Pagpaniid sa Kalibotan
Makadaot nga mga Dula sa Kompiyuter
Ang Ministri sa Hustisya sa Brazil “nagdili sa pagbaligya sa gilantugiang dula sa kompiyuter diin ang mga magdudula makakuhag mga punto pinaagi sa pagpangawat sa mga kotse ug pagpatay sa mga polis,” nag-ingon ang usa ka taho sa Reuters. Ang dula giisip nga “peligroso tungod kay kini nagpakaway-bili sa pagpangawat ug pagpatay ug makadasig sa batan-ong mga magdudula ngadto sa kapintasan.” Sa 1997 ang ministri nagdili sa usa ka dula sa kompiyuter nga “nagganti sa mga magdudula tungod sa pagpatay sa mga tawong naglakaw sa dalan, nga naglakip sa mga tigulang nga babaye ug mabdos nga mga babaye.” Usa ka babayeng tigpamaba sa Procon, usa ka organisasyon labot sa mga katungod sa tigkonsumo, miingon: “Kining mga matanga sa dula peligroso ug makadaot tungod kay kini mopatungha sa kapintasan. Ang mga bata mosugod sa pag-isip nga kining matanga sa kalihokan normal.”
Nahugawang Kadagatan
“Ang mapintasong hinobrang pagpangisda, makahilong mga kemikal, ug radyoaktibong biya diha sa kadagatan magpameligro sa pasikaranan sa kinabuhi sa tibuok yuta,” taho sa mantalaang Nassauische Neue Presse. Sumala sa mantalaang Kieler Nachrichten, ang pangunang biktima mao ang Itom nga Dagat. Giisip kining usa sa labing nameligrong mga ecosystem sa kalibotan, tungod kay 90 porsiyento niini sa bug-os walay buhing mga linalang. Ang wala-maprosesong hugaw sa kasilyas naghimo sa mga balod nga nagtapyatapya sa baybayon sa Ukraine nga berde-kapehong hugawng likido, ug ang mga baybayon sa Odessa gibuksan sa usa lamang ka semana sa miaging ting-init. “Ang Itom nga Dagat samdan nga grabe,” matod sa presidente sa Romania nga si Emil Constantinescu. “Kon atong pasagdang kini mamatay, makaagom kita sa mga sangpotanan nga daotan pa kay sa atong mahanduraw.” Gideklarar sa Hiniusang Kanasoran ang 1998 ingong “Internasyonal nga Tuig sa Dagat.”
Mini nga Tambal
“Mga 8 porsiyento sa mga tambal nga gibaligya sa kalibotan maoy mini,” nag-ingon ang Le Figaro Magazine. Sumala sa World Health Organization, ang porsiyento sa mini nga mga droga sa Brazil gibanabana nga 30 porsiyento, ug sa Nigeria gihunahuna nga kini makalilisang nga 60 porsiyento. Ang negosyo sa mini nga mga tambal gitaho nga 300-bilyong-dolyar nga negosyo, nga ang kriminal nga organisasyon may pangunang bahin. Bisan pa sa paningkamot sa mga kompaniya sa tambal sa pagpahunong niining negosyoha, ang kapolisan ug internasyonal nga mga organisasyon wala makakitag solusyon sa suliran. Ubos sa labing maayong kahimtang, ang mini nga tambal mahimong magsilbing usa ka tambal nga walay epekto; sa labing daotan, kini mahimong makapatay. “Ang mini nga tambal nagpameligro sa panglawas sa masakiton,” pahayag sa Le Figaro Magazine.
Pagkagusto ug mga Pusil sa Tinipong Bansa
“Ang mga kalainan tali sa Amerika [Tinipong Bansa] ug sa ubang mga nasod klaro kaayo,” nag-ingon ang The Economist. “Sa 1996 ang mga rebolber gigamit sa pagpatay ug duha ka tawo sa New Zealand, 15 sa Hapon, 30 sa Britanya, 106 sa Canada, 211 sa Alemanya ug 9,390 sa Tinipong Bansa.” Matag tuig sa Tinipong Bansa, ang mga pusil nalangkit sa duolag tunga sa milyong krimen ug mga 35,000 ka kamatayon, lakip ang mga paghikog ug mga aksidente. Bisan pa, ang katawhan sa Tinipong Bansa nga nanag-iyag mga pusil “buot nga magtipig sa ilang mga pusil, bisan kon pilay namatay,” matod sa magasin. “Inay mopalabi sa mas estriktong mga balaod, sumala sa gihimo sa daghang laing mga nasod, sila labi pang ikag nga makabaton ug mga rebolber.” Karon, 31 ka estado moisyu ug mga permiso nga magtugot sa mga tawo nga magdalag gitagong mga rebolber.
Kinatas-ang Taytayang Nagbitay sa Kalibotan
Ang Akashi Kaikyo nga Taytayan sa Hapon, nga nagdugtong sa Awaji nga Isla sa siyudad sa Kobe, gibuksan sa Abril ug dihadiha naapil sa talaan sa talagsaong mga buhat ingong ang kinatas-ang taytayang nagbitay sa kalibotan. “Giplano ug gihuman sa napulo ka tuig, ang $7.7 bilyong proyekto nagpasigarbo sa 6,532-tiil (1.2 milya) lugway sa sentro—nasukod ingong distansiya tali sa duha ka torre,” nag-ingon ang magasing Time. “Matag usa sa mga torre, nga taas pa kay sa 90-andanang tinukod, nasangkapan ug 20 ka pugong-sa-kurog nga mga kahimanan; kon ang hangin mopatabyog sa estruktura, ang mga pendulo mobirag balik sa mga torre.” Ang taytayan gidisenyo usab sa pagsagubang sa mga linog nga ingon ka kusog sa 8.0 diha sa sukdanang Richter. Kon dugtongdugtongon, ang asirong kable niini kapito moliyok sa planeta.
Nameligrong mga Tanom
Human sa 20 ka tuig nga trabaho, ang mga botanista ug mga konserbasyonista sa tibuok kalibotan naghinapos nga 12.5 porsiyento sa 270,000 ka nailhang mga espisye sa mga tanom sa kalibotan—1 sa matag 8—nameligrong mapuo. “Siyam sa matag 10 ka tanom nga anaa sa listahan nagtubo lamang sa usa ka nasod, nga naghimo nilang daling maapektahan sa nasodnon o lokal nga mga kahimtang sa ekonomiya ug sa katilingban,” matod sa The New York Times. Ang mga siyentipiko naghatag ug duha ka dagkong mga hinungdan kon nganong nameligro ang mga tanom: (1) dinagko nga pagdaot sa kabanikanhan tungod sa pagpanukod, pagpamutol sa kahoy, ug agrikultura ug (2) pagsulod sa dili-lumad nga mga tanom nga modagsang ug mawad-ag luna ang lumad nga mga espisye. Sumala sa artikulo ang mga tanom “mas kinahanglanon aron moobra ang kinaiyahan” kay sa mga susohang hayop ug mga langgam. Kini dugang nag-ingon mahitungod sa mga tanom: “Kini nagsuportar sa kadaghanan sa ubang kinabuhi, lakip ang tawhanong kinabuhi, pinaagi sa pagkombertir sa kahayag sa adlaw ngadto sa pagkaon. Kini nagtagana sa galamitong materyales sa daghang medisina ug sa binhion nga gikan diha patuboon ang mga kaliwat sa tanom sa uma. Ug kini mao ang lindog ug hulog sa hinablon sa kinaiyahan, ang tigbayon nga niana ang tanang ubang butang mahitabo.”
Mga Impeksiyon sa Ospital
“Ang mga impeksiyong makuha diha sa ospital human sa usa ka pagtambal o pag-opera naghawas sa usa ka matuod nga suliran sa panglawas sa publiko,” pahayag sa Pranses nga mantalaang Le Figaro. Sa Pransiya lamang, 800,000 ka tawo ang maimpeksiyon matag tuig, ug ang gidaghanon sa mga mamatay gikalkulo nga 10,000. Ang lainlaing mga lakang makapakunhod sa risgo nga maimpeksiyon: pagpatay sa kagaw sa mga kuwarto sa dili pa moabot ang matag bag-ong pasyente, pagsusi sa mga paagi sa pagpatay sa mga kagaw, ug paghugas pag-ayo sa mga kamot sa dili pa motambal sa usa ka pasyente. Dayag, daghan niining mga batasana kasagarang dili matagad. Ang usa ka pagtuon nga gihimo sa usa ka ospital sa Paris nagpadayag nga 72 porsiyento lamang sa katabang nga mga trabahante sa ospital nag-ingon nga sila sa sistematikong paagi naghugas sa ilang mga kamot human makaatiman sa matag pasyente. Niini nila, 60 porsiyento naghugas sa ilang mga kamot sa menos nga panahong gikinahanglan. Ang mantalaan mihinapos nga tungod sa makapasubong mga estadistika nga sama niini, “morag gikinahanglan ang dako pang trabaho.”
Mga Bakos sa Lingkoranan Moluwas ug mga Kinabuhi sa Biyahe sa Kahanginan
Sumala sa nasayran sa matag sinating tigbiyahe sa kahanginan, ang mga ayroplano mahimong kalit ug wala-damha makasugat ug sulog sa hangin nga mahimong makasamad o makapatay pa sa mga pasahero. Ang bugtong epektibong panagana nga imong mahimo, matod sa mga eksperto, mao ang pagsul-ob sa imong bakos sa lingkoranan sa tanang panahon sa dihang naglingkod sulod sa ayroplano. “Ang sulog sa hangin sa hayag nga adlaw lisod kaayong matagna, matiktikan, ug malikayan,” nag-ingon ang U.S.News & World Report. Bisan tuod ang mga siyentipiko nagtuki sa paggamag mga tigtiktik sa maong sulog sa hangin, kadaghanang ayroplano karon nagsalig sa mga taho gikan sa mga ayroplano nga nag-una paglupad sa samang ruta. Halos ang tanang tawo nga nasamad panahon sa sulog sa hangin wala magsul-ob sa mga bakos sa lingkoranan. “Apan,” miuyon ang artikulo, “ang mga kompaniya sa ayroplano wala pa makahunahuna kon unsaon pagpugos sa mga pasahero sa pagsul-ob sa bakos.”
Pagdaginot ug Koryente
“Onse porsiyento sa koryente nga nagamit sa mga balay ug mga opisina sa Alemanya gigamit sa mga kasangkapan nga wala gamita apan giandam lamang nga reserba,” taho sa pulyeto sa balita nga Apotheken Umschau. Sumala sa mga banabana alang sa Alemanya, ang mga TV, mga stereo, mga kompiyuter, ug ubang dekoryenteng mga kasangkapan nga giandam lamang nga reserba nagagamit ug mga 20.5 bilyong kilowat nga koryente matag tuig. Daghan pa kini kay sa tinuig nga magamit nga koryente sa Berlin, ang kinadak-ang siyudad sa nasod. Mahimo ang pagdaginot sa koryente ug makadaginot sa imong salapi pinaagi sa pagpalong sa bug-os sa pila ka kasangkapan inay kay pasagdan silang giandam lamang nga reserba.
Nagkawala ang Patayng Dagat
Ang Patayng Dagat, ang kinaubsan ug kinaasgarang bahin sa yuta, tuling nagkawala. Sa 1965 ang nawong sa Patayng Dagat maoy 395 metros ubos sa lebel sa dagat. Karon kini maoy 413 metros ubos sa lebel sa dagat, ug ang gamayng mamalang yuta mitungha nga nagtunga niana. Ang mga hotel nga gitukod sa daplin sa tubig karon nalayo na sa tubig. “Ang lebel sa tubig nag-us-os sa dayag nga 80 sentimetro sa usa ka tuig, nga ang dagat nahikawan sa tubig nga nag-agos paingon niana tungod sa mga panginahanglan sa katawhan ug sa politika,” nag-ingon ang The Dallas Morning News. “Ang lagmit nga pagkawala sa Patayng Dagat nagpaila sa grabeng kanihit sa tubig sa rehiyon, samtang ang mga babag sa usa ka solusyon nagpaila nga nalambigit kaayo ang tubig ug pakigdait diha sa ugang Tungang Sidlakan. . . . Karong adlawa, ang pangunang tinubdan sa Patayng Dagat, ang Suba sa Jordan, halos bug-os nga gipatipas . . . sa Israel, Sirya ug Jordan.” Mahitungod sa kasaysayan sa Patayng Dagat, ang artikulo nag-ingon: “Sa pagkakaron ang labing tin-awng estorya mao ang asoy sa Bibliya nga ang mga Siyudad sa Kapatagan mipuyo sa usa ka tabunok nga rehiyon hangtod nga ang Diyos, kay nasubo tungod sa ilang moral nga mga kalapasan, ‘nagpaulan sa Sodoma ug Gomora sa asupre ug kalayo’ nga naghimo niana nga kamingawan.”