Pagpaniid sa Kalibotan
Mga Problema sa Kahimsog sa Kalibotan
“Samtang nagsulod kita sa ika-21ng siglo, makita gihapon nato ang makatakod nga mga sakit nga maoy hinungdan sa 33 porsiyento sa kamatayon sa tibuok kalibotan,” nag-ingon si Dr. David Heymann sa World Health Organization. May ubay-ubayng butang nga nakaamot sa suliran. Ang The Journal of the American Medical Association nag-ingon nga ang pagdugang sa populasyon, dili-malamposong mga programa sa pagbakuna, paghuot sa mga tawo, mga kausaban sa kalikopan, ug ang pagsamot kadaot sa sistema sa kahimsog sa publiko sa tibuok kalibotan tanan nakadula ug bahin. Ang ubang mga butang naglakip sa pinugos nga paglalin, mga kagiw, ug ang pag-uswag sa tibuok-yutang pagpanaw—kining tanan nakaamot sa pagkaylap sa makatakod nga mga sakit. “Wala gayoy katarongan niini,” matod ni Dr. Heymann. “Ang mga himan aron makapakigbugno o wad-on kining mga sakita mabatonan.”
Mga Mormon ug Politika
Ang Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (LDS) nagdasig sa mga membro niini sa Tinipong Bansa nga mahimong mas aktibo sa politika, nagtaho ang Christian Century nga magasin. Ang kinatas-ang konsilyo sa LDS, ang First Presidency, niining bag-o pa nagpagawas ug usa ka sulat nga nag-awhag sa mga membro nga “magmaandam sa pag-alagad sa mga hunta sa eskuylahan, sa mga konseho sa siyudad ug lungsod ug sa mga ahensiya sa gobyerno, mga lehislatura sa estado, ug uban pang taas nga mga posisyon nga pinaagig eleksiyon ug pagkatinudlo, nga naglakip sa pagkalambigit sa politikanhong partido nga ilang mapilian.” Ang sulat nag-ingon nga ang iglesya wala magduso ug mga kandidato o bisan unsang partikular nga politikanhong partido. Ang magasin nagtaho nga sa sayong katuigan sa denominasyon, “ang mga Mormon naglikay sa kasagarang pakiglambigit sa politika ug naningkamot sa pagtukod ug ilang kaugalingong teokrasya sa dapit nga mao na karon ang Utah.”
Kapit-os Nagpadaghan sa mga Aksidente sa Sakyanan
Ang tinamdan sa usa ka tawo sa iyang trabaho dunay dakong impluwensiya sa iyang panggawi sa dihang magmaneho, matod sa usa ka pagtuon sa Professional Association for Health Service and Social Welfare, sa Alemanya. Kadtong mobatig kapit-os tungod sa ilang trabaho dunay taas-kay-sa-normal nga kapeligrohang makapahinabo ug aksidente sa dalan, nagtaho ang Süddeutsche Zeitung. “Ang naluom nga mga kahigawad sa amo o sa mga kauban mahimong motultol sa pagkalingag kon magmaneho,” matod sa taho. Sa pagtuon, 75 porsiyento sa mga tawong nakapahinabog aksidente sa dalan paingon o gikan sa trabaho nagpasangil niini sa “pagkalingag, sobrang pagdalidali, paggukod sa panahon, o kapit-os.” Bisan pag gikaingon nga ang kalalakin-an ang dunay dakong purohan nga maaksidente sa dihang nailalom sa grabe nga kapit-os, ang pagtuon nagpadayag usab sa mga inahan sa gamayng kabataan nga ilabinang nameligro. Ang mantalaan nag-ingon: “Kanunay silang nailalom sa grabeng kapit-os, sanglit kinahanglan nilang kuhaon ang ilang kabataan gikan sa kindergarten sa hustong oras o magluto sa udto.”
Makahahadlok nga mga Damgo sa Kabataan Kasagaran
Ang makalilisang nga mga damgo naghampak sa halos tanang kabataan. Sumala sa usa ka pagtuon sa Central Institute for Mental Health sa Mannheim, Alemanya, 9 sa 10 ka bata ang makahinumdom nga nakamata tungod sa mga damgo. Ang kasagarang makahahadlok nga mga damgo naglakip sa mga damgo nga sila gigukod, nahulog gikan sa tag-as nga mga dapit, o naapektohan sa gubat o kinaiyanhong katalagman. Sa kadaghanang kahimtang, ang maong mga damgo maoy kombinasyon sa mga elemento sa handurawan ug sa tinuod nga kalibotan. Ang mga batang lalaki kasagarang malimot kon unsay ilang gidamgo. Ang mga batang babaye, sa pikas nga bahin, kanunayng mosulti o mosulat bahin sa ilang mga damgo. Aron mahuwasan sa bisan unsang kabalisa nga ipahinabo sa makahahadlok nga mga damgo, ang mga eksperto nagsugyot, kinahanglang isulti sa kabataan ang mga unod sa damgo, idibuho ang mga hulagway niini, o iakto ang usa ka esena gikan niini, nagtaho ang Berliner Zeitung. Kon sundon kining mga sugyota, ang mga damgo kasagarang magkaanam ka talagsa sulod sa pipila ka semana ug dili na makahahadlok.
Mga Doktor Giyanon sa Droga
Sumala sa mga awtoridad sa medisina sa Britanya, “usa sa 15 ka doktor ang nag-antos gumikan sa pagkaadik sa alkoholikong ilimnon o mga droga,” nagtaho ang The Medical Post sa Canada. Sa paningkamot nga madaog ang problema, ang nangunang medikal nga mga organisasyon sa Britanya buot mohimog way-piling mga pagsulay sa droga aron mailhan ang mga doktor nga nag-abuso sa droga o alkoholikong ilimnon. Gibanabana nga kapin sa 9,000 ka doktor sa Britanya, nga naglakip ug mga lalaki ug mga babaye, tingali nag-abuso sa paggamit ug alkoholikong ilimnon o ubang mga droga. Katingalahan, ang pipila ka doktor “wala mangitag tabang tungod kay wala sila masayod kon unsang mga serbisyoha ang mabatonan nila,” matod sa magasin.
Pag-init Pag-usab sa Pagkaon Dili Makapatay sa mga Hilo
Ang karneng wala isulod sa repridyeretor kapin sa duha ka oras human maluto dili angayng kaonon, nagpahayag ang Tufts University Health & Nutrition Letter. Apan dili ba ang pagluto niini pag-usab mopatay sa bisan unsang makadaot nga bakterya? “Ang pag-init pag-usab sa karneng wala isulod sa repridyeretor mahimong mopatay sa bakterya nga mitungha sa ibabaw niini, apan dili kini makapatay sa makapahinabog-sakit nga mga hilo nga ipatungha sa pipila ka mga matang sa bakterya,” nag-ingon ang Nutrition Letter. Ang usa ka hilo nga ipatungha sa ordinaryong bacterium staphylococcus makapahinabog sakit sa tiyan, kalibanga, pagkakasukaon, takig, hilanat, ug labad sa ulo. “Ug bisan ang pag-init sa pagkaon sa taas kaayong temperatura dili makapatay sa maong hilo.”
Karnabal sa Brazil
“Ang karnabal hayan nagpabantog sa Rio de Janeiro, apan dugang ug dugang nga Braziliano ang walay interes,” nagtaho ang Nando.net. Daghang tawo gikan sa tibuok kalibotan ang nagtuo nga ang mga Braziliano nagkinabuhi alang sa tinuig nga kasadyaan. Apan, ang usa ka pagtuon sa Institute for Social Research sa Brazil naghatag ug lahi kaayong hulagway. Kini nakakaplag nga 63 porsiyento sa mga Braziliano ang wala makigbahin sa kasadyaan, 44 porsiyento ang nag-ingon nga sila “walay interes bisag gamay,” ug 19 porsiyento ang nag-ingon nga sila “dili moangay ug karnabal.” Ang mantalaang Jornal do Brasil nagtaho nga ang pangunang network sa TV sa nasod wala gani magsibya sa mga indigay sa parada sa samba niining tuiga. Bisan pa niana, linibo ka turista ang nagdugok paingon sa Brazil aron makakita sa kasadyaan. Ug sanglit ang Brazil may usa sa kinatas-ang ihap sa pagkakaylap sa AIDS, ang ministri sa panglawas nanghatag ug minilyong kondom sa panahon sa karnabal.
“Kahoy sa Suwerte sa Loteriya”
Ang nangasukong mga taga-balangay duol sa Bangkok, Thailand, nanghulga sa pagdaot sa propesyonal nga mga ahente sa pusta nga ilang gidudahan nga misulay sa pagsunog sa ilang “kahoy sa suwerte sa loteriya,” nagtaho ang South China Morning Post. Ang “kahoy sa kabulahanan” gidungog sa nasod nga mohatag ug tambag kon unsaon pagdaog sa mga loteriya, busa ang lokal nga mga taga-balangay naaborido gayod sa pagkasayod nila nga ang kahoy gisunog sa usa ka arsonista. “Nasuko gayod ako kaayo,” miingon si Dongmalee. “Ako mismo nakadaog ug salapi tungod nianang kahoya ug mikita akog salapi tungod sa pagtanyag ug tambag sa uban kon unsaon kini pagbasa.” Apan, gikaingon nga sukad sa pag-atake, nasuko ang espiritu sa kahoy, ug ang mga taga-balangay nag-ingon nga ang espiritu wala na maghatag ug tambag sa loteriya. Ang taho nag-ingon nga ang mga taga-balangay nagplano sa pagdalag Budhistang mga monghe aron kombinsihon ang espiritu sa kahoy nga mobalik sa paghatag ug tambag sa loteriya.
Mas Daghang Panahon sa TV, Gamayng Panahon sa Pagbasa
Sumala sa usa ka surbi sa Audiovisual Media Institute sa Gresya, dunay 3.8 ka milyon ka TV alang sa 3.5 ka milyon ka panimalay nianang nasora; 1 sa 3 ka panimalay usab ang may videocassette recorder. Ang mantalaan sa Atenas nga To Vima nagtaho nga ang aberids nga oras sa pagtan-awg TV adlaw-adlaw alang sa mga Grego maoy halos upat ka oras sa 1996, kon itandi sa kubos sa duha ka oras ug tunga sa 1990. Dili ikatingala, ang pagbasa miagom ug kalit nga pag-us-os. Gipadayag sa surbi nga ang aberids nga Grego mibasag 42.2 ka mantalaan sa 1989, apan sa 1995 ang gidaghanon nahulog sa 28.3. Sa susama, ang pagbasag magasin mikunhod ug 10 porsiyento sulod sa mao gihapon nga yugto sa panahon.
Kulag Sustansiya nga mga Tigulang
“Ang mga tigulang kasagarang dili mokaon pag-ayo ug busa daling matakboyan ug sakit,” nagtaho ang Nassauische Neue Presse, sa Frankfurt, Alemanya. Nakab-ot kini nga panghinapos human masurbi ang kapin sa 2,500 ka lalaki ug mga babaye nga kapin sa pangedarong 70 diha sa napulo ka nasod sa Uropa. Daghan ang nagtuo nga ang mga tigulang gamay rag pagkaon nga gikinahanglan, apan ang gamay kaayong kaloriya makapaluya sa pagsukol sa sakit. Dugang pa, ang mga pagkaon sa mga tigulang dili kanunayng sustansiyado kaayo tungod kay moluto silag daghang pagkaon nga sayo sa panahon ug tipigan kini sa taas nga panahon. Dugang niini, daghan ang gamay ra kaayog kaonong preskong prutas ug mga utanon, ilabina kon dili niini panahon. Ang pagtuon naghinapos nga ang mga doktor angayng magpahinumdom sa tigulang nga mga pasyente nga “mokaon ug maayo ug nga regular.” Nag-awhag usab kini nga tanyagan ang mga tigulang ug dugang nga pagbansay sa pag-ehersisyo, sanglit ang pisikal nga paghago makapadugang sa gana sa pagkaon.
Bibliya Mabatonan sa 2,197 ka Pinulongan
“Ang mga bahin sa Bibliya gihubad ngadto sa 30 ka dugang nga pinulongan sa milabayng tuig, nga naghatod ngadto sa 2197 nga maoy bug-os nga gidaghanon sa pinulongan diin ang Kasulatan mabatonan,” nagtaho ang ENI Bulletin, sa Geneva, Switzerland. Ang tibuok nga Bibliya mabatonan na karon sa 363 ka pinulongan, lakip ang tinukod nga mga pinulongan sama sa Esperanto. Ang United Bible Societies (UBS) naghupot ug ihap sa mga pinulongan diin sa labing menos usa ka basahon sa Bibliya ang napatik. Si Fergus Macdonald, ang sekretaryo heneral sa UBS, nag-ingon nga ang tumong mao ang paghimo sa “Pulong sa Diyos nga mabatonan sa lumad nga pinulongan sa mga tawo.”