Pagpaniid sa Kalibotan
Nagakahanaw nga Bagang Lasang
Ang bagang lasang sa Amazon padayong nagakahanaw sa makahahadlok nga gikusgon. Sa matag usa sa milabayng tulo ka tuig, 1.9 ka milyong ektarya ang nawala, nga katumbas sa mga “pito ka dulaanan sa potbol kada minuto,” nagtaho ang magasing Natural History. Human mahawani ang yuta sa bililhong kahoy, ang nabiling mga tanom kasagarang sunogon aron gamiton ang yuta para sa agrikultura. Apan, “samtang ang mga kahoy ug ubang mga tanom gisunog o gidugta sa mga mikrobyo, kini magpagawas ug daghang karbon dioksido, methane, ug nitrous oxide ngadto sa atmospera, nga nagpasamot sa pag-init sa yuta.” Ang epekto niining mga paggawas sa gas tingalig maoy “katumbas sa pagdaot sa dugang pang 1 ngadto sa 3 ka milyong akre sa bagang lasang kada tuig,” nag-ingon ang magasin.
Kababayen-an ug Sakit sa Kasingkasing
Kutob sa mga 1960, ang cardiovascular nga sakit didto sa Brazil kasagarang iya lamang sa lalaki nga suliran sa panglawas, nagtaho ang magasing Veja. Apan, ang mga butang misugod sa pagkausab sa dihang ang kababayen-an miapil sa grupo sa mga mamumuo. Sa dihang maladlad ang kababayen-an sa mao gihapong “kahigwaos, pagtabako ug mga diyeta sa dali-hikayong mga pagkaon” diha sa trabahoan nga sama sa kalalakin-an, mas dugang nga kababayen-an ang nasakit sa kasingkasing. Bisan tuod ang pipila nagtuo nga ang kababayen-an dunay sukod sa panalipod tungod sa hormone batok sa mga sakit sa kasingkasing, “pagkahuman sa 35 anyos nga pangedaron, ang panalipod tungod sa hormone mosugod sa pagkunhod, nga magladlad sa kababayen-an sa samang mga sukod sa kapeligrohan sa kalalakin-an,” nag-ingon ang magasin. Sa 1995, ang mga atake sa kasingkasing nakapatayg dobleng gidaghanon sa kababayen-an sa Brazil kay sa gitingob nga nangamatay gumikan sa kanser sa suso ug kanser sa matris.
Pagkahugno sa Pamilya sa Bolivia
Kapin sa 70 porsiyento sa mga taga-Bolivia ang nagkinabuhi diha sa kabos nga kahimtang, nagtaho ang Bolivian Times. Ingong resulta, daghang bata ang “mibiya sa ilang nabungkag nga pamilya aron magpuyo diha sa kalye nga ang palibot lagmit nga mas mabangis.” Didto sila tudloan sa paggamit ug cocaine ug mga simhotonon sama sa tiner sa pintal ug glue. Gibanabana nga 88 porsiyento sa konsumo sa droga sa Bolivia maoy iyaha sa mga batan-ong tali sa 5 ug 24 ang pangedaron. Sa ingon ang ilegal nga paggamit sa droga miuswag ug mga 150 porsiyento sulod sa milabayng 15 ka tuig. Sumala sa Times, “daghan ang naghunahuna nga ang lintunganayng hinungdan niini nga pag-uswag mao ang pagkahugno sa naandang gambalay sa pamilya.”
“Neutrino” Nakaplagan nga Dunay Gibug-aton
Ang neutrino maoy usa ka giming nga sub-atomikong partikulo nga walay karga sa koryente, mobiyahe nga halos sama ka tulin sa kahayag, ug talagsa rang mosagol sa bisan unsang matang sa materya. Gikaingon nga ang mga neutrino dali rang molihok ug tulin lapos sa yuta nga dili makaigo ug usa ka atomo. Bisan pa niana, kining idlas nga mga partikulo di pa dugay nga nakadawat ug internasyonal nga pagtagad sa dihang ang mga siyentipiko sa Takayama, Hapon, nagpahibalo nga ang neutrino nakaplagan nga dunay gibug-aton. Sanglit ang uniberso puno sa mga neutrino, ang pipila ka siyentipiko nagpahayag nga ang linangkob nga gibug-aton niini tingalig makadugang ug igoigong gibug-aton ngadto sa uniberso aron pahinayon ang pagsangkad niini.
Karaang Artipisyal nga Bato
Ang mga arkeologo nakakubkob sa unang ebidensiya sa hinimog-tawong bato, didto sa Mashkan-shapir, usa ka karaang siyudad nga ang mga kagun-oban anaa sa dapit nga mao na karon ang habagatang Iraq. Ang mga geologo ug mga arkeologo nag-ingon nga ang bato gigama pinaagi sa pag-init sa binanlas gikan sa mga suba sa Tigris ug Eufrates diha sa makatunawng mga temperatura ug dayon anam-anam nga pabugnawon kini “sa pagpatunghag samag-bato-kagahing papan nga kaamgid sa usa ka matang sa bolkanikong bato nga gitawag ug basalt,” nagtaho ang The New York Times. Dihay kakulang sa natural nga materyales nga igtutukod sa maong dapit, busa ang artipisyal nga basalt “daw gigama sa ubay-ubayng gidaghanon ingong kapuli sa natural nga basalt.” Ang hinimog-tawong bato maoy gigamit sa pagtukod sa Mashkan-shapir mga 4,000 ka tuig kanhi.
Mga Panagana Samtang Nagluto
Gikan 1990 hangtod 1994, ang labing sagad nga hinungdan sa kamatayon taliwala sa mga babayeng biktima sa pagkapaso sa Sumner Redstone Burn Center sa Massachusetts General Hospital mao ang sapot nga gidakop sa kalayo samtang ang biktima nagluto, nag-ingon ang Tufts University Health & Nutrition Letter. Kasagaran, ang mga biktima maoy mga babaye nga anaa sa mga 60 nga panuigon o mas tigulang pa ug kansang luag nga mga bukton sa sinina nagkawilkawil ibabaw sa kalayo sa kosinilya samtang nagkuha sila sa lagaanan sa tsa. Ang mosunod nga mga sugyot gihimo sa pagtabang sa mga tawo nga malikayan ang grabeng mga pagkapaso. Samtang nagluto, (1) ayaw pagsul-ob ug bata debanyo o ubang luag nga sapot, (2) gamita ang unahan nga mga lutoanan kon posible aron makunhoran ang purohan nga mapaso samtang nagkuha sa mga kaldero ug mga kalaha, ug (3) pagsul-ob ug sapot nga dili daling maduktan sa kalayo.
Ayaw Lamang Basta Pasimbaha ang Kabataan
Sa dihang ang usa ka tersero-grado nga estudyante sa usa ka klase sa relihiyosong edukasyon mireklamo nga dunay daghan kaayong lagda alang sa kabataan apan wala alang sa mga hamtong, ang magtutudlo misanong pinaagi sa paghangyo sa klase nga isulat ang ilang kaugalingong Napulo ka Sugo alang sa mga hamtong. Sumala sa Aleman nga Katolikong mantalaan nga Christ in der Gegenwart, ang kadaghanang estudyante nabalaka maylabot sa pagkamaayo, kalinaw, pag-angay-angay, pagkamatinud-anon, ug pagkamaminatud-on. Ang listahan sa usa ka bata mabasa: “1. Ayaw pagpihigpihig. 2. Ayawg pangasaba sa hilabihan. 3. Ayaw kami aporaha. 4. Ayaw kami samoka kanunay. 5. Ayaw kami kataw-i. 6. Ayaw kami pugsa. 7. Dawata nga husto kami matag karon ug unya. 8. Ayaw paghimog inyong kaugalingong mga lagda. 9. Pagsinabtanay kamo sa usag usa. 10. Panimba kamo mismo, ug ayaw lamang basta pasimbaha ang kabataan.”
Usa ka Pagpasundayag sa Gugma?
“Ang gugma ug pagsugot nga makigsekso suod nga nalangkit sa usag usa alang sa batan-ong kalalakin-an,” matod sa usa ka taho sa suplemento nga Witness Echo sa mantalaan sa Habagatang Aprika, “ug kon ang tin-edyer nga mga babaye dili mosugot nga makigsekso lagmit sila nga mabun-ogan.” Ang panukiduki taliwala sa mga tin-edyer diha sa usa ka lungsod sa Cape Town nagpadayag nga “ang mga lalaki maoy magbuot sa mga relasyon, nga kasagarang mogamit ug kapintasan sa pagpugos sa mga babaye nga makigsekso kanila.” Ang usa ka pagtuon nagpakita nga 60 porsiyento sa mga babaye ang gibun-og sa ilang mga paris, bisag nakigsulti lamang sa ubang lalaki. “Naandan na kaayo ang pagpangdagmal,” ang taho midugang, “nga kadaghanan sa ilang babayeng mga katalirongan nag-isip niini ingong usa ka pagpasundayag sa gugma.”
Musika Makaimpluwensiya sa mga Pumapalit
Sa Inglaterra usa ka tem sa mga sikologo gikan sa University of Leicester nakadiskobre nga ang musika sa palibot makaimpluwensiya sa mga pagpili nga himoon sa mga pumapalit ug bino. “Sa dihang ang Pranses nga musika sa akordyon maoy nagtokar, mas daghang Pranses nga bino ang mahalin kay sa Aleman nga mga matang sa proporsiyon nga lima-sa-usa,” matod sa magasing National Geographic. “Apan sa dihang ang Aleman nga musika sa beer-hall maoy nagtokar, ang mga pumapalit mopalit ug duha ka botelyang Aleman nga bino sa matag Pranses nga botelya sa bino.” Makaiikag, pipila lamang ka pumapalit ang nakaamgo nga “ang musika nagdulag papel sa ilang pagpili,” matod sa usa sa mga tigdukiduki.
Positibong Bahin sa El Niño
Ang talagsaong hitabo sa pag-init sa tubig nga gitawag ug El Niño maoy “gibasol sa bisag unsa gikan sa makapatayng mga bagyo sa Tinipong Bansa ngadto sa grabeng mga sunog sa Brazil ug nihit nga mga abot sa kape sa Kenya,” nagtaho ang Reuters. Apan, bisan pa sa mga bagyo ug hulaw, ang mga eksperto nag-ingon nga ang El Niño nakahimo usab ug pipila ka kaayohan. Sumala sa taho, ang abot sa kape sa Brazil “gibanabana nga moabot sa 35 ka milyong sako niini nga panahon, ang kinadak-an sulod sa usa ka dekada,” ug ang “wala damhang ulan diha sa wala damhang mga dapit nakapuno pag-usab sa mga tigomanag tubig ug natural nga mga pondohanag tubig ilalom sa yuta sa tibuok globo.” Matod ni Ants Leetmaa, direktor sa Climate Prediction Center sa T.B.: “Ang tubig maoy problema sa dakong bahin sa kalibotan. Daghan niining mga dapita ang nanginahanglag tubig. . . . Ang mga tagdumala sa tubig nagpaabot sa El Niño.”
Naningkamot sa Pagpabalik sa mga Membro Ngadto sa Panon
Gibanabana nga 1,500 ka tawo ang mobiya sa simbahan didto sa United Kingdom kada semana. Bisan pag kapin sa 50 porsiyento sa populasyon ang nag-angkong Kristohanon, mga 10 porsiyento lamang ang regular nga mosimba. Ngano? Ang mga iglesya sa United Kingdom “kanunayng giakusar nga dili mapuslanon, kinaraan ug makapuol,” matod sa klerigo nga si Steve Chalk. Sa pagpaningkamot nga “madasig ang mga tawong mobalik sa pagsimba,” ang Arsobispo sa Canterbury ug ang Arsobispo sa Westminster “naghatag sa ilang pag-uyon ngadto sa bag-ong paningkamot nga gipunting sa pagtabang sa mga iglesya nga mahimong labi pang maabiabihon, mapuslanon sa katilingban ug makapukawg interes,” nagtaho ang BBC News. Ang mga iglesya naglaom sa pagpatuman sa “10 ka praktikal nga mga tumong” pag-abot sa Enero 2, 2000. Kini naglakip sa: “Amo kamong pabation nga giabiabi, magpasundayag kamig malulotong interes ug maayong kabubut-on sa pamilya, paneguroon namong makapaminaw kamo sa tin-awng paagi, . . . amo kamong tabangan sa pagsuhid sa mga tubag sa inyong labing laglom nga mga pangutana, . . . among paneguroon nga ang inyong pagduaw makatabang apan makapadasig.”