Ang Mabangis nga Bolkan Niadto Nahimong Malinawong Isla Karon
SAMTANG ang among barko mihimo sa kataposang pagliko niini paingon sa pantalan sa Gregong isla sa Santorini, anaa sa among atubangan ang usa ka makapahinganghang talan-awon. Ang usa ka taas nga paril sa mahulgaong mga pangpang mituybo ug duolan sa 300 metros gikan sa dagat. Nahimutang diha sa mga kimba ang puti kaayong mga balay. Ang lahi nga porma sa isla, ang pagkawalay naandang mga baybayon sa isla, ang nagbuntaog nga mga pangpang—kini morag nagpakita nga dihay talagsaong panghitabo dinhi. Diha gayod. Ang isla sa Santorini mao ang nahibilin nga sidlakang katunga sa usa ka bolkan nga mibuto, ug kami naglawig sa katubigan nga maoy nagpuno sa baba niini!
Ang Pagkahimo sa Usa ka Isla
Sa karaang kapanahonan ang isla sa Santorini—karon nailhan usab ingong Santorin o Thíra—gitawag ug Strongyle, nga nagpasabot ug “Lingin.” Ug lingin tuod ang isla kaniadto. Apan matod pa sa mga eksperto, nausab ang porma sa isla tungod sa usa ka dakong pagbuto sa bolkan duolan sa 3,500 ka tuig na ang milabay. Dayag nga tungod sa usa ka dakong pagbuto naablihan ang usa ka lapad nga caldera (lungag nga naporma tungod sa pagkahugno sa tungang bahin sa bolkan) diha sa tungatunga sa isla, nga nagpormag lawom nga dal-as, ug ang dagat mibul-og ug napuno kini.
Ang pipila ka siyentipikong nagtuon sa bolkan nagbanabana nga ang dinahunog sa maong pagbuto miabot sa Uropa, Asia, Aprika ug nga kana naglumpag sa mga tinukod hangtod sa 150 kilometros nga gilay-on. Matod nila, lagmit gayong nasalipdan ang kahayag sa adlaw sa nagpuot nga abo diha sa tibuok dal-as sa Mediteranyo sulod sa ubay-ubayng adlaw. Tanantanan, 80 kilometro kuwadrado sa isla ang gipadpad sa hangin o nahulog ngadto sa dagat. Ang tanang kinabuhi napapha.
Ngadtongadto, ang luna nga nahibilin sa Strongyle gipuy-an sa mga molupyo sa dakong isla, ug ang isla giilisan sa ngalan nga Calliste, nga nagkahulogang “Kinanindotan.” Apan ang pagpuyo diha sa usa ka bolkan nagpameligro sa kinabuhi sa mga molupyo. Tali sa 198 W.K.P. ug 1950 K.P., 14 ka beses na kining mibuto. Unya, sa 1956 nahapay ang kadaghanan sa mga balay sa maong isla tungod sa linog. “Ang yuta miuyog nga morag mihumok,” matod ni Kyra Eleni, usa ka tigulang nga babaye nga naluwas sa maong katalagman. “Sa atubangan sa nataran sa akong balay, nga nagpatong sa usa ka pangpang, dihay dalan nga giabonohan ug graba. Sa kalit lang midahili kini ngadto sa dagat, sa pagkaagi nga ang akong balay halos naglutaw na sa hangin! Kinahanglang biyaan namo kadtong balaya ug magtukod ug bag-o diha sa mas lig-on nga yuta.”
Ang nangaguba nga mga baryo gitukod dayon, kadaghanan niana gihimo sa mga langyaw. Karon ang Santorini ginaduaw sa libolibong bisita nga maghugop didto matag ting-init. Gawas sa Santorini, ang mas gamay nga isla sa Thirasía ug ang wala puy-ing gamayng isla sa Aspronísi nagpabilin.
Dugang pa, nahimutang sa tungatunga sa caldera sa Santorini ang duha ka bolkanikong gagmay nga mga isla—ang Néa Kaméni ug Palaía Kaméni. Dayag nga aktibo gihapon ang bolkan niining bag-ong napormang gagmayng mga isla, sanglit ang ‘natulog nga higante’ matag karon ug unya moaktibo ug mobuga ug nipis nga aso. Ang katibuk-ang porma sa Santorini kanunayng nag-usab-usab, mao nga matag karon ug unya, ang mapa niini kinahanglan dibuhoon pag-usab.
Pagpuyo Diha sa Ngilit
Sa ngilit sa caldera sa Santorini, walay mga bakilid, mga pangpang lamang. Ang tanos nga mga luna nagtagana sa mga islahanon ug kinayanohang solusyon sa pagtukod ug balay: Magkalot ug pababag nga tunel diha sa yuta, magpatindog ug paril tabon sa baba, ug mobalhin. Oo, kadaghanan sa mga balay nga makita diha sa caldera gikubkob sa bato.
Atubangan sa matag usa nianang balaya dunay sawang, o balkon, nga nag-umbaw sa caldera. Ang sawang sa ibabaw nga bahin sa balay mao ang patag nga atop sa balay nga nahimutang sa ubos. Makita nimo ang maanindot nga mga pagsalop sa adlaw gikan niining maong mga balkon, nga malingawng magtan-aw sa purpura ug kolor nga adlaw samtang kini sa hinayhinay ug sa maanindot nga paagi motunod ngadto sa dagat. Ang ubang mga sawang may gamay usab nga kosina, usa o duha ka balay sa manok, ug mga maseterang gitamnan ug humot nga mga hilba ug mga bulak.
Ang ilabinang nakapalahi sa mga balangay sa katibuk-an mao nga ang mga tinukod wala maglinya. Bisan gani ang mga lungib dili parehas ug porma. Kining hilabihan ka katagkatag nga mga linya ug mga kurba, nga nag-abot aron moporma sa wala gayod hunahunaang mga porma, nagpanindot sa mga pundok sa mga tinukod, nga katingalahang makita diha sa usa ka bukiron, gansangon nga isla.
Ang Santorini uga kaayo. Ang bugtong tubig nga mabatonan mao lamang ang sinawod nga tubig sa ulan nga gipondo diha sa mga atabay. Apan tabunok ang ibabaw nga bahin sa yuta. Busa, ang gamayng ilaya sa maong isla magpatunghag lainlaing abot.
Alang sa turista ug sa lumad, ang Santorini maoy talagsaon ug maanindot nga pananglitan sa katahom sa atong planeta.
[Kahon sa panid 18]
ANG KALAMBIGITAN SA ATLANTIS
Ang usa ka tumotumo nga tingali naggikan sa Ehipto, nagpabilin diha sa klasikong Gregong mga sinulat, ug dayon mitungha diha sa edad medya nga mga tradisyon sa Arabianong mga geograpo mao kanang bahin sa nawalang kontinente, isla, o siyudad sa Atlantis. Gituohan nga ang Atlantis naunlod sa dagat ingong resulta sa mga linog ug mga baha. Ang pipila ka arkeologo nagsugyot nga kining maong tumotumo nagsugod sa pagbuto sa bolkan sa Santorini.
Ang mga pagkalot nga nagsugod dinhi sa 1966/67 nagpadayag nga adunay adunahan, harianong Minoan nga siyudad nga nalubong ilalom sa mga dinahili sa bolkan, nga gipreserbar nga sama ra gayod sa panahon sa pagbuto niini. Morag ang unang mga pasidaan nag-aghat sa mga molupyo sa pagbiya gilayon sa maong dapit. Ang ubang mga tigdukiduki nagbanabana nga ang pagkadili-andam sa mga molupyo sa pagdawat nga ang ilang kanhing maanindot nga siyudad nawala na maoy sinugdanan sa leyenda sa usa ka Atlantis nga naglambo gihapon, nga nagpadayon sa siyudadnong kinabuhi niini sa ilawom sa dagat.
[Hulagway sa panid 16]
Santorini
[Hulagway sa panid 17]
Ang mga Saksi ni Jehova malipay nga mosangyaw sa Santorini
[Hulagway sa panid 18]
Nag-umbaw sa Aegean gikan sa mga terasa sa Santorini