Ang Imong Utok—Kahibulongan sa Kakuti

“Ang utok sa tawo naghatag ug kinalisdang tigmo: sa unsang paagi ang usa ka hugpong sa tisyu nga sama ka humok sa hilaw nga itlog mahimong responsable sa imong ‘pangisip,’ imong mga hunahuna, imong kinaiya, imong mga memorya ug mga pagbati, ug bisan sa imong aktuwal nga kaamgohan?”—Propesor Susan A. Greenfield, The Human Mind Explained.

ANG imong utok nagkontrolar sa pag-obra sa imong lawas. Makapaarang kini kanimo sa pagkat-on ug bag-ong mga ideya, bisan bag-ong mga pinulongan, ug kini nagtipig ug naghinumdom sa mga handomanan sa tibuok nimong kinabuhi. Bisan pa niana, ang neurobiologo nga si James Bower miangkon: “Wala gayod kita mahibalo kon unsang matanga sa makina ang utok.” Ang neurosiyentipiko nga si Richard F. Thompson miuyon: “Daghan pa ang angayng tun-an kay sa atong nahibaloan karon.” Dako kaayo ang kaikag sa pagbadbad sa mga misteryo sa utok nga ang Kongreso sa T.B. nagdeklarar sa katuigang 1990 nga Dekada sa Utok.

Daklit nga Pagtan-aw sa Sulod sa Imong Ulo

Ang bukohon nga mga tunggoytunggoy sa cerebral cortex, o ang gawas nga bahin sa utok, mao ang labing talagsaong tan-awon. (Tan-awa ang dayagram sa panid 4 ug ang kahon sa panid 8.) Kining naglukotlukot nga bahin nga pus-aw-pula-abohon nga materya, nga mga pipila ka milimetros kabaga, nasudlan ug mga 75 porsiyento sa 10 ka bilyon ngadto sa 100 ka bilyon nga neuron (mga selula sa nerbiyos) sa utok. Apan ang ubang mga siyentipiko moingon nga bisan kining hilabihan nga kadaghan dili maoy nakaingon sa kakomplikado sa utok.

Daghang neuron ang dunay tag-as samag-ikog nga bahin nga gitawag ug axon. Ang ubang mga lanotlanot nga mokatap gikan sa neuron maoy gagmitoyng mga dendrite, nga samag mga sanga ug salingsing sa usa ka bag-ong-turok nga kahoy. Kini nagtagana sa kasagarang neuron ug linibong koneksiyon ngadto sa ubang mga neuron. Ang mga neuron sa pagkatinuod wala gayod motandog sa usag usa. Latas sa nagpataliwalang kal-ang, nga gitawag ug synapse, tinagidyot nga kemikal ang moagos, nga naghimo sa utok nga labi pa gani ka komplikado.

“Ang gidaghanon sa posibleng lainlaing mga kombinasyon sa koneksiyon sa mga synapse” diha sa imong utok “mas dako pa kay sa total nga gidaghanon sa atomikong mga partikulo nga naglangkob sa nahibaloang uniberso,” nagbanabana ang usa ka batid.

Bisan tuod ang punog-neuron nga cortex tingali mao ang labing iladong parte sa utok, komosta ang mga bahin nga anaa sa ilalom sa cortex? Pananglitan, ang imong corpus callosum nagtagana sa hinungdanong koneksiyon sa wala ug tuo nga mga hemispera sa cerebrum. Sa duol mao ang imong mga thalamus (gikan sa Grego alang sa lawak sa sulod), nga pinaagi niana moagi ang kadaghanang impormasyon nga nadawat sa imong utok; ang kauban nga hypothalamus (Grego alang sa ubos sa sulod nga lawak), nga motabang sa pagkontrolar sa imong presyon sa dugo ug temperatura sa lawas; ug usa ka gamayng ekstensiyon nga gitawag ug pituitary gland. Kining maong punoang glandula nagkontrolar sa imong endocrine nga sistema pinaagi sa paghimo ug pagpagula ug mga kemikal nga gitawag ug mga hormone, nga nag-impluwensiya sa kon unsay gipatungha sa tanang ubang mga glandula sa lawas. Unya anaa ang imong pons, nga nagproseso ug impormasyon bahin sa imong mga paglihoklihok, ug ang medulla, nga nagkontrolar sa imong pagginhawa, sirkulasyon, pagpitik sa kasingkasing, ug paghilis. Gibuhat nila kining tanan nga wala gani nimo maamgohi nga naglungtad sila!

Nga dunay ingong nagkadaiyang mga bahin, sa unsang paagi ang utok nagaobra? Ug sa unsang paagi magamit nimo sa labing maayong paagi ang imong utok? Ang mosunod nga duha ka artikulo maghatag ug pipila ka posibleng mga tubag.

[Kahon sa panid 4]

Kon Nganong Wala Kita Magkinahanglan ug Mas Dako nga Ulo

“Kon ang cerebral cortex sa utok sa tawo hamis inay kay naglukotlukot, ang utok mahisama unta ka dako sa bola sa basketbol, inay kay halos sama ka dako sa duha ka kumo nga nagtupad.”—Propesor Susan A. Greenfield

[Diagram sa panid 4, 5]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PIPILA KA BAHIN SA UTOK

Gihulagway sa aktuwal nga gidak-on

Cerebral cortex

Ang may pagkanipis nga gawas nga hapin sa matag hemispera sa cerebrum

Cerebrum

Ang dako linginong bahin sa utok. Nag-okupar kini sa kinadak-ang bahin sa bagolbagol

Visual cortex

Cerebellum

Sa literal “gamayng utok.” Usa ka bahin nga makaplagan sa likod nga bahin sa punoan sa tibuok utok

Pons

Medulla

SULOD NGA BAHIN

Corpus callosum

Usa ka hugpong sa mga lanotlanot sa nerbiyos nga nagkonektar sa mga hemispera sa cerebrum

Thalamus

Hypothalamus

Nagkontrolar sa pipila ka kinaiyanhong mga obra sa lawas

Pituitary gland

[Credit Line]

Gipasikad sa The Human Mind Explained, ni Propesor Susan A. Greenfield, 1996