Ang Pulang Planeta Giduaw Pag-usab

Duha ka “sekreta” gikan sa Yuta gipadala ngadto sa atong sunod nga silingan sa sistema solar, ang Mars. Ang ilang mga kaplag basin makatabang sa pagtubag sa pipila ka pasukaranang mga pangutana bahin sa geolohikanhong kaagi sa pulang planeta maingon man sa presenteng kahimtang niini.

SUKAD pa sa kakaraanan, ang Mars nakapukaw sa handurawan sa tawo. Ang atong mga katigulangan nakamatikod nga dihay usa ka butang nga talagsaon bahin sa hayag, pulang langitnong butang nga naglihok sa kalangitan magabii nga usahay mas kusog kay sa ubang mga bituon. Ang karaang mga Babilonyanhon, mga Grego, ug mga Romano nagngalan sa planeta gikan sa ilang mga diyos sa gubat ug sa kamatayon, nga wala mahibalo sa kamatuoran nga ang pula nga kolor niini maoy yanong pamatuod sa usa ka hawan nga natabonan ug abog nga iron oxide.

Sa mga panahong dili pa dugay, sa gipunting sa mga astronomo ang gamhanang mga teleskopyo ngadto sa sistema solar, nakita nila nga ang atong pula nga silingan adunay lainlaing mga klima, punog-yelo nga mga polo, ug ubang mga bahin nga makapahinumdom nianang sa Yuta. Sa ika-20ng siglo, ang unang mga pagsurbi sa Mars gihimo pinaagi sa ubay-ubayng mga tigsuhid sa wanang, o salakwanang, apil ang mga orbiter ug mga lander, nga gipadala sa Unyon Sobyet ug sa Tinipong Bansa. Dayon miabot ang Mars Pathfinder nga misyon, nga nagkuha sa pagtagad sa minilyong tumatan-aw sa telebisyon niadtong Hulyo 1997.a

Sa pagkakaron, ang Mars Global Surveyor orbiter nagtigom ug mga impormasyon bahin sa pulang planeta. Samtang kining mga misyona naghatag ug daghang impormasyon, daghang pasukaranang mga pangutana bahin sa Mars nagpabilin gihapon.

Hain ang Tubig?

Ang kasagarang bahin niining mga pangutanaha mao ang tubig. Ang mga siyentipiko nagbanabana nga sa dugay na kaayong panahon kanhi, ang Mars lahi kaayo gikan sa atong makita karon. Ilang gihubit ang usa ka planeta nga kaniadto may mainit-init nga klima, umogong hangin, ug nag-agos nga mga suba nga nadayandayan sa hawan niini. Apan, sa usa ka paagi ang tubig nawagtang, nga nagbilin ug uga, abogon, ginahurosan sa hangin nga planeta nga naghimo sa mga desyerto sa Yuta nga morag lanubong tan-awon. Hain man diay ang tubig? Asa makita ang tubig karon sa Mars, ug sa unsang porma? Sa unsang paagi ang tubig nakaapekto sa panahon ug klima sa Mars?

“Usa kini ka sugilanon sa sekreta,” nag-ingon si Norman Haynes, kanhing pangulo sa opisina sa Mars Exploration sa Jet Propulsion Laboratory sa NASA, sa Pasadena, California. “Ang tinuod nga himoon didto sa Mars mao ang pagsusi kon unsay nahitabo sa tubig.” Ang mga siyentipiko naglaom nga sa dili madugay makita na ang tubag. Halos matag duha ka tuig, sa dihang ang Yuta ug Mars magtungod, ang mga tigdukiduki nagplano sa pagpalupad ug mga tigsusi nga robot aron anam-anam nga masulbad ang misteryo sa Mars.

Ang kinabag-ohang paris sa maong “mga sekreta” mao ang nagabiyo-sa-polo nga tigbantay sa klima ug usa ka kemiko nga robot nga anaa mismo sa Mars nga magpaarang sa mga siyentipiko sa pagkakitag maayo sa ilalom sa yuta sa Mars. Ang mga ngalan niini maoy Mars Climate Orbiter ug Mars Polar Lander.

Pagpaniid Gikan sa Itaas

Ang Mars Climate Orbiter gipalupad niadtong Disyembre 11, 1998, gikan sa Kennedy Space Center, sa Cape Canaveral, Florida, ug nagsugod sa siyam-ka-bulan nga panaw niini ngadto sa Mars. Gieskedyul nga moabot sa Mars sa Septiyembre 1999, kini gidisenyo aron makapabilin diha sa 400-kilometros-gitas-ong orbito, nga gikan dinhi panid-an niini ang atmospera sa planeta, mga bahin sa hawan, ug ang mga kinatumyan sa polo. Ang pagpaniid mokabat ug bug-os nga usa ka tuig sa Mars—sa ato pa, 687 ka adlaw sa Yuta.

Ang misyon sa climate orbiter naglakip sa pagpaniid sa dagway ug kalihokan sa abog ug alisngaw sa atmospera ibabaw sa Mars. Ang orbiter gidisenyo usab sa pagpaniid sa mga kausaban sa klima sa nawong sa planeta. Ang detalyadong mga hulagway sa mga bahin sa nawong mahimong mohatag sa mga siyentipiko ug hinungdanong mga impormasyon bahin sa unang kasaysayan sa klima sa planeta. Dugang pa, ang maong impormasyon mohatag sa mga tigdukiduki ug dugang impormasyon bahin sa posibilidad sa mga pondo nga likidong tubig ilalom sa nawong sa Mars.

Ang orbiter magsilbi usab nga usa ka tigpasa nga estasyon alang sa kauban niini, ang Mars Polar Lander. Ang ulahi gipalupad sa Enero 3, 1999, ug gieskedyul nga moabot sa Mars sayo sa Disyembre karong tuiga. Apan, asa man motugpa kining lander aron makakuha sa kinadak-ang mga resulta?

Asa Motugpa?

Hinumdomi, ang problema bahin sa tubig maoy gihatagag dakong pagtagad sa pagsuhid sa Mars. Asa man ang labing maayong dapit sa maong planeta nga himoon ang pagtuon sa tubig? Ang panahon, klima, ug siklo sa tubig sa Yuta gitun-an pinaagi sa pagkomparar sa mga resulta sa libolibong indibiduwal nga mga pagtuon nga gihimo ginamit ang nagkalidadis nga mga instrumento sa daghang lainlaing mga lugar. Apan, ang pagsuhid sa ubang mga planeta nagkinahanglan ug daghan pang proseso sa pagpili. Sanglit ang matag higayon sa pagtuon sa Mars gikan sa hawan talagsa ra, ang mga tigdukiduki sa siyensiya kinahanglang mag-amping sa paghimog desisyon kon unsang instrumentoha ang ipadala ug asa kini ipadala.

Alang sa pagtuon sa klima sa Mars, ang mga rehiyon sa polo mao ang kinamaayohang mga lugar—bisan tuod ug lahi kaayo gikan sa daghag-bato nga kapatagan nga gilandingan duha ka tuig sa miagi sa Mars Pathfinder. Ang mga rehiyon sa polo adunay hingapin nga mga klima. Gituohan nga ang popanahong mga bagyo sa abog magpondo ug nipis nga lut-od sa abog sa mga rehiyon sa polo. Inig-tingtugnaw, ang abog moyelo ilalom sa carbon dioxide ug sa yelo nga tubig. Sa pagdagan sa panahon, daghang lut-od ang napondo. “Kining maong mga lut-od nagtipig ug rekord sa kasaysayan sa klima [sa Mars],” nag-ingon si Ralph Lorenz, sa University of Arizona. Ang mga eksperto nagtuo nga ang pagsuhid niining bag-ong teritoryo mahimong dakong lakang sa pagpanukiduki sa Mars. Sa unsang paagi? Unsay himoon sa lander human nga molanding kini?

Pagtan-aw Ilalom sa Hawan

Usa ka samag-kaka nga makina nga motindog sa gitas-ong usa ka metros, ang lander dunay tulo ka tiil maingon man duha ka metros nga kamot nga robot nga dunay pangkandos sa tumoy. Ang misyon niini magsugod sa dili pa makalandig sa yuta sa Mars. Sa dili pa makaabot sa atmospera sa pulang planeta, ang lander mopagula ug usa ka paris nga mga pod, ang matag usa samag gidak-on sa basketbol.

Kining mga siwilsiwil mahulog sa hawan ug mohagsa sa yuta duolan sa 700 ka kilometros matag oras. Ang mga pod gidisenyo nga mapusgay inighagbong ug mopagawas ug usa ka paris sa mas gagmayng mga tigsuhid nga makina nga maugsok usa ka metros ang giladmon ngadto sa yuta. Sa maugsok na, ang mga tigsuhid nga makina mopagawas ug gagmayng mga barina ug magsugod sa pagtesting sa kemikal nga katukoran sa yuta sa Mars. Ang unang tumong mao ang pagsubay sa bisan unsang timaan sa tubig nga natago diha sa nagyelo nga ilalom sa yuta.

Inigtugpa sa mga tigsuhid nga makina sa yuta, ang lander mosunod, nga motugpa pinaagig parakyot. Nasangkapan sa mga kamera ug mga sensor, ang lander gidisenyo sa pagtuon sa dagway sa hawan ug sa klima sa Mars. Kini mokuhag mga letrato panahon sa pagpaubos niini ug human sa pagtugpa niini sa yuta. Ang mikropono nga dad-on niini magrekord sa unang higayon sa tingog sa hangin sa Mars. Ang lander gieskedyul nga magsugod sa pagtrabaho mga 90 ka adlaw human sa pagtugpa.

Usa ka Pangaghat sa Pagsuhid

Sa pagkatinuod, daghang tuig ang gikinahanglan sa mga siyentipiko sa pagtuon ug pag-analisar sa impormasyong matigom sa Mars Climate Orbiter ug sa Mars Polar Lander. Kining kinabag-ong salakwanang maoy bahin sa 16-ka-tuig nga paningkamot sa pagkakat-on ug dugang pa bahin sa Mars. Gawas sa NASA, ang Uropanhon, ang Hapones, ug ang Ruso nga mga ahensiya sa wanang nalangkit usab niining mga misyona. Sa ngadtongadto, ang mga siyentipiko naglaom nga ang umaabot nga mga misyon magdalag mga sampol sa yuta sa Mars ngadto sa mga laboratoryo nga base sa Yuta aron matuki. Kini basin makatabang kanila sa kataposan sa pagtubag sa pangutana kon unsay nahitabo sa klima sa atong pulang planetang silingan, ang Mars.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 15]

Ang Kinabuhi ba Nagagikan sa Mars?

Ang meteorite nga ALH84001—nga gituohang nagagikan sa Mars—nadiskobrehan sa Antartika sa 1984. Sa Agosto 1996 ang ubang mga tigdukiduki sa Johnson Space Center sa NASA ug sa Stanford University nagpahibalo nga ang samag-patatas nga gidak-ong bato naundan sa ebidensiya, apan dili klarong pamatuod, sa kinabuhi diha sa Mars—organikong mga sambog, mineral nga mga deposito, ug nahimong bato nga mga mikrobyo. Ang implikasyon mao nga ang kinabuhi sa Yuta nagagikan kono sa Mars.

Apan, hapit tanang komunidad sa siyensiya karon nagkauyon nga kining meteorite dili makataganag bisan unsang lig-ong ebidensiya nga ang kinabuhi nagagikan sa Mars. “Nagtuo ako nga wala gayoy kalagmitan nga makakita sila ug mga salin sa biolohikanhong kalihokan,” nagkanayon si William Schopf, sa University of California, Los Angeles. Sa susama, si Ralph P. Harvey, sa Case Western Reserve University, miingon: “Bisan tuod ang kinabuhi sa Mars maoy usa ka makaiikag nga ideya sa daghan kaayo kanato, ang ALH[84001] dayag nga wala kaayoy naundang ebidensiya niana.”b

[Footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 16, 17]

Kap-atan ka Tuig nga Pagsuhid sa Mars

◼ Sa 1960 ang Unyon Sobyet nagpalupad sa unang mga makinang tigsuhid sa planeta, nga gitunong sa Mars. Kini nga mga tigsuhid wala makaabot sa orbito.

◼ Sa Hulyo 14, 1965, ang Mariner 4, gikan sa Tinipong Bansa, miagi sa Mars ug nagpadalag mga letrato ug mga sukod balik sa Yuta.

◼ Sa 1971, ang Mars 3, usa ka tigsuhid nga makina sa Sobyet, naghulog ug usa ka capsule nga mihimog unang hanoy nga paglanding sa Mars. Ang Mariner 9, usa ka tigsuhid nga makina sa T.B., nakaabot sa Mars niana gihapong tuiga ug giletratohan ang halos tanang hawan sa planeta. Ang Mariner 9 nagletrato usab sa duha ka gagmayng mga bulan sa planeta, ang Phobos ug Deimos.

◼ Duha ka tigsuhid nga mga makina sa T.B., ang Viking 1 ug Viking 2, mitugpa sa Mars sa 1976. Ang mga tigsuhid nga makina nagtrabaho sulod sa katuigan, nga naghimog komplikadong mga eksperimento.

◼ Sa 1988, ang Sobyet nga mga siyentipiko nagpalupad ug duha ka salakwanang, ang Phobos 1 ug Phobos 2, ngadto sa Mars. Ang Phobos 1 nadaot panahon sa panaw, apan ang Phobos 2 nakaabot sa Mars ug nagpadala ug balik sa mga kaplag niini sulod sa daghang adlaw.

◼ Sa 1992 gipalupad sa Tinipong Bansa ang tigsuhid nga makinang Mars Observer, nga wala molampos sa misyon niini.

◼ Ang Mars Pathfinder, nga nagkarga sa Sojourner rover, mitugpa sa Mars sa Hulyo 4, 1997. Makaiikag nga mga letratong dekolor ang gipadalag balik gikan sa hawan sa pulang planeta.

[Mga hulagway]

Mariner 4

Usa sa mga Viking lander

Phobos 2

[Hulagway sa panid 15]

Mars Climate Orbiter

[Hulagway sa panid 15]

Mars Polar Lander

[Hulagway sa panid 16, 17]

Dagway sa hawan sa Mars, kinuha sa Mars Pathfinder

[Picture Credit Lines sa panid 14]

Panid 15: Meteorite: NASA photo; background: NASA/U.S. Geological Survey; oribiter and lander: NASA/JPL/Caltech

Panid 16 ug 17: Landscape, Mariner 4, Viking lander: NASA/JPL/Caltech; planet: NASA photo; Phobos 2: NASA/National Space Science Data Center