Artraytis—Ang Makapabaldado nga Sakit
“DILI NIMO MAHANDURAW ANG KASAKIT HANGTOD BATION NIMO KINI. ANG BUGTONG PAAGI NGA MAHUPAYAN, SA HUNAHUNA KO, MAO ANG MAMATAY.”—SETSUKO, JAPAN.
“TUNGOD KAY GIPAMATI KO NA KINI SUKAD NGA AKO 16 ANYOS, GIBATI KO NGA GIAGAW NIINING SAKITA ANG AKONG PAGKABATAN-ON.”—DARREN, GRAN BRITANYA.
“NAUSIK ANG DUHA KA TUIG SA AKONG KINABUHI TUNGOD KAY NAGLUBOG AKO SA BANIG.”—KATIA, ITALYA.
“SA DIHANG MISUGOD PAGSAKIT ANG TANAN NAKONG MGA LUTAHAN, ANG AKONG TIBUOK KINABUHI MAOY LUNLON KASAKIT.”—JOYCE, HABAGATANG APRIKA.
KINI maoy mga mulo gikan sa mga biktima sa sakit nga nailhan ingong artraytis. Tungod sa artraytis milyonmilyong nag-antos niini ang mangadto sa ilang mga doktor kada tuig nga mangayog kahupayan gikan sa kasakit, pagkadili-makalihoklihok, ug pagkahiwi sa bukog nga ipahinabo niini.
Sa Tinipong Bansa lamang, ang artraytis nag-apektar sa kapin sa 42 ka milyong tawo, nga nakapabaldado ug 1 sa matag 6 nga nag-antos. Gani, ang artraytis maoy pangunang hinungdan sa pagkabaldado nianang nasora. Ang epekto niining sakita diha sa ekonomiya “halos katumbas sa kasarangang pagkaluya sa kalihokan sa ekonomiya,” matod pa sa National Centers for Disease Control and Prevention, tungod kay mogasto ang mga Amerikano ug kapin sa 64 ka bilyong dolyar kada tuig sa mga bayranan sa pagpatambal ug sa naiban sa produksiyon. Sumala sa World Health Organization, ang mga surbi nga gihimo diha sa nagakaugmad nga mga nasod, sama sa Brazil, Chile, India, Indonesia, Malaysia, Mexico, Pakistan, Pilipinas, Thailand, ug Tsina, nagpakita nga ang kahasol tungod sa artraytis ug sa ubang rheumatic nga mga sakit sa maong mga nasod halos “pareho nianang sa industriyalisadong kalibotan.”
Usa ka tumotumo nga ang artraytis maoy sakit lamang sa mga tigulang. Tinuod, ang mga tawo mas grabeng maapektahan niana samtang magkatigulang sila. Apan ang usa sa labing komon nga matang, ang rheumatoid arthritis, kasagarang mag-apektar niadtong tali sa mga pangedarong 25 ug 50. Sa Tinipong Bansa, duolan sa 3 sa matag 5 ka tawo nga dunay artraytis ang wala pay 65 anyos. Sa susama, sa Gran Britanya, sa 8 ka milyong nag-antos, 1.2 ka milyon ang wala pay 45 anyos. Kapin sa 14,500 ang mga bata.
Kada tuig, ang gidaghanon sa nag-antos sa artraytis kusog nga nag-uswag. Sa Canada, sulod sa mosunod nga dekada, gibanabana nga ang gidaghanon sa mga tawo nga dunay artraytis mouswag ug usa ka milyon. Bisan tuod ang pagkakaylap sa artraytis mas grabe sa Uropa kay sa Aprika ug Asia, ang gidaghanon sa nangasakit niini nag-usbaw usab nianang naulahing mga kontinente. Busa, tungod sa dakong pag-uswag sa gidaghanon sa dunay artraytis, ang World Health Organization nagdeklarar sa 2000-2010 ingong Dekada sa Bukog ug Lutahan. Niining panahona ang mga doktor ug mga propesyonal sa pag-atiman sa panglawas sa tibuok kalibotan magtinabangay sa paningkamot nga mapauswag ang kalidad sa kinabuhi niadtong nag-antos sa mga sakit nga nag-apektar sa kaunoran ug kabukogan sama sa artraytis.
Unsay nahibaloan bahin niining masakit nga balatian? Kinsay nameligrong matakboyan niini? Sa unsang paagi kadtong nag-antos sa artraytis makasagubang sa makapabaldado nga mga epekto niini? Duna bay tambal nga makaplagan sa umaabot? Ang among sunod nga mga artikulo maghisgot niining maong mga isyu.
[Picture Credit Line sa panid 3]
X ray: Used by kind permission of the Arthritis Research Campaign, United Kingdom (www.arc.org.uk)