Pagmatuto ug Kabataan sa Aprika sa Lisod nga mga Panahon

SUMALA SA GIASOY NI CARMEN MCLUCKIE

Tuig kadto sa 1941. Gibugno ang Gubat sa Kalibotan II. Usa ako ka 23-anyos nga inahan nga taga-Australia, apan ania ang akong lima-ka-bulan nga masuso ug ako gibilanggo sa Gwelo, Habagatang Rhodesia (karon Gweru, Zimbabwe). Ang akong bana gibilanggo sa Salisbury (karon Harare). Ang among ubang mga anak—nag-edad ug dos ug tres anyos—giatiman sa akong duha ka tin-edyer nga mga humabdos. Pasaysaya ako kon nganong nasugamak ako niadtong kahimtanga.

AKO nagpuyo uban kang Mama ug Papa sa Port Kembla, mga 50 kilometros habagatan sa Sydney, Australia. Sa 1924, si Clare Honisett miduaw kang Mama ug gipukaw ang iyang interes sa mga pagtulon-an sa Bibliya pinaagi sa pagsukna kaniya kon iya bang nasabtan ang kahulogan sa Pag-ampo sa Ginoo. Gipatin-aw ni Clare kon unsay kahulogan sa pagbalaan sa ngalan sa Diyos, ug dayon iyang gisugilon kon sa unsang paagi tumanon sa Gingharian ang kabubut-on sa Diyos sa yuta. (Mateo 6:9, 10) Si Mama nahingangha. Bisan pa sa pagsupak ni Papa, si Mama misugod sa pagtuki pag-ayo sa mga kamatuoran sa Bibliya.

Wala madugay human niana, kami namalhin sa sikbit sa Sydney. Gikan didto si Mama ug ako molakaw ug mga singko kilometros aron makaabot sa mga tigom sa mga Estudyante sa Bibliya, sumala sa pagtawag kaniadto sa mga Saksi ni Jehova. Bisan tuod si Papa wala gayod mahimong Saksi, iyang gitugotan ang mga pagtuon sa Bibliya nga himoon sa among balay. Duha sa iyang mga igsoong lalaki—si Max ug Oscar Seidel—nahimong mga Saksi, maingon man ang pipila ka membro sa pamilya ni Max ingon man ang akong manghod nga igsoong lalaki, si Terry, ug ang akong manghod nga igsoong babaye, si Mylda.

Sa 1930 ang Watch Tower Society mipalit ug 16-metros nga de-layag nga sakayan, nga sa ulahi ginganlan pag-usab ug Lightbearer. Sulod sa duha ka tuig kining sakayana giangkla sa tiilan sa among propiedad duol sa Georges River. Didto kini giayo aron magamit sa mga Saksi ni Jehova sa buluhatong pagsangyaw sa mga isla sa Indonesia. Ako ug ang akong igsoong babaye nga si Coral usahay manghinlo sa kamarote ug sa salog, ug among hulmon ang lampara sa tumoy sa palo aron manuyod ug lukon.

Ngadto sa Aprika, ug Kaminyoon

Gihampak ang Australia ug huyang nga ekonomiya sa tungatunga sa katuigang 1930, ug si Mama ug ako mipanaw padulong sa Habagatang Aprika aron sa pagtino kon angayan bang mopuyo didto ang among pamilya. Dala namo ang sulat sa pagpailaila gikan sa sangang buhatan sa mga Saksi ni Jehova sa Australia ngadto kang George Phillips, nga niadto maoy nagdumala sa buluhatong pagsangyaw sa habagatang Aprika. Didto si George sa mga dunggoanan sa Cape Town aron sa pagsugat sa among gisakyang barko. Iyang giilok ang libro sa Watch Tower Society nga Riches aron amo siyang mailhan. Nianang samang adlaw, sa Hunyo 6, 1936, iya kaming gipailaila ngadto sa lima ka membro nga kawani sa sangang buhatan, lakip sa usa ka Robert A. McLuckie.a Sulod nianang tuiga, si Bertie—segun sa pagtawag kaniya sa tanan—ug ako gikasal.

Ang lalaki nga apohan sa tuhod ni Bertie nga si William McLuckie miabot sa Aprika sa 1817 gikan sa Paisley, Scotland. Sa iyang unang mga panaw, si William nasinati kang Robert Moffat, ang tawo nga maoy nagmugna sa sinulat nga porma sa pinulongang Tswana ug naghubad sa Bibliya ngadto sa maong pinulongan.b Niadtong unang mga adlaw, si William ug ang iyang kauban nga si Robert Schoon mao lamang ang mga puti nga gisaligan ni Mzilikazi, usa ka prominenteng manggugubat sa kasundalohan sa iladong hepe sa Zulu nga si Shaka. Ingong resulta, si William ug Robert mao lamang ang mga puti nga gitugotang makasulod sa balangay ni Mzilikazi, diin ang siyudad sa Pretoria, Habagatang Aprika, nahimutang karon. Sa ulahi si Mzilikazi nahimong estadista ug sa tungatunga sa ika-19ng siglo naghiusa sa daghang tribo ngadto sa usa ka sentralisadong Aprikanhong gingharian.

Sa akong paghimamat kang Bertie, siya biyudo nga may anak babaye, ang 12-anyos nga si Lyall, ug usa ka anak lalaki, ang 11-anyos nga si Donovan. Si Bertie unang nakakat-on sa mga kamatuoran sa Bibliya sa 1927, pipila ka bulan human mamatay ang iyang asawa nga si Edna. Sulod sa misunod nga siyam ka tuig, nagsangyaw siya sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos sa mga isla sa Mauritius ug Madagascar maingon man sa tibuok nga Nyasaland (karon Malawi), Portuges nga Sidlakang Aprika (karon Mozambique), ug Habagatang Aprika.

Pipila ka bulan human nga si Bertie ug ako naminyo, namalhin kami uban kang Lyall ug Donovan ngadto sa Johannesburg, diin mas sayon kang Bertie ang pagpangitag trabaho. Sulod sa usa ka panahon ako nag-alagad ingong payunir, sumala sa pagtawag sa bug-os panahong mga ministro sa mga Saksi ni Jehova. Dayon ako nagmabdos kang Peter.

Among Pagbalhin Ngadto sa Habagatang Rhodesia

Ngadtongadto, ang igsoong lalaki ni Bertie nga si Jack nagdapit kanamo sa pagduyog kaniya sa pagmina ug bulawan duol sa Filabusi, sa Habagatang Rhodesia. Si Bertie ug ako mipanaw didto uban kang Peter, nga niadto usa ka tuig ang edad, samtang ang akong inahan temporaryong nag-atiman kang Lyall ug Donovan. Sa among pag-abot sa Mzingwani River, kadto nagbaha, ug kinahanglang among tabokon kadto sakay sa usa ka kahon nga gibitad ug kable nga gihigot gikan sa masigka-tampi sa suba. Unom ka bulan akong mabdos kang Pauline ug kinahanglang sipitan paghugot si Peter diha sa akong sabakan! Makahahadlok kadto, ilabina sa dihang ang kable hapit nang mosayad sa tubig sa tungatunga sa suba. Gawas pa, tunga na kadto sa gabii, ug nagbunok ang ulan! Human matabok ang suba, kinahanglang mobaktas kami ug mga duha ka kilometros o kapin pa aron makaabot sa balay sa usa ka paryente.

Sa ulahi nangabang kami ug karaan gianay nga balay sa ranso. Diyutay ra ang among muwebles—ang uban niini gigama gikan sa mga kahon nga gisudlag dinamita ug mga mitsa. Si Pauline kanunayng gihutoy, ug kami walay ikapalit ug tambal. Naguol ako pag-ayo, apan kami mapasalamaton nga si Pauline naulian sa matag higayon.

Si Bertie ug Ako Gibilanggo

Kas-a sa usa ka bulan mopanaw kami ngadto sa siyudad sa Bulawayo, mga 80 kilometros ang kalay-on, aron ibaligya ang among bulawan sa bangko. Miadto usab kami sa Gwanda, usa ka gamayng lungsod duol sa Filabusi, aron sa pagkuhag mga epektos ug sa pagduyog sa ministeryo. Sa 1940, ang tuig human magsugod ang Gubat sa Kalibotan II, ang among buluhatong pagsangyaw gibando sa Habagatang Rhodesia.

Wala madugay human niana, ako gidakop samtang nagsangyaw sa Gwanda. Ako nagsabak niadto sa akong ikatulong bata, si Estrella. Samtang ang akong pag-apelar gitimbangtimbang pa, si Bertie gidakop tungod sa pagsangyaw ug gibilanggo sa Salisbury, kapin sa 300 kilometros gikan sa among gipuy-an.

Ingon niini ang among kahimtang niadtong higayona: Naospital si Peter sa Bulawayo gumikan sa dipterya, ug kaduhaduhaan nga siya mabuhi. Mao pay akong pagpanganak kang Estrella, ug ang usa ka higala nagdala kanako gikan sa ospital ngadto sa bilanggoan aron ipakita kang Bertie ang iyang bag-ong anak babaye. Sa ulahi, dihang gisalikway ang akong pag-apelar, usa ka sapiang Indian nga tag-iyag tindahan malulotong mibayad sa akong piyansa. Sa ngadtongadto, tulo ka polis ang miabot sa minahan ug midakop kanako. Ila akong gipapili. Mahimong dad-on ko ang akong lima ka bulan nga masuso ngadto sa bilanggoan o ibilin siya aron atimanon sa among mga tin-edyer, si Lyall ug Donovan. Nakahukom ako sa pagdala kaniya.

Gitudlo ako sa pagpanahi ug pagpanghinlo nga buluhaton. Lain pa, usa ka nars ang gitagana aron motabang sa pag-atiman kang Estrella. Usa siya ka batan-ong binilanggo nga ginganlag Matossi, nga nagsilbi ug pagkabilanggo sa tibuok kinabuhi tungod sa pagpatay sa iyang bana. Mihilak si Matossi sa dihang ako gibuhian, kay dili na siya makaatiman kang Estrella. Ang babayeng bantay sa bilanggoan nagdala kanako ngadto sa iyang balay alang sa paniudto ug dayon gipasakay ako sa tren aron moduaw kang Bertie sa bilanggoan sa Salisbury.

Samtang ako ug si Bertie nabilanggo, si dodong Peter ug inday Pauline giatiman ni Lyall ug Donovan. Bisan ug 16 anyos lamang si Donovan, iyang gipadayon ang among pagpamulawan. Dihang gibuhian si Bertie gikan sa bilanggoan, nakahukom kami sa pagbalhin ngadto sa Bulawayo, kay wala na mag-ayo ang minahan. Nakatrabaho si Bertie sa kompaniya sa riles sa tren, ug akong giabagan ang among kita pinaagi sa paggamit sa akong bag-ong nakat-onang mga katakos ingon nga sastre.

Ang trabaho ni Bertie ingong tigrematse sa mga riles giisip nga hinungdanon, busa libre siya sa pagkasundalo. Sulod niadtong mga tuiga sa gubat, ang usa ka dosena o kapin pa nga puti nga mga Saksi sa Bulawayo nagtigom sa among gamay usay-lawak-katulganan nga balay, ug pipila sa among itom nga mga igsoong lalaki ug babaye nagtagbo sa laing dapit sa siyudad. Apan karon, kapin sa 46 ka kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova nga nalangkoban sa mga itom ug puti ang makaplagan sa Bulawayo!

Among Tapos-Gubat nga Ministeryo

Human sa gubat mihangyo si Bertie sa kompaniya sa riles sa tren nga ibalhin sa Umtali (karon Mutare), usa ka matahom nga lungsod sa utlanan sa Mozambique. Buot kaming moalagad diin dako ang panginahanglan sa mga magsasangyaw sa Gingharian, ug ang Umtali daw maayo kaayong dapit, sanglit walay mga Saksi sa siyudad. Panahon sa among mubong pag-estar, ang pamilyang Holtshauzen, nga naglakip sa lima ka anak lalaki, nahimong mga Saksi. Karon adunay 13 ka kongregasyon sa siyudad!

Sa 1947 ang among pamilya naghisgot sa posibilidad sa pagbalik ni Bertie sa pagpayunir. Si Lyall, nga nahibalik gikan sa pagpayunir sa Habagatang Aprika, mipaluyo niining ideyaha. Si Donovan nianang panahona nagpayunir sa Habagatang Aprika. Buweno, sa pagkasayod sa sangang buhatan sa Cape Town sa tinguha ni Bertie sa pagpayunir pag-usab, ilang gihangyo siya nga magbukas hinuon ug pondohanan ug literatura sa Bulawayo. Busa miluwat siya sa kompaniya sa riles sa tren, ug mibalik kami didto. Wala madugay, ang unang mga misyonaryo sa Habagatang Rhodesia nangabot sa Bulawayo, lakip kang Eric Cooke, George ug Ruby Bradley, Phyllis Kite, ug Myrtle Taylor.

Sa 1948, si Nathan H. Knorr, ang ikatulong presidente sa Watch Tower Society, uban sa iyang sekretaryo, si Milton G. Henschel, miduaw sa Bulawayo ug gihikay ang pondohanan nga himoong sangang buhatan, uban kang Brader Cooke ingong magtatan-aw. Sa pagkasunod tuig, ang among anak babaye nga si Lindsay natawo. Dayon, sa 1950, ang sangang buhatan gibalhin sa Salisbury, ang kaulohan sa Habagatang Rhodesia, ug kami mibalhin usab didto. Mipalit kami ug dakong balay ug mipuyo didto sa daghang tuig. Kanunay kaming may mga payunir ug mga bisita nga moestar uban kanamo, busa ang among balay nailhan ingon nga McLuckie hotel!

Sa 1953, si Bertie ug ako mitambong sa internasyonal nga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova sa Yankee Stadium sa Siyudad sa New York. Pagkahalandomon nga hitabo kadto! Lima ka tuig sa ulahi, si Lyall, Estrella, Lindsay, ug ang 16-ka-bulan nga si Jeremy uban kanamo sulod sa tibuok walo ka adlaw sa dakong 1958 internasyonal nga kombensiyon sa Yankee Stadium ug sa duol nga Polo Grounds. Ang kinatas-ang ihap nga kapin sa un-kuwarto sa usa ka milyon ang mitambong sa pakigpulong publiko sa kataposang adlaw!

Usa ka Bag-ong Asaynment sa Pagsangyaw

Si Bertie nag-alagad sa halos 14 ka tuig ingon nga nagangadto-ngari nga trabahante sa sangang buhatan sa Salisbury, apan unya kami nakahukom sa pag-alagad diin mas dako ang panginahanglan didto sa Seychelles. Among gibaligya ang among balay ug mga muwebles ug giempake ang nahibilin sa among mga butang diha sa among luag nga sakyanang Opel. Uban kang Lindsay, 12, ug Jeremy, 5, among gipanaw ang halos 3,000 kilometros diha sa libaongon kaayong kadalanan latas sa Amihanang Rhodesia (karon Zambia), Tanganyika (karon bahin sa Tanzania), ug Kenya, sa kataposan midangat sa dunggoanang siyudad sa Mombasa.

Dili maagwanta ang kainit sa Mombasa, apan kini may matahom nga mga baybayon. Among gibilin ang among kotse sa usa ka Saksi sa maong dapit ug misugod sa tulo-ka-adlaw nga paglawig padulong sa Seychelles. Sa among paghiabot, gisugat kami ni Norman Gardner, ang tawo nga nakadawat ug paninugdang kahibalo sa kamatuoran sa Bibliya gikan sa usa ka Saksi sa Dar es Salaam, Tanganyika. Iyang gihikay nga kami makaabang ug balay sa Sans Souci Pass nga gitukod alang sa mga polis nga maoy nagbantay sa Grego Ortodoksong Arsobispo nga si Makarios, kinsa gidestiyero gikan sa Cipro sa 1956.

Sanglit nahilit kaayo ang among balay, human sa usa ka bulan mibalhin kami ngadto sa usa ka balay atubangan sa baybayon sa Beau Vallon. Didto among gidapit ang mga tawo sa mga pakigpulong nga gihatag ni Bertie sa among beranda. Among gisugdan ang pagtuon sa Bibliya uban sa mga Bindschedler, ug duha ka bulan sa ulahi, si Bertie nagbawtismo kanila ug sa ilang sinagop nga anak babaye maingon man kang Norman Gardner ug iyang asawa. Mipanaw usab kami uban kang Norman diha sa iyang sakayan ngadto sa Cerf Island, diin si Bertie mihatag ug mga pakigpulong sa Bibliya diha sa usa ka sakayang-balay.

Sa dihang nakaestar na kami sa Seychelles sulod sa upat ka bulan, ang hepe sa kapolisan miingon kanamo nga kinahanglang mohunong kami sa among pagsangyaw o kami hinginlan sa lugar. Gamay na lang ang among kuwarta, ug mabdos na usab ako. Mihukom kami sa pagpadayon sa among publikong pagsangyaw. Total, kami nasayod nga mobiya ra man gihapon kami sa di madugay. Buweno, sa dihang miabot ang sunod nga barko gikan sa India mga usa ka bulan sa ulahi, kami gihinginlan.

Usa ka Peligrosong Pagpauli

Sa pag-abot sa Mombasa, among gikuha ang among kotse ug mipadulong sa habagatan ubay sa balasong dalan sa baybayon. Paghidangat namo sa Tanga, ang makina sa among kotse nadaot. Hapit nang mahurot ang among kuwarta, apan ang usa ka paryente ug laing Saksi mitabang kanamo. Sa didto kami sa Mombasa, usa ka igsoong lalaki mitanyag nga gastohan kami kon moadto kami sa amihanan sa Somalia aron sa pagsangyaw. Ugaling lang, dili maayo ang akong panglawas, busa gusto gayod kaming mobalik sa Habagatang Rhodesia.

Mitabok kami gikan sa Tanganyika ngadto sa Nyasaland ug mipanaw sa kasadpang bahin sa Lake Nyasa, nga karon gitawag ug Lake Malawi. Migrabe ang akong sakit mao nga akong giingnan si Bertie sa paghulog kanako sa kilid sa dalan aron mamatay! Duol na kami sa siyudad sa Lilongwe, busa iya akong gidala ngadto sa ospital didto. Ang mga ineksiyon sa morpina nakahupay ug diyutay. Sanglit di na ako makahimo sa pagpadayon sa panaw nga sakay sa kotse, si Bertie ug ang mga bata mipadayon sa mga 400 kilometros ngadto sa Blantyre. Usa ka paryente naghikay nga ako isakay sa eroplano pipila ka adlaw sa ulahi aron moduyog kanila. Gikan sa Blantyre misakay akog eroplano balik sa Salisbury, ug si Bertie ug ang mga bata mao nay mipadayon sa nahibilin sa panaw sa pagpauli sakay sa kotse.

Nahupayan kamig dako sa among paghiabot sa Salisbury sa balay sa among anak babayeng si Pauline ug sa iyang bana! Sa 1963 ang among kataposang anak, si Andrew, natawo. Huyang ang iyang baga ug wala dahoma nga mabuhi, apan maayo gani kay siya nabuhi. Sa ngadtongadto, mibalhin kami sa Habagatang Aprika ug sa kataposan nanimuyo sa Pietermaritzburg.

Gipanalanginan ug Usa ka Mahigugmaong Pamilya

Malinawong namatay si Bertie sa edad nga 94 niadtong 1995, ug sukad niadto ako na lamang ang nagpuyo sa among balay dinhi. Apan wala gayod ako mag-inusara! Si Lyall ug Pauline nag-alagad kang Jehova duyog sa ilang mga pamilya dinhi sa Habagatang Aprika, ug ang pipila kanila nagpuyo dinhi mismo sa Pietermaritzburg. Si Lindsay ug ang iyang pamilya atua sa California, T.B.A., diin silang tanan aktibong mga Saksi. Ang among duha ka kinamanghorang mga anak, si Jeremy ug Andrew, mibalhin sa Australia, diin silang duha malipayong naminyo ug nag-alagad ingong mga ansiyano sa ilang isigka-kongregasyon.

Ang tanan namong walo ka anak sa popanahon nakig-ambit sa payunir nga ministeryo, ug unom ang nakaalagad sa mga sangang buhatan sa Watch Tower Society. Si Donovan migraduwar gikan sa ika-16 nga klase sa Watchtower Bible School of Gilead sa Pebrero 1951 ug nag-alagad ingong nagapanawng magtatan-aw sa Tinipong Bansa una pa mobalik sa pagtrabaho sa sangang buhatan sa Habagatang Aprika. Usa siya karon ka Kristohanong ansiyano sa Klerksdorp, mga 700 kilometros gikan sa Pietermaritzburg. Si Estrella nagpuyo uban sa iyang bana, si Jack Jones, sa hedkuwarter sa kalibotan sa mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, New York.

Si Peter, ang akong kinamagulangan, migugol ug pipila ka tuig sa bug-os-panahong ministeryo, sa pagpayunir ug sa sangang buhatan sa Watch Tower sa Rhodesia. Apan, pipila ka tuig kanhi, nasubo ako dihang siya mibiya sa pagpakig-uban sa Kristohanong kongregasyon.

Sa paglantaw ug balik sa akong kinabuhi, ako makaingon nga ako tinuod gayong malipayon nga ingong tin-edyer ako miadto sa Aprika uban sa akong inahan. Tinuod, lisod usahay ang kinabuhi, apan maoy akong pribilehiyo ang pagsilbi nga suportar sa akong bana ug sa pagmatuto sa usa ka pamilya nga nakatabang sa pagpanguna sa pagsangyaw sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos sa habagatang Aprika.—Mateo 24:14.

[Mga footnote]

[Mapa sa panid 22, 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

HABAGATANG APRIKA

Cape Town

Pietermaritzburg

Klerksdorp

Johannesburg

Pretoria

ZIMBABWE

Gwanda

Bulawayo

Filabusi

Gweru

Mutare

Harare

ZAMBIA

MOZAMBIQUE

MALAWI

Blantyre

Lilongwe

TANZANIA

Dar es Salaam

Tanga

KENYA

Mombasa

SEYCHELLES

SOMALIA

[Hulagway sa panid 20]

Uban kang Peter, Pauline, ug Estrella, una pa dad-a si Estrella ngadto sa bilanggoan uban kanako

[Hulagway sa panid 21]

Si Lyall ug Donovan atubangan sa among balay sa ranso duol sa Filabusi

[Hulagway sa panid 23]

Si Bertie, Lyall, Pauline, Peter, Donovan, ug ako sa 1940

[Mga hulagway sa panid 24]

Si Carmen ug lima sa iyang mga anak (nunot sa relo sugod sa wala): si Donovan, sa dihang didto sa Gilead sa 1951, ug si Jeremy, Lindsay, Estrella, ug Andrew karon