Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Masakiton Kaayo si Mama?

Ang amahan ni Al namatay sa kanser.a Sanglit natudloan sa saad sa pagkabanhaw sa Bibliya, si Al medyo nakaarang sa pagsagubang sa iyang kaguol. Apan sa dihang ang iyang inahan gidayagnos nga dunay kanser, ang kabalaka ug kahadlok nagsugod na usab. Ang hunahuna nga mawad-an ug lain pang ginikanan nakapalisang kang Al. ‘Nganong kinahanglan pang ang akong inahan ang masakit?’ magul-anon niyang pangutan-on ang iyang kaugalingon.

SUMALA ni Dr. Leonard Felder, “dunay kapin sa saysenta ka milyong Amerikano nga . . . nagsagubang sa pagdaot o pagkabaldado sa usa ka minahal.” Midugang si Felder: “Sa bisan unsang adlaw, mga usa sa matag upat ka Amerikanong mga mamumuo ang dunay dugang trabaho sa pagsanong sa mga panginahanglan sa nagdaot nga ginikanan” o laing minahal. Kon anaa ka sa maong kahimtang, wala ka mag-inusara. Bisan pa niana, ang pagsud-ong sa imong minahal nga magdaot maoy makahahadlok ug masakit. Sa unsang paagi posibleng makasagubang ka?

Nganong Masakiton ang Akong Ginikanan?

Ang Proverbio 15:13 nag-ingon: “Tungod sa kasubo sa kasingkasing ang espiritu mamaluya.” Naandan kaayo ang pagsinati ug bul-og sa mga pagbati sa dihang magdaot ang imong ginikanan. Pananglitan, mobati ka tingaling sad-an sa kahimtang sa imong ginikanan. Tingali ikaw ug ang imong ginikanan may dili-pagsinabtanay. Tingali sa usa o duha ka higayon grabe ang inyong panaglalis. Karon nga nagdaot ang imong ginikanan, daw mobati ka tingali nga imo kining sala. Apan bisan tuod ang panagbangi sa pamilya makapahinabo tingali ug kapit-os, panagsa ra kining maoy makaingon sa grabeng balatian. Ang mga kapit-os ug ginagmayng dili-pagsinabtanay mahimong mahitabo bisan diha sa mahigugmaong Kristohanong mga panimalay. Busa dili kinahanglang magpas-an ka sa kabug-at sa pagkasad-an, nga morag ikaw ang basolon sa mga balatian sa imong ginikanan.

Sa paninugdan, ang imong mama o papa nasakit tungod sa sala sa atong unang mga ginikanan, si Adan ug Eva. (Roma 5:12) Tungod nianang orihinal nga sala, “ang tanang kalalangan padayong nagaagulo nga tingob ug tingob nga anaa sa kasakit hangtod karon.”—Roma 8:22.

Masakit nga mga Pagbati

Bisan pa niana, tingali mahangawa ka ug mabalaka. Ang inahan ni Terri nag-antos sa lupus, usa ka sakit nga dunay makadaot nga mga epekto. Miangkon si Terri: “Kon wala gani ko sa balay, mahangawa ako, nga maghunahuna kon maayo ra ba si Mama. Malisdan ako sa pagsentro sa pagtagad. Apan, sanglit dili nako buot nga mahangawa siya, ako rang giluom ang akong gibati.”

Ang Proverbio 12:25 nag-ingon: “Ang kahangawa sa kasingkasing sa tawo maoy makapatikuko kaniya.” Ang depresyon kasagaran kaayo taliwala sa mga batan-on niining kahimtanga. Si Terri nag-ingon nga makapasubo sa dihang nakita niya nga ang iyang inahan dili makahimog ordinaryong mga trabaho. Nakadugang sa kapit-os mao ang kamatuoran nga ang mga batan-on—ang mga babaye ilabina—kasagarang mapugos sa pagpas-an sa dugang nga mga responsabilidad. Sumala ni Propesor Bruce Compas, “ang mga babaye mabug-atan sa mga responsabilidad sa pamilya, sama sa pag-atiman sa balay ug pag-amoma sa mga manghod, nga saylo sa ilang katakos sa pagsagubang ug makabalda sa ilang naandang pagtubo diha sa katilingban.” Ang ubang mga tin-edyer magpalain, nga mamati sa masub-anon ug magul-anong musika.—Proverbio 18:1.

Ang kahadlok nga ang ginikanan sa usa mahimong mamatay kasagaran usab. Si Terri bugtong nga anak, ug ang iyang inahan, usa ka nag-inusarang ginikanan. Maghilak si Terri matag higayon nga ang iyang inahan moadto sa ospital, nga nahadlok nga dili na gayod siya mopauli. Matod ni Terri: “Kami na lang duha. Dili ko gustong mawala ang akong kinasuorang higala.” Usa ka tin-edyer nga babaye nga ginganlag Martha susamang miadmitir: “Ako desiotso anyos, apan nahadlok gihapon ako nga mawad-an sa akong mga ginikanan. Hilabihan unya kana ka makapaguol nga kamingaw.” Ang ubang kasagarang reaksiyon sa pagdaot sa ginikanan mao ang pagkadili-makatulog, pag-urom, ug mga abnormalidad sa pagkaon.

Kon Unsay Imong Mahimo

Bisan tuod morag lisod kaayo ang mga butang karon, makasagubang ka! Sugdi pinaagi sa pagpakig-ambit sa imong mga kahadlok ug mga kabalaka sa imong mga ginikanan. Unsa ba gayod ka grabe ang sakit sa imong ginikanan? Unsa ang kalagmitan nga maulian siya? Unsang mga kahikayan ang nahimo sa pag-atiman kanimo kon dili-maulian ang imong ginikanan? Duna bay purohan nga maugmad nimo ang susamang kahimtang sa ulahi sa imong kinabuhi? Bisan tuod malisdan ang mga ginikanan sa paghisgot bahin nianang mga butanga, kon kalmado ug matinahuron kang mangayo sa ilang tabang, lagmit nga himoon nila ang ilang maarangan nga mahimong matinabangon ug mapaluyohon.

Ipakig-ambit usab ang imong makapalig-ong mga hunahuna. Si Al nahinumdom sa iyang kapakyas sa paghimo niana sa dihang iyang nahibaloan nga ang iyang inahan himalatyon gumikan sa kanser. Siya miingon: “Wala nako siya sultii kon unsa ka dako ang akong pagmahal kaniya. Nahibalo ko nga buot niyang makadungog nako nga nagsulti niana, apan ingong tin-edyer gibati kong bakikaw nga ipahayag ang maong pagbati kaniya. Wala madugay human niadto namatay siya, ug mibati akong sad-an tungod kay sa dihang may higayon ako, wala nako kana pahimusli. Gibasolan ko kana tungod kay siya mao ang labing hinungdanong tawo sa akong kinabuhi.” Ayaw pagpanuko sa pagpahibalo sa imong mga ginikanan kon unsa nimo sila ka mahal.

Kon posible, edukaha ang imong kaugalingon bahin sa sakit sa imong ginikanan. (Proverbio 18:15) Tingali ang inyong doktor sa pamilya makaabag kanimo niining bahina. Ang pagkadunay igong kasayoran motabang kanimo nga mahimong mas mabination, mapailobon, ug masinaboton. Ug makatabang kini sa pag-andam kanimo alang sa bisan unsang pisikal nga mga kausaban nga maagoman tingali sa imong ginikanan, sama sa mga ulat, pagkaupaw, o kakapoy.

Anaa ba sa ospital ang imong ginikanan? Nan himoang malipayon ug makapalig-on ang imong mga pagduaw. Hupti ang inyong kabildohay nga masadya kutob sa mahimo. Ipakig-ambit ang mga balita bahin sa imong buluhaton sa tunghaan ug sa Kristohanong mga kalihokan. (Itandi ang Proverbio 25:25.) Kon nagpuyo ka sa usa ka nasod diin ang mga paryente gidahom nga magtagana ug pagkaon ug ubang mga serbisyo alang sa usa ka pasyente, buhata ang imong bahin sa buluhaton nga dili magreklamo. Ang pagbaton ug hinlo ug hapsay nga panagway dili lamang maglipay sa imong ginikanan kondili makapadayeg usab sa mga trabahante sa ospital ug sa mga doktor. Mahimong makapauswag kini sa kalidad sa pag-atiman nga madawat sa imong ginikanan.b

Ang imo bang ginikanan nagpauli sa lawas diha sa balay? Nan buhata ang imong mahimo sa pag-abag sa pag-atiman kaniya. Pagboluntaryo sa paghimo ug rasonableng pagpakig-ambit sa mga buluhaton sa panimalay. Sulayi pagsundog si Jehova pinaagi sa paghatag sa imong kaugalingon ‘nga madagayaon ug walay pagpamuyboy.’ (Santiago 1:5) Buhata ang tanan nimong maarangan sa pagpasundayag ug dili-reklamador, malaomon, positibong espiritu.

Siyempre, duna gihapon kay buluhaton sa tunghaan. Sulayi ang paggahin ug panahon alang niana, sanglit ang imong edukasyon hinungdanon gihapon. Kon posible, paggahin ug panahon alang sa pagpahulay ug paglingawlingaw. (Ecclesiastes 4:6) Kini makapalagsik kanimo ug motabang kanimo nga mahimong mas makapaluyo sa imong ginikanan. Sa kataposan, likayi ang paglain sa imong kaugalingon. Pahimusli ang pagpaluyo sa kaubang mga Kristohanon. (Galacia 6:2) Matod ni Terri: “Ang kongregasyon nahimong akong pamilya. Ang mga ansiyano kanunayng andam sa pagpakigsulti kanako ug pagdasig kanako. Dili ko gayod kana makalimtan.”

Paghupot sa Imong Espirituwal nga Pagkatimbang

Labing hinungdanon sa tanan mao ang paghupot sa imong espirituwal nga pagkatimbang. Himoang puliki ang imong kaugalingon sa espirituwal nga mga kalihokan, sama sa pagtuon sa Bibliya, pagtambong sa mga tigom, ug pagsangyaw ngadto sa uban. (1 Corinto 15:58) Sa mga bulan sa ting-init, si Terri magpadako sa iyang pakig-ambit sa pag-ebanghelyong kalihokan ingong oksilyare payunir. Siya midugang: “Si Mama kanunayng nagdasig kanako sa pagpangandam ug pagtambong sa mga tigom sa Kingdom Hall. Napamatud-ang makaayo kadto alang kanamong duha. Sanglit dili siya makatambong sa tanang tigom sumala sa iyang gusto, maminaw ako pag-ayo aron ikasugilon ko kana kaniya sa ulahi. Nagsalig siya kanako sa pagtagana kaniya ug espirituwal nga pagkaon kon dili siya makatambong.”

Usa ka artikulo sa The New York Times maayong nagsumaryo sa mga butang sa dihang kini naghisgot bahin sa usa ka social worker nga “padayong natingala sa kakusog sa pagtubo sa mga bata ug sa pag-uswag gani bisan sa mapait nga kasinatian sa pagdaot sa ginikanan.” Matod niya: “Sila makaugmad ug mga kahanas nga wala nila mahibaloing ilang nabatonan . . . Kon makasagubang sila niini, makasagubang sila sa daghang butang.”

Ikaw usab makasagubang niining malisod nga yugto. Ang inahan ni Terri, pananglitan, makaarang na karon sa pag-atiman sa iyang kaugalingon. Tingali, ngadtongadto, ang imong ginikanan maulian usab. Apan kasamtangan, ayawg kalimti nga gipaluyohan ka sa imong langitnong Higala, si Jehova. Siya mao ang “Tigpatalinghog sa pag-ampo” ug mamati sa imong mga pagtuaw alang sa tabang. (Salmo 65:2) Ihatag niya kanimo—ug sa imong mahinadlokon-sa-Diyos nga ginikanan—‘ang gahom nga labaw sa kasarangan’ aron kamo makasagubang.—2 Corinto 4:7; Salmo 41:3.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 22]

“Kon wala gani ko sa balay, mahangawa ako, nga maghunahuna kon maayo ra ba si Mama”

[Mga hulagway sa panid 23]

Ang pagkahibalo sa mga impormasyon bahin sa sakit sa imong ginikanan mas magsangkap kanimo aron makatabang