Mga Kudlis sa Nawong—Nagakahanaw nga ‘Ilhanang Tarheta’ sa Nigeria

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA NIGERIA

USA ka buntag niana sa ulahing bahin sa katuigang 1960, giduol sa sayis-anyos nga si Danjuma ang iyang amahan ug miinsistir nga kudlisan siya sa nawong sama nianang gipasigarbo sa mga lungsoranon sa Igala sa ilang mga nawong. Gibati ni Danjuma nga dili na niya maagwanta ang pagbiaybiay sa iyang mga eskolmet nga nagbugalbugal kaniya tungod sa pagkawalay mga kudlis sa nawong. Bisan tuod ang pagkudlis kasagarang himoon ngadto sa mga masuso sa Igala nga bata pa kaayo aron mahadlok sa pagsamad, gilantaw sa mga batang lalaki ang mga kudlis ingong ilhanan sa kaisog. Ilang giisip kadtong wala niini ingong mga talawan nga dili makaagwanta sa mga pagsamad.

Kutob niadtong tungora, wala mosugot ang amahan ni Danjuma nga kudlisan ang nawong sa iyang anak. Apan niadtong buntaga, kay napugos sa determinasyon sa iyang anak nga lalaki nga pamatud-an ang iyang kaisog, mikuha siyag kutsilyo ug mihimog tulo ka laglom pinahigda nga samad sa matag aping sa bata, ibabaw lang gamay sa mga ngilit sa iyang baba.

Ang amahan ni Danjuma nasayod nga ang tinuod nga kahulogan sa mga samad walay labot sa kaisog. Hinunoa, ang mga samad mangaayo ingong mga ulat sa pagpaila. Mahimo kini nga permanenteng ‘ilhanang tarheta’ nga dili mawala ni mapalsipikar. Mohimo kini sa iyang anak nga lalaki nga daling mailhan sa iyang mga paryenteng lalaki, nga magpakuwalipikar kaniya sa mga katungod ug mga pribilehiyo sa usa ka lungsoranon sa Igala. Apan ang mga kudlis magpaila usab kaniya gikan sa kapin 250 ka uban pang etnikong mga grupo sa Nigeria.

Ang pagsamad ug pag-ulat, bisag dili lamang ginahimo sa Aprika, adunay taas nga kasaysayan diha sa maong kontinente. Ang Gregong historyano nga si Herodotus misulat sa ikalimang siglo W.K.P. bahin sa mga taga-Caria nga nagpuyo sa Ehipto: “[Ilang] samaran sa kutsilyo ang ilang mga agtang, busa nagpamatuod nga mga langyaw sila ug dili mga Ehiptohanon.” Ang bronseng mga ulo nga gigama sa Ife, Nigeria, pito ka gatos ka tuig kanhi nagpakitag mga linya sa nawong nga gituohan sa daghan ingong etnikong mga pagkudlis. Ang mga pagkudlis sa nawong makita usab diha sa mga kinulit sa karaang gingharian sa Benin sa Nigeria.

Dili tanang mga kudlis sa nawong nga gihimo maoy alang sa etnikong pag-ila. Ang pipila ka kudlis nalangkit kaniadto ug mao gihapon karon sa espiritistikanhon ug relihiyosong mga buhat. Ang uban maoy mga simbolo sa baroganan diha sa tradisyonal nga mga katilingban. Ang uban pa maoy pangdayandayan nga mga kudlis.

Nga ginahimo sa mga batid diha sa komunidad, ang mga kudlis sa nawong nagkadaiya kaayo. Ang pipila maoy gagmayng mga kudlit diha sa panit, samtang ang uban maoy laglom nga mga laslas nga giwiwi pinaagi sa mga tudlo. Usahay ang lumad nga tina ibutang diha sa samad aron dunay kolor ang mga kudlis. Ang matag etnikong grupo adunay kaugalingon niining talagsaong sumbanan. Pananglitan, ang pinatindog nga mga kudlis, usa sa kada aping, nagpaila sa Ondo nga mga lalaki ug babaye. Ang tulo ka pinahigda nga mga kudlis sa kada aping nagpaila sa Oyo nga katawhan. Alang niadtong may hibangkaagan sa mga pagkudlis, ang yanong pagpasiplat sa nawong sa usa ka tawo igo na aron mahibaloan ang etnikong grupo, lungsod, o bisan gani ang pamilya sa maong tawo.

Nagsumpaking mga Pagbati

Ingon nga ang mga kudlis ug mga rason bahin niini nagkadaiya kaayo, mao usab ang mga tinamdan mahitungod niini. Daghan ang mapasigarbohon sa ilang mga kudlis. Ang editor sa Daily Times sa Nigeria miingon: “Ang pipila nag-isip sa mga kudlis ingong timaan sa patriotismo. Nagpabati kini kanila ingong tinuod nga mga anak sa ilang mga katigulangan.”

Mao kini ang panglantaw ni Jimoh, usa ka tawo gikan sa Nigeria, nga nag-ingon: “Wala ko gayod ikaulaw ang akong mga kudlis ingong usa ka Oyo tungod kay nagpakita kini nga usa ako ka tinuod nga nitibo sa Yoruba gikan sa lungsod sa Alafin.” Midugang pa siya sa pag-asoy kon sa unsang paagi niadtong 1967 ang mga kudlis nagluwas sa iyang kinabuhi panahon sa Sibil nga Gubat sa Nigeria: “Ang balay nga akong gipuy-an . . . gisulong ug ang tanan [nga uban pa] gipamatay. Ang mga mamumuno wala magtandog kanako tungod sa mga kudlis sa akong nawong.”

Gikayugtan kaayo sa uban ang mga kudlis. Si Tajudeen nag-ingon maylabot sa mga kudlis sa iyang nawong: “Dili gyod ko ganahan niini, ug gitunglo ko ang adlaw nga gihimo kini kanako.” Ug gidayeg sa usa ka tin-edyer nga babaye ang iyang inahan tungod kay wala mosugot nga ipailalom siya sa maong pagsamad ingong usa ka bata. Matod pa niya: “Maghunahuna akong maghikog kon gikudlisan ako.”

Pagsagubang sa Pagbiaybiay

Si Danjuma, nga gihisgotan sa introduksiyon, gibiaybiay tungod kay wala siyay mga kudlis. Kasagaran ang kasukwahi mao ang kahimtang. Kapin ug 45 ka tuig kanhi, si G. T. Basden misulat diha sa iyang basahong Niger Ibos: “Ang pagsamad ug pagpatik nagakawala na sa uso. Daghan sa batan-ong kalalakin-an . . . ang malipayng kuhaon ang [ilang mga kudlis]. Kon unsay giisip nga ikapasigarbo, sa dihang taliwala sa iyang kaugalingong mga katribo, mahimong usa ka kaulawan, tungod sa pagbiaybiay ug pagtamay nga iyang madawat diha sa ubang mga bahin sa nasod.”

Kadtong mga pulonga tinuod gayod karong adlawa. Si Ajai, nga nakabaton ug degree sa sikolohiya sa Unibersidad sa Lagos, di pa dugayng nagtuon sa mga kudlis sa nawong diha sa Nigeria. Siya nag-ingon: “Ang mga tawong dunay mga kudlis sa nawong, karong panahona, labing menos diha sa mga siyudad sama sa Lagos, diyutay ra ug makahibalag sa mga tawong mobiaybiay kanila. Pananglitan, naandan na nga makadungog sa mga tawong motawag sa usa ka indibiduwal ingong koronel, apan unya makadiskobreng dili diay siya membro sa armadong puwersa, apan nga ang mga budlis sa iyang mga aping sama ka daghan nianang mga raya diha sa uniporme sa usa ka koronel sa Armadong Puwersa. Ang pipila gitawag nga tigre, tungod sa ilang gibudlisbudlisang mga aping o ang pipila gitawag ingong walay-kataposang mga luha. . . . Handurawa kon unsay epekto niini diha sa pagtamod sa indibiduwal sa iyang kaugalingon.”

Tingali ang kinalisoran atubangon nga mga pagbiaybiay masugamak diha sa eskuylahan. Si Samuel mao lamang ang may mga kudlis sa nawong diha sa iyang klase. Siya miasoy: “Gibiaybiay ako pag-ayo diha sa eskuylahan. Ang akong mga kauban sa eskuylahan motawag kanako nga ‘riles’ ug ‘ang batang lalaki nga may riles.’ Kanunay lang ko nilang biaybiayon ug moisa sa ilang tulo ka tudlo. Nagpabati kini kanako nga ubos.”

Giunsa niya pagsagubang? Si Samuel nagpadayon: “Usa ka adlaw niana grabe na kaayo ang pagbugalbugal mao nga ako miadto sa akong magtutudlo sa biolohiya ug gipangutana siya kon posible bang kuhaon ang mga kudlis. Iya akong gisultihan nga mahimo kini pinaagi sa plastic surgery apan dili na ako angayng maghunahuna niini tungod kay libolibo sa mga tawo sa Nigeria ang dunay mga kudlis. Siya miingon nga ang akong mga katalirongan nagbiaybiay kanako tungod kay dili pa sila hingkod apan inigpanagko na namo, ang tanang pagbugalbugal mohunong ra. Miingon usab siya nga ang mga kudlis dili magtino kon unsa gayod ako o kon mahimo akong unsa sa ulahi.

“Nagpaarang-arang kadto sa akong pagbati, ug ang akong pagmahay labot sa akong mga kudlis nahanaw. Ang mga tawo talagsa na lang mohisgot bahin sa akong mga kudlis karon. Bisan pag mohisgot sila niini, mopahiyom lang ako. Wala madaot ang akong relasyon sa uban. Gitahod ako sa mga tawo tungod sa kon unsa ako, dili tungod kay aduna akoy mga kudlis.”

Nagakahanawng Tradisyon

Sanglit ang pagkudlis kasagarang himoon ngadto sa mga bata, ang kasagarang mga taga-Nigeria kansang mga nawong adunay etnikong mga kudlis wala nay kapilian bahin sa maong butang. Hinuon, sa dihang mahimo na silang mga ginikanan, angay silang mohukom kon ila bang pakudlisan ang ilang mga anak.

Ang pipila ka tawo nakahukom sa paghimo sa ingon. Sumala sa Times International sa Lagos, dunay ubay-ubayng hinungdan kining desisyona. Ang magasin nag-ingon: “Ang pipila nag-isip gihapon niini nga makapatahom. Ang uban nagtuo nga ang tribonhong mga kudlis makatabang sa pagtino sa kagikan sa maong tawo alang sa katuyoan sa paboritismo. Ang lain pa mao ang paggamit aron matino ang pagkalegal-nga-anak sa usa ka bata diha sa tradisyonal nga kahimtang.”

Bisan pa niana, karong panahona, alang sa dugang ug dugang nga mga ginikanan, kini nga mga katarongan dili makapatukmod. Bisan taliwala niadtong mapasigarbohon sa ilang mga kudlis, pipila lamang ang mosugot nga samaran sa tribonhong siruhano ang mga nawong sa ilang mga anak. Ilabina kining tinuod diha sa mga siyudad. Ang kasakit ug ang kapeligrohan sa impeksiyon uban sa pagyubit ug pagpihig nga tingali atubangon sa bata sa ulahing bahin sa kinabuhi maoy mga hinungdan tanan nga isalikway sa mga ginikanan ang pagkudlis sa nawong.

Tin-aw, ang pagkapopular ug pagdawat sa mga kudlis sa nawong kusog nga nagakahanaw. Mopatim-aw nga sa Nigeria sa umaabot, ang ‘ilhanang tarheta’ maoy usa ka butang nga daladalaon sa mga tawo sulod na sa ilang mga pitaka, dili diha sa ilang mga nawong.

[Hulagway sa panid 23]

Ang mga kudlis sa nawong nagpailag etnikong mga grupo

[Hulagway sa panid 24]

Ang pagkudlis sa nawong maoy usa ka nagakahanawng tradisyon