod sa 1990. Sa Canada, Espanya, Israel, ang Netherlands, New Zealand, Pinlandia, Pransiya, Switzerland, ug Thailand, ang gidaghanon sa paghikog taliwala sa mga batan-on misaka. Ang 1996 nga taho gikan sa United Nations Children’s Fund (UNICEF) nag-ingon nga ang kinatas-ang gidaghanon sa paghikog sa batan-on maoy sa Latvia, Lithuania, New Zealand, Pinlandia, Rusya, ug Slovenia.
Ang Australia usab maoy usa sa kinatas-ang gidaghanon sa paghikog sa mga batan-on sa kalibotan. Niining nasora sa 1995, 25 porsiyento sa tanang kamatayon taliwala sa batan-ong mga lalaki ug 17 porsiyento taliwala sa batan-ong mga babaye maoy mga paghikog, sumala sa usa ka report sa mantalaang The Canberra Times. Ang gidaghanon sa “malamposon” nga paghikog taliwala sa batan-ong mga lalaki sa Australia maoy mga lima ka pilo nga mas daghan kay sa batan-ong mga babaye. Ang samang gidaghanon makita diha sa kadaghanang nasod.
Nagkahulogan ba kini nga ang batan-ong mga lalaki mas dakog posibilidad nga mosulay sa paghikog kay sa batan-ong mga babaye? Dili. Ang nabatonang impormasyon nagpakita nga halos wala kaayoy kalainan sa bisan haing sekso diha sa mga pagsulay sa paghikog. Apan, “duolan sa upat ka pilo sa batan-ong mga lalaki kay sa mga babaye ang naghikog diha sa industriyalisadong kanasoran sumala sa kinaulahiang mga kalkulasyon gikan sa WHO [World Health Organization].”—The Progress of Nations, gipatik sa UNICEF.
Apan bisan kining makalilisang nga kaihapan tingali dili makapadayag sa bug-os nga gidak-on sa problema. Ang mga kaihapan sa mga batan-ong naghikog, nga gipahayag sa kusganong mga terminong klinikanhon ug analitikanhon, sa katingalahan daling makita. Apan, ang kasagarang dili masabtan o makita sa likod sa matag way-pagtagad nga kaihapan mao ang nangapusgayng mga pamilya ug ang kasubo, kaguol, kasakit, ug pagkawalay-paglaom niadtong namatyan samtang nangita sila ug mga katarongan.
Busa, ang mao bang mga trahedya sama sa paghikog sa mga batan-on mapugngan? Ang pipila ka sukaranang mga butang nailhan ug mahimong makatabang aron malikayan kining makasubong kahimtang.
[kahon sa panid 5]
Mga Hinungdan sa Paghikog
Adunay daghang teoriya bahin sa mga hinungdan sa paghikog. “Ang paghikog maoy sangpotanan sa reaksiyon sa usa ka tawo sa gisabot nga dako kaayong problema, sama sa pagbati nga giayran sa katilingban, kamatayon sa usa ka minahal (ilabina sa usa ka kapikas), nabungkag nga panimalay sa bata pa, grabeng pisikal nga sakit, pagkatigulang, pagkawalay-trabaho, mga problema sa panalapi, ug pag-abuso sa droga.”—The American Medical Association Encyclopedia of Medicine.
Sumala pa sa sosyologong si Emile Durkheim, adunay upat ka pangunang matang sa paghikog:
1. Paghikog tungod sa taas nga garbo—Kini “gituohan nga nagagikan sa kakulang sa indibiduwal ug pagpakigbuylog sa katilingban. Napasagdan nga mag-inusara, ang mga biktima sa paghikog tungod sa taas nga garbo walay pagpakigbuylog, o wala magkinahanglag tabang, sa ilang komunidad.” Sila gustong mag-inusara.
2. Paghikog tungod sa pagkamahunahunaon sa uban—“Ang indibiduwal sobra kaayong nakigbuylog sa usa ka grupo mao nga siya andam sa pagsakripisyo.” Ang mga pananglitan nga gihatag mao ang mga pilotong kamikaze sa Hapon panahon sa Gubat sa Kalibotan II ug ang relihiyosong mga ekstremista nga andam sa pagpatay sa kaugalingon samtang magpatay sa ilang ginaingong mga kaaway. Ang ubang mga pananglitan mao kadtong nangamatay pinaagi sa tinuyo nga pagtubok-sa-kaugalingon aron kahatagag pagtagad ang usa ka kawsa.
3. Paghikog tungod sa pagkawalay-katinoan—“Ang biktima sa paghikog tungod sa pagkawalay-katinoan dili makaatubang sa krisis sa makataronganong paagi ug mopili sa paghikog ingong solusyon sa usa ka problema. [Kini] mahitabo kon ang naandang relasyon sa indibiduwal sa katilingban kalit ug katingalahang nausab.”
4. Paghikog tungod sa negatibong panglantaw sa umaabot—Kini “gituohan nga gipahinabo sa sobrang restriksiyon sa katilingban nga nagpiot sa kagawasan sa indibiduwal.” Ang mga biktima niini “mobati nga sila walay masanag nga umaabot.”—Adolescent Suicide, Assessment and Intervention, ni Alan L. Berman ug David A. Jobes.
[Hulagway sa panid 5]
Pipila ka makadaot nga mga batasan nga mosangpot ug paghikog sa mga batan-on