Pinulongan sa Ihalas nga Hayop—Ang mga Misteryo sa Pagpakigkomunikar sa mga Mananap

TINAMPO SA MAGSUSULAT SA PAGMATA! SA KENYA

SEGURADO, ang usa sa labing bililhon sa mga gasa nga gihatag ngadto sa mga tawo mao ang gahom sa pagpakigkomunikar. Tungod niini makasulti kita ug hinungdanong impormasyon sa usag usa sa binaba o dili-binaba nga mga paagi, sama sa mga senyas sa kamot. Sa pagkatinuod, ang kagawasan sa pagsulti sa tawo gidebatehan sa kadaghanan sa tibuok kalibotan. Busa, ang uban nagtuo nga ang mga tawo lamang ang may katakos sa pagpakigkomunikar.

Apan, ang mga panukiduki nagpakita nga ang mga mananap may mga paagi sa pagpakigkomunikar nga komplikado nga kasagarang makalibog sa mga tawo. Oo, sila “mosulti,” dili pinaagig mga pulong, kondili pinaagig mga signal nga makita sama sa pagkitiwkitiw sa ikog, pagpatangkag sa dalunggan, o pagkapakapa sa mga pako. Ang ubang matang sa pagpakigkomunikar tingali naglangkit sa paggamit sa tingog, sama sa pagpaghot, pagngulob, pagbanghag, o pagliroglirog sa langgam. Ang uban sa “mga pinulongan” klarong makita sa mga tawo, samtang ang uban nagkinahanglan ug daghang pagtuon sa siyensiya aron mahibaloan.

Mga Manunukob!

Tungatunga nang bahin sa Hulyo. Diha sa nanganawkanaw nga Serengeti National Park sa Tanzania, libolibong wildebeest ang nagpanon paamihanan sa Masai Mara Game Reserve sa Kenya aron mangitag mas lunhawng kasibsiban. Ang kapatagan molanog sa pagdahunog sa mga tiil niining tinuig nga paglalin. Apan, ang kapeligrohan nagpahipi diha sa dalan. Ang ruta puno sa mga mananap nga manunukob, sama sa mga leyon, cheetah, hyena, ug mga leopardo. Ang mga wildebeest manimpalad usab sa pagtabok sa punog-buaya nga Mara River. Sa unsang paagi abogon sa mga wildebeest ang mga manunukob?

Aron malibog ang kaaway, ang wildebeest, o gnu, mokaratil ug dagan sa unahan ug dayon moliwag aron atubangon ang kaaway, nga sa samang panahon ang ulo niini ilingi-lingi. Kini mag-undak-undak nga bakikaw tan-awon, nga nahimong kataw-anan hinuon. Bisan ang mangtas nga manunukob makahunong gayod sa katingala inigkakita niining talagsaong sayaw. Kon mopadayon gayod ang manunukob sa pagduol, ang wildebeest mag-undak-undak pag-usab. Malibog niini ang manunulong nga sa ingon tingalig biyaan niya ang mananap nga biktimahon human sa pasundayag. Ang bakikaw nga pagsayaw nakaani sa wildebeest sa ngalan nga siaw sa kapatagan.

Ang mas gagmayng mga ig-agaw sa wildebeest, ang mga impala, ilado sa ilang layog-abot nga mga layat. Alang sa daghan, kining tag-as nga mga paglayat nakahatag kanilag katahom ug katulinon. Apan, sa dihang mameligro, gamiton niining maong antelope ang ilang layog-abot nga mga paagi sa paglayat aron maglisod ang manunukob sa pagsikop sa mga batiis niini. Ang mga paglayat, nga kutob 9 metros ang gitas-on, naghatag sa tig-atake ug klarong mensahe, “Hala gukod kon makaapas ka nako.” Pipila lang ka mananap nga manunukob ang andam sa pagsikop niining malugoton nga impala!

Sa Panahon sa Pagpangaon

Diha sa kasulopan kinahanglang pauswagon sa daghang mananap nga manunukob ang ilang mga katakos sa pagpangayam aron mahimong maayong mga mangangayam. Ang mga gagmay kinahanglang maniid ug maayo sa dihang magpakita ang ilang mga ginikanan sa ilang mga katakos sa pagpangayam. Diha sa usa ka dalangpanan sa mananap sa Aprika, usa ka cheetah nga ginganlag Saba nakit-an nga nagtudlo ug hinungdanong mga leksiyon aron makakaon ang iyang mga miming. Human sa pagpanuop sa nanibsib nga Thomson’s gazelle kapin sa usa ka oras, iyang giluksoan ug dayon gidakop ug gituok ang alaot nga antelope​—apan wala niya kini patya. Sa milabay ang pipila ka minutos, gibuhian ni Saba ang nabungog nga mananap atubangan sa iyang mga miming, nga sa katingalahan nanagana sa pagdasdas sa biktima. Kining gagmayng mga cheetah nakasabot kon nganong gidad-an sila sa ilang Mama ug buhi nga mananap. Buot niya nga makakat-on sila kon unsaon pagpatay sa lagsaw. Matag higayon nga mobangon ug modagan ang biktima, tumbahon kini sa natarantar nga mga miming. Kay gikapoy, mihunong ang lagsaw sa pagpakig-away alang sa kinabuhi. Nagtan-aw sa layo, nahimuot si Saba sa ilang gihimo.

Kinaiya sa ubang mga mananap ang pagsabasaba kutob sa mahimo samtang mangitag pagkaon. Ang panon sa pinuntikan nga mga hyena mangusmo, mangagmod, mangagik-ik samtang manggukod sa biktima. Sa dihang mapatay na ang biktima, ang ubang mga hyena dapiton sa kombira pinaagi sa gibaniog nga “katawa” sa mga hyena. Apan, ang mga hyena dili kanunayng mangayam ug pagkaon. Diha sa kasulopan, usa sila sa kinagrabehan sa mga ilogan ug pagkaon​—mogamit ug tanang matang sa pagpanghasi sa ubang mga manunukob aron makuha ang ilang napangayam. Gani, sila gibantog nga mopakalagiw sa mga leyon gikan sa ilang pagkaon! Unsaon nila kini paghimo? Kay sabaan nga mga mananap, magdungan sila pagsibaw aron matugaw ang nangaon nga mga leyon. Kon dili manumbaling ang mga leyon sa kabanha, ang mga hyena mosamot pagsibaw ug mas mangisog. Kay natugaw ang ilang kalinaw, kasagarang biyaan sa mga leyon ang napangayam ug magpalayo sa maong dapit.

Taliwala sa mga buyog, ang pagpangitag pagkaon maoy usa ka makuti nga rituwal. Ang komplikadong mga pagtuon sa siyensiya nagpakita nga pinaagi sa pagsayaw, ang putyokan magpahibalo sa uban diha sa balay sa putyokan sa nahimutangan, matang, ug bisan kalidad sa pagkaon nga nakit-an. Ang buyog magdala diha sa lawas niini ug mga sampol sa pagkaon, sama sa duga o abog sa bulak, balik ngadto sa ubang mga buyog diha sa balay sa putyokan. Mosayaw sa pormang walo, dili lamang tultolan niini ang uban sa tuboran sa pagkaon kondili sa distansiya niini nga luparon. Pagbantay! Kanang maong buyog nga naglupadlupad sa ibabaw nimo basig nangolektag hinungdanong impormasyon nga dad-on ug balik sa balay. Ang imong humot nga pahumot basig masaypan nga sunod nga pagkaon niini!

Pagpakigkomunikar

Pipila lang ka tingog ang sama ka talagsaon sa pagngulob sa leyon panahon sa hilom nga kagabhion. Daghang katarongan ang gihatag alang niini nga paagi sa pagpakigkomunikar. Ang lanog kaayo nga pagngulob sa laki maoy pasidaan sa tanan nga siya anaa sa iyang teritoryo; peligro kon mosugok ka. Apan, kay usa ka makihugoyon nga klase sa iring, ang leyon mongulob usab aron makigkomunikar sa ubang sakop sa iyang panon. Kasagaran mas hinay kini, dili kaayo agresibo nga pagngulob. Dihay gabii nga usa ka leyon ang nadunggan nga mingulob matag 15 minutos hangtod mitubag ang usa ka ig-agaw gikan sa layo. Nagsige silag “estorya” sa laing 15 minutos hangtod nga nagkita sila. Ang mga pagngulob mihunong.

Ang ingon niini nga pagpakigkomunikar makapalambo dili lamang sa maayong relasyon kondili proteksiyon usab batok sa daot kaayo nga panahon. Ang himungaan magsigeg piyakpiyak nga naghatag ug lainlaing mga mensahe sa iyang mga piso. Apan, ang labing klaro mao ang dugay nga pagkurok-kurok inigkagabii, nga magpaila nga siya miabot na sa pagbatog. Mosunod sa panawag sa ilang Mama, ang nagkatibulaag nga mga piso magpunsisok ilalom sa iyang mga pako ug mamahulay sa gabii.​—Mateo 23:37.

Sa Dihang Mangitag Paris

Nakahunong ka ba sa pagbuhat sa imong ginabuhat tungod sa maanindot kaayong honi sa mga langgam nga mag-aawit? Nalingaw ka ba sa ilang abilidad sa pag-awit? Apan, nahibalo ka ba nga dili nila tuyo nga lingawon ka? Ang ilang mga awit maoy mga paagi sa pagpasa ug hinungdanong mga mensahe. Bisan pag may mga panahon nga ang pagkanta nila maoy usa sa mga paagi sa pag-angkon ug teritoryo, ang dakong katuyoan niini mao ang pagdanig umaabot nga mga paris. Sumala pa sa The New Book of Knowledge, “ang gidaghanon sa pag-awit momenos sa 90 porsiyento” sa dihang ang laki ug baye magkita.

Apan, usahay dili lamang matahom nga honi ang gikinahanglan aron makadani ug paris. Ang ubang baye nga mga langgam nagkinahanglan ug “bugay” una pa madani sa laki. Busa, ang laki nga weaverbird kinahanglang magpasundayag sa iyang mga abilidad sa paghimog salag, una pa mopadayon sa pagbirigbirig. Ipakita sa ubang mga laki ang ilang abilidad sa pagtagana pinaagi sa literal nga pagpakaon sa baye.

Ang komplikadong mga paagi sa pagpakigkomunikar sa mga mananap nagsilbi dili lamang alang sa ilang pisikal nga mga panginahanglan kondili makamenos usab sa mga panag-away ug makapalambo sa kalinaw sa kasulopan. Pinaagi sa dugang panukiduki nga ginahimo may kalabotan sa pagpakigkomunikar sa mananap, wala pay bug-os nga pagsabot ang nakuha bahin niining “pinulongan sa ihalas nga hayop.” Bisag dili gayod nato tingali kana bug-os masabtan, kana nakahatag gayod ug kadayeganan sa usa nga naglalang niini, si Jehova nga Diyos.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 18, 19]

Ang “Tingog sa Kahilom” sa Elepante

Sa naglagiting nga hapon sa nanganawkanaw nga Amboseli National Park sa Kenya, ang dakong panon sa mga elepante morag dili matugaw dihang sugokon ang ilang puy-anan. Bisan pa niana, ang palibot morag nagkaguliyang sa “pagsultihanay sa elepante,” nga may ubos nga tingog sa mga pagdaguhong ngadto sa tagning nga tingog sa mga trompeta, mga pagngulob, pag-iyagak, pagpaghot, ug mga pagpangusmo. Ang ubang gikusgon sa mga tingog dili madunggan sa tawo apan kusog kaayo nga kini madunggan sa usa ka elepante nga atua sa layo kaayo.

Ang mga eksperto sa batasan sa mga mananap naglibog gihapon tungod sa komplikadong mga paagi sa pagpakigkomunikar sa mga elepante sa hinungdanong mga mensahe. Si Joyce Poole nakagugol ug kapin sa 20 ka tuig sa pagtuon sa mga ideya bahin sa komunikasyon taliwala sa mga elepante sa Aprika. Siya miingon nga kining higanteng mga linalang, nga ilado tungod sa ilang mahal ug kantidad nga mga bangkil, adunay pagbati nga pipila lamang ka mananap ang nakabaton. “Sa dihang maniid sa katingalahang batasan sa elepante panahon sa seremonyas sa pagpangomosta kon magtagbo ang pamilya o grupo [o sa] panahon sa paghimugso sa usa ka bag-ong membro sa pamilya . . . mosantop dayon sa hunahuna nga sila dunay hugot kaayo nga pagbati nga ikahubit ug maayo pinaagi sa mga pulong sama sa kangaya, kalipay, gugma, pagbati sa panaghigala, tumang kadasig, pagkalingaw, kahimuot, kaluoy, kahupayan, ug pagtahod,” matod pa ni Poole.

Sa dihang mag-uban human sa hataas nga panahong wala magkita, sila magkaguliyang sa pagpangomostahay, samtang manghugop ang mga membro nga gipahangad ang mga ulo ug gikapakapa ang mga dalunggan. Usahay, ibutang sa elepante ang sungo niini ngadto sa laing baba. Kini nga pagpangomostahay morag nakahatag ug tumang kalipay sa mga elepante, nga sila daw nag-ingon, “Waw! Nalipay kaayo kami nga nakakita kanimo pag-usab!” Ang ingon niini nga relasyon dugang makapalig-on sa bugkos nga hinungdanon sa ilang pagpabiling buhi.

Ang mga elepante morag makamao usab nga mopakatawa. Gihubit ni Poole nga nakakitag mga elepante nga mingisi nga iyang gituohan nga usa ka pahiyom, milingolingo sa ilang mga ulo sa paagi nga morag nalingaw. Kas-a dihay dula nga iyang gisugdan diin miapil ang mga mananap, ug sa 15 minutos sila nanglihok nga kataw-anang tan-awon. Sa milabay ang duha ka tuig, ang ubang mga elepante nga miapil sa dula morag “mipahiyom” kaniya pag-usab, tingali nakahinumdom sa iyang pag-apil sa dula. Dili lamang magduladula ang mga elepante apan mosundog usab sila sa mga tingog. Sa usa ka proyekto sa panukiduki, si Poole nakadungog ug usa ka tingog nga lahi sa normal nga mga tingog sa elepante. Sa pag-analisar, sila miingon nga gisundog sa mga elepante ang tingog sa mga trak nga miagi sa duol. Ug morag ilang gihimo kini agig lingawlingaw! Morag ang mga elepante mangitag bisan unsang pasumangil aron malingaw.

Daghan ang nagsulti bahin sa paagi sa pagbangotan sa mga elepante sa dihang modangat ang kalamidad sa usa ka membro sa pamilya. Nakakita si Poole kas-a ug baye nga sulod sa tulo ka adlaw nang nagbantay sa iyang nati nga patay nang gihimugso ug gihubit kini niining paagiha: Ang “dagway sa elepante” morag “parehas sa dagway sa tawo nga nagminghoy, nga gibatig grabeng kaguol: ang ulo ug mga dalunggan niini nanghuyhoy, ang mga ngabil nagtibi.”

Kadtong mopatay ug mga elepante tungod sa garing niini dili mamalandong sa ‘kasakit sa hunahuna’ sa mga ilo nga tingali nakakita sa pagpatay sa ilang mga inahan. Kining mga nati magpalabay sa unang pipila ka adlaw diha sa dalangpanan sa mga mananap nga nailo nga naningkamot sa pagsagubang sa ilang “kaguol.” Usa ka tigbantay miingon nga nakadungog ug nailo nga mga nati nga “misinggit” sa pagkabuntag. Ang mga resulta makita sulod sa daghang tuig human sa kamatayon. Si Poole nag-ingon nga ang mga elepante makahibalo nga ang tawo maoy hinungdan sa ilang pag-antos. Atong gipaabot ang panahon sa dihang ang tawo ug mananap magkinabuhi nga makigdaiton.​—Isaias 11:​6-9.

[Hulagway sa panid 16, 17]

Ang mga cape gannet nga nagpangomostahay

[Hulagway sa panid 17]

Mag-undak-undak ang wildebeest sa pagpalibog sa kaaway

[Hulagway sa panid 17]

Ang gibantog nga “katawa” sa hyena

[Credit Line]

© Joe McDonald

[Hulagway sa panid 18]

Sayaw sa putyokan