Usa ka Mapait nga Kaparotan ni Xerxes

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA GRESYA

ANG magpapanaw nga wala mahibalo sa kasaysayan sa dapit malingaw sa mainit nga mga tuboran sa tubig ug sa mga geyser nga nagbuga ug gas nga asupre. Tingali siya makurat sa dihang mahibalo nga ang kapatagan duol sa baybayon—niining lugara nga gitawag ug Thermopylae, nga nagkahulogang “Mainit nga mga Ganghaan”—niadto maoy usa ka dili maagian nga hikting tabas nga yuta. Apan labaw na siyang maikag sa dihang mahibalo nga dinhi, ilabina gayod sa habagatan sa isla sa Salamis, siya makakitag lig-ong ebidensiya sa talagsaong pagkatukma sa tagna sa Bibliya.

Sa pagkatinuod, kon palandongon ang nangaging hitabo ug sumala sa kahayag sa katumanan, ang mga detalye sa pipila ka tagna sa basahon sa Bibliya sa Daniel may kalabotan niining mga dapita katingalahan gayod. Kini naghatag ug makapakombinsir nga pamatuod nga ang Bibliya mao ang Pulong sa Diyos. Diha sa Daniel kapitulo 11, kita makakita ug talagsaong pananglitan. Ang matagnaong impormasyon gihatag ngadto kang Daniel “sa unang tuig ni Dario nga Medianhon,” sa mga 538 W.K.P. (Daniel 11:1) Apan ang katumanan nianang gibutyag niadto may gilawigon nga mikabat ug daghang siglo.

Ang Daniel 11:2 nagtagna bahin sa usa ka Persianhong hari: “Tan-awa! May motindog pa nga tulo ka hari sa Persia, ug ang ikaupat labing dato gayod kay kanilang tanan. Ug sa dihang siya mahimong kusganon diha sa iyang mga bahandi, pagaukayon niya ang tanan batok sa gingharian sa Gresya.”

Mipuli kang Ciro II, Cambyses II, ug Dario I, ‘ang ikaupat nga hari’ sa aktuwal mao si Xerxes I, dayag ang Ahasuero nga gihisgotan sa basahon sa Bibliya sa Ester. Tinuod ba gayod nga iyang ‘giukay ang tanan batok sa gingharian sa Gresya,’ ug unsay misangpot niini?

Xerxes—Usa ka Pursigidong Mangdadaog

Si Xerxes nagsagubang sa resulta sa kaparotan sa mga sundalo sa iyang amahan, si Dario, sa Marathon.a Busa, gigugol ni Xerxes ang unang mga tuig sa iyang pagmando sa pagbuntog sa mga pag-alsa sa iyang empiryo ug nahimo usab nga “kusganon diha sa iyang mga bahandi.”

Apan, ang pagsulong sa Gresya, nga maoy giawhag sa iyang ambisyosong mga tig-alagad nga iyang himoon, anaa kanunay sa hunahuna ni Xerxes. Busa sugod sa 484 W.K.P., tulo ka tuig siyang nagtigom, gikan sa tanang teritoryo ug mga estado nga ilalom sa pagmando sa Persia, nianang gikataho nga usa sa kinadaghanang kasundalohan nga nakamartsa sukad sa nawong sa yuta. Sumala sa Gregong historyano nga si Herodotus, ang gitapong puwersa sa yuta ug sa dagat ni Xerxes miabot ug di-katuohang 2,641,610 ka manggugubat.b

Kasamtangan, ang mga Grego nagsugod sa pagpangandam sa ilang kaugalingong paagi. Bisag mga tawong sakayanon, kulang silag gahom sa dagat. Apan karon, nangandam sa hulga sa pag-atake sa Persia ug sa usa ka mananagna gikan sa Delphi nga nagsugo kanila sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon pinaagig “kahoyng mga kuta,” ang Atenas misugod sa paghimog mga barkong iggugubat.

Ang gipanag-iya sa estado nga mga minahan sa Laurium maoy dapit sa dagkong mga deposito sa plata, ug si Themistocles, usa ka inilang taga-Atenas nga politiko, nagsugyot sa Katigoman nga gamiton ang tanang ganansiya sa paghimog mga barkong iggugubat nga 200 ka trireme. Human nagpanuko sa sinugdan, ang Sparta nangulo sa pagporma sa Gregong Liga, nga gilangkoban sa duolan sa 30 ka siyudad-estado sa Gresya.

Kasamtangan, gipaabante ni Xerxes ang iyang agresibong makuyawng kasundalohan ngadto sa Uropa—nga dili gayod masayon nga buhat. Ang mga siyudad nga maagian maoy motagana sa pagkaon, sa kantidad nga 400 ka talentong bulawan sa usa ka adlaw alang sa tanang sundalo aron makakaon ug usa ka kaonan. Mga bulan una pa niana, ang mga mensahero gipadala na ug una aron andamon ang mga lugas, baka, ug manok alang sa harianong lamesa. Si Xerxes lamang ang adunay tolda; ang nahibilin sa kasundalohan nangatulog sa gawas.

Ang dakong kasundalohan kinahanglang motabok una sa Hellespont (karon gitawag nga Dardanelles), usa ka hikting dagat nga nagbulag sa Asia gikan sa Uropa. Human nga nalunod ang duha ka taytayang barko panahon sa bagyo, si Xerxes—sa hilabihang kapungot—nagsugo nga ang katubigan sa Hellespont latigohon 300 ka beses, siprahan sa binagang puthaw, ug kadenahan. Iyang gipapunggotan usab ug ulo ang mga inhenyero. Sa dihang natukod ang ikaduhang paris sa taytayan sa Hellespont, mikabat ug usa ka semana aron ang mga sundalo makatabok.

Thermopylae—Usa ka Hikting Yuta nga Nakaagom ug Dakong Kapildihan

Sa mga tungatunga sa 480 W.K.P., ang Persianhong kasundalohan sa empiryo, duyog sa mga barkong iggugubat, mitakas sa mamala paingon sa baybayon sa Thessaly. Ang alyadong puwersang Grego sa kataposan mihukom sa pagpondo sa Thermopylae, usa ka hikting yuta diin niadtong panahona ang kabukiran sa kinadak-ang yuta titip kaayo nga 15 metros gikan sa baybayon.c

Ang mga Persianhon moagi gayod niining hikting yuta sa ginagmayng linya nga ang usa ka pundok sa kusgang mga sundalo makasanta kanila. Usa ka abanteng puwersa sa 7,000 ka Grego ubos ni King Leonidas sa Sparta nagpahiluna sa hagip-ot nga agianan diha sa dagat duol sa Thermopylae. Kasamtangan, ang Gregong puwersa sa dagat, 270 ka barkong iggugubat, nagpahimutang layolayo sa baybay sa Artemisium, nga naglikaylikay sa mga barkong iggugubat sa Persia.

Si Xerxes miabot sa Thermopylae sayo sa Agosto, nga masaligon nga maparot sa iyang hilabihan ka dakong puwersa ang mga Grego. Sa dihang ang mga Grego wala gayod mosurender, iyang gipadala ang mga Medianhon ug ang mga Cisianhon sa pag-abog kanila; apan nakaagom ug dakong kapildihan kining mga sundaloha, ug ang Dibisyon sa hari (hawod nga tigkombateng mga sundalo), nga gipadala ni Xerxes ilalom sa gobernador nga si Hydarnes, susama usab ug gisangpotan.

Ephialtes, Usa ka Mangil-ad nga Damgo

Sa morag mapildi na ang mga Persianhon, si Ephialtes (Grego alang sa “mangil-ad nga damgo”), usa ka makisapi nga mag-uumang Thessalianhon, mitanyag sa pagtultol kanila ibabaw sa bungtod, sa likod sa mga sundalong Grego. Sa pagkasunod buntag misulong ang mga Persianhon sa pag-atake sa mga Grego gikan sa likod. Ang mga taga-Sparta, nakaamgo nga sila mapukan, midepensa sa ilang kaugalingon sa tumang kapintas; daghan sa ilang mga tig-atake, sanglit gipaatraka sa ilang mga komander, nayatakyatakan hangtod sa kamatayon o napugos sa pag-atras paingon sa dagat. Sa kataposan, si King Leonidas ug ang tanan nga uban kaniya, nga duolan sa 1,000 ka tawo, gipamatay. Si Hydarnes nakaabot sa likod sa mga sundalong taga-Sparta.

Ang Persianhong kasundalohan uban sa mga nanghibilin sa mga puwersa sa dagat sa Persia misulong sa mga balay sa mga taga-Atenas. Si Xerxes mimartsa ngadto sa Attica, nga nanglungkab ug nanunog samtang siya miabante. Ang mga taga-Atenas mibakwet sa duol nga isla sa Salamis. Ang mga barkong iggugubat sa Gresya nagpabilin taliwala sa Atenas ug Salamis. Mikabat ug duha ka semana nga napukan ang kuta sa Atenas. Ang mga midepensa tanan gipamatay, ug ang mga sangtuwaryo gigun-ob, gisunog, ug gilungkab.

Salamis—Ang “Kahoyng mga Kuta” Nagkapuliki

Ang mga barkong iggugubat sa Gresya nakasangka na sa mga barkong iggugubat sa Persia diha sa daghang grabe apan walay determinasyong mga panagsangka duol sa Thermopylae. Unya, sa pag-atras diha sa mamala, ang mga barkong iggugubat sa Gresya miatras pahabagatan. Kini karon nagtigom pag-usab sa luok sa Salamis, diin nagsugod si Themistocles sa paghimog plano sa gubat.

Siya nahibalo nga ang 300 ka barkong iggugubat sa Phoenicia nga nagsilbing kinauyokan sa puwersa sa dagat sa Persia mas dagko ug mas sayon nga imaniobra kay sa gagmay, mas bug-at nga mga trireme sa Gresya. Ang barkong iggugubat sa Persia may gidaghanong duol sa 1,200 ka barko, kon itandi sa 380 sa Gregong puwersa. Ug ang Gregong mga marinero dili sama ka batid sa mga marinero diha sa Persianhong mga barkong iggugubat. Apan ang agianan diha sa dagat tali sa Salamis ug sa baybayon sa Attica hiktin, nga igo ra sa 50 ka barko sa pag-abante nga magkalumbay. Kon malaang sa mga Grego ang mga Persianhon ngadto niining kinaiyanhong embudo, ang bentaha sa mga Persianhon sa gidaghanon ug maayong-imaniobrang mga barko mawagtang. Sumala sa giingon, napadali ni Themistocles ang gubat pinaagi sa pagpadalag malimbongong mensahe kang Xerxes nga gisultihan siya sa pag-atake sa di pa makahigayon ang mga barkong iggugubat sa Gresya sa pagkalagiw.

Ug busa kini nahitabo. Ang plota sa Persia, nga ang matag usa ka barkong iggugubat andam na alang sa gubat uban sa mga linya sa mga mamumugsay ug mga puwersa sa mga magbabangkaw ug mga mamamana niini, miliyo sa tumoy sa Attica ug milawig paingon sa hagip-ot nga agianan diha sa dagat. Si Xerxes, nga nagtuong seguradong makadaog, nagpahiluna sa iyang trono diha sa bukid diin tawhay niyang malantaw ang gubat.

Mapait nga Kaparotan

Dihay nahitabong dakong kaguliyang sa dihang ang mga Persianhon naghuot sa hagip-ot nga agianan diha sa dagat. Sa kalit, ang trompeta gipalanog gikan sa mga bukid sa isla sa Salamis, ug ang mga barko sa Gresya midasdas sa mahapsayng linya. Gihasmagan sa mga trireme ang mga barkong Persianhon, nga nagbungkag sa mga kasko niini ug gibangga kini ngadto sa usag usa. Ang Gregong mga manggugubat milayat ngadto sa nangagubang mga barko sa kaaway, nga nanagbakyaw ug mga espada.

Ang mga balas sa baybayon sa Attica napuno sa nangabungkag nga mga kahoy ug naputolputol nga mga lawas. Human niini nga kaparotan, gitigom ni Xerxes ang iyang nahibiling mga barko ug mipauli. Ang iyang kampanya natapos niadtong tuiga. Apan nagbilin siya ug dakodakong kasundalohan aron magpalabay sa tingtugnaw didto ubos sa pagpangulo sa iyang bayaw nga si Mardonius.

Alang sa masibotong mga estudyante sa Bibliya, ang kaparotan didto sa Salamis maoy usa ka timaan, nga abante kaayo, sa pagkahimong supremong gahom sa ulahi sa Gregong “laking kanding” sa tagna ni Daniel ibabaw sa ‘laking karnero nga duhay-sungay’ sa Medo-Persia. (Daniel 8:5-8) Labawng hinungdanon, ang tagna sa Bibliya nagpasalig sa mga alagad sa Diyos nga ang walay-kapuslanang tawhanong paningkamot sa pagmando sa kataposan pagataposon pinaagi sa pagmando ni Haring Jesu-Kristo.—Isaias 9:6; Daniel 2:44

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 25]

Ang Trireme—Usa ka Makuyawng Barko

Ang kusog sa likod sa paghari sa dagat sa mga taga-Atenas sa Aegean sa ikalimang siglo W.K.P. mao ang trireme, usa ka yagpisong barko nga naglawig pinaagig layag ngadto sa destinasyon niini apan padaganon pinaagig mga bugsay panahon sa gubat sa dagat. Ang matag barko nagdalag gamayng panon sa mga sundalo. Apan ang ilang tumong dili kaayo sa pagsaka diha sa kaawayng mga barko kondili, sa pagguba niini pinaagi sa metal-ug-tumoy nga siwil diha sa dulong sa trireme nga ibangga sa target niini pinaagi sa 170 ka mamumugsay.

[Credit Line]

Hellenic Maritime Museum/ Letrato: P. Stolis

[Mapa sa panid 26]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PUWERSANG PANGGUBATAN NI XERXES

HELLESPONT

THESSALY

ARTEMISIUM

THERMOPYLAE

ATTICA

SALAMIS

MARATHON

ATHENS

LAURIUM

SPARTA

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.