Sa Unsang Paagi Nagsugod ang Uniberso ug ang Kinabuhi?

“Ang siyensiya nga walay relihiyon huyang, ang relihiyon nga walay siyensiya dili-rasonable.”​—Albert Einstein.

SA ATONG panahon nagakahitabo ang katingalahang mga butang sa gilapdon nga wala pa mahibaloi kanhi. Tungod sa bag-ong mga diskoberiya gikan sa kawanangan, napugos ang mga astronomo sa pagbag-o sa ilang mga panglantaw bahin sa sinugdanan sa atong uniberso. Daghang tawo ang naikag sa uniberso ug nagsukna sa karaang mga pangutana nga gipatugbaw tungod sa atong paglungtad diha niana: Sa unsang paagi mitungha ang uniberso ug ang kinabuhi ug ngano?

Bisan pag motan-aw kita sa laing direksiyon​—sa atong kaugalingon mismo​—ang di pa dugayng pagsusi sa genetikong kodigo nagpatungha sa mga pangutana: Sa unsang paagi gilalang ang daghan kaayong matang sa kinabuhi? Ug kinsa, kon duna man, ang naglalang niana? Tungod sa hilabihang kakuti sa atong genetikong plano, ang presidente sa T.B. natukmod sa pag-ingon nga “kita nagtuon sa pinulongan [genetikong kodigo] nga gigamit sa Diyos sa paglalang sa kinabuhi.” Usa sa pangulong mga siyentipiko nga nalangkit sa pagbadbad sa gene mapaubsanong mikomento: “Among nadiskobrehan ang usa ka gamayng bahin sa atong kaugalingong libro sa instruksiyon, nga kaniadto Diyos lang ang nakahibalo.” Apan ang mga pangutana nagpabilin​—sa unsang paagi ug ngano?

“Duha ka Bentana”

Ang ubang mga siyentipiko nangangkon nga ang tanang obra sa uniberso mahimong isaysay pinaagi sa makataronganong pagtuki, nga wala na magkinahanglan sa kaalam sa Diyos. Apan daghang tawo, lakip na ang mga siyentipiko, ang nagduhaduha nianang maong panglantaw. Ilang gisulayan pagsabot ang mga hitabo pinaagi sa pagkonsulta sa siyensiya ug relihiyon. Ilang gibati nga ang siyensiya maikagon bahin sa kon sa unsang paagi milungtad ang kinabuhi ug ang uniberso sa atong palibot, samtang ang relihiyon sa panguna maikagon sa hinungdan sa paglungtad.

Nagpatin-aw niining duha ka pamaagi, ang pisiko nga si Freeman Dyson miingon: “Ang siyensiya ug relihiyon maoy duha ka bentana diin ang mga tawo manambo nga maningkamot sa pagsabot sa dakong uniberso sa gawas.”

“Ang siyensiya maikagon sa kon unsay matugkad, ang relihiyon maikagon sa dili-matugkad,” miingon ang awtor nga si William Rees-Mogg. Matod niya: “Ang siyensiya dili makapamatuod ni makapanghimakak sa paglungtad sa Diyos, sama ra nga kini dili makapamatuod o makapanghimakak sa bisan unsang teoriya labot sa moralidad o kon unsay matahom. Walay siyentipikanhong hinungdan nga higugmaon ang silingan sa usa o ampingan ang kinabuhi sa tawo . . . Ang pagpangatarongan nga walay butang nga naglungtad nga dili mapamatud-an sa siyensiya mao ang kinadak-ang sayop, kay kon mao pa, mawalay bili ang halos tanan natong gipabilhan sa kinabuhi, dili lamang ang Diyos o ang intelihensiya sa tawo, kondili usab ang gugma ug pamalak ug musika.”

Ang “Relihiyon” sa Siyensiya

Kasagaran ang mga teoriya sa mga siyentipiko morag gipasukad sa mga pagtuo nga nagkinahanglag ilang partikular nga matang sa pagtuo. Pananglitan, maylabot sa sinugdanan sa kinabuhi, ang kadaghanang mga ebolusyonista nagpaluyo sa mga ideya nga nagkinahanglan ug pagtuo sa pipila ka “mga doktrina.” Ang mga kamatuoran gisagolan ug mga teoriya. Ug sa dihang gamiton sa mga siyentipiko ang ilang awtoridad aron ipatuo ang ebolusyon, sa tinuoray ang ilang gipasabot mao: ‘Dili ka responsable sa imong moral nga panggawi tungod kay produkto ka lang sa biolohiya, kemistriya, ug pisika.’ Ang biologo nga si Richard Dawkins nag-ingon nga sa uniberso ‘walay disenyo, walay katuyoan, walay daotan ug walay maayo, bug-os nga walay nagtagad.’

Aron paluyohan ang maong mga pagtuo, ang pipila ka siyentipiko dili manumbaling sa dugayng panukiduki nga gihimo sa ubang mga siyentipiko nga misupak sa gibasehan konohay sa ilang mga teoriya bahin sa sinugdanan sa kinabuhi. Bisan pag molabay ang bilyonbilyong katuigan, napamatud-an nga imposible gayong mahitabo ang sulagmang pagkaporma sa komplikadong mga molekula nga gikinahanglan aron maporma ang usa ka nagaobra nga buhing selula.a Busa, ang dogmatikong mga teoriya bahin sa sinugdanan sa kinabuhi nga makita diha sa daghang teksbok kinahanglang isipon nga imbalido.

Ang pagtuo nga ang kinabuhi nagsugod nga sulagma nagkinahanglag mas dakong pagtuo kay sa pagtuo sa paglalang. Ang astronomo nga si David Block miingon: “Ang usa ka tawo nga dili motuo sa Maglalalang magkinahanglag dugang pagtuo kay sa usa nga motuo. Sa pag-ingon nga ang Diyos wala maglungtad, ang usa ka tawo naghimog pangatibuk-ang walay-pamatuod nga pahayag​—usa ka ideya nga gituohang tinuod apan wala pa mapamatud-i.”

Ang siyentipikanhong mga diskoberiya makapataha sa pipila ka siyentipiko. Si Albert Einstein miangkon: “Taliwala sa mas intelihenteng mga siyentipiko, talagsa ka rang makakita ug usa ka tawo nga walay kaugalingong relihiyosong pagtuo. . . . Ang relihiyosong pagtuo gipahayag diha sa hilabihang katingala tungod sa kaharmonya sa kinaiyanhong balaod, nga nagpadayag ug labaw kaayong intelihensiya nga, kon itandi sa maong intelihensiya, ang tanang sistematikong panghunahuna ug paglihok sa mga tawo maoy walay-bili lamang nga imitasyon.” Bisan pa niana, kini nga tinamdan dili awtomatikong magpahinabo sa mga siyentipiko nga motuo sa Maglalalang, sa usa ka Diyos nga persona.

Ang mga Limitasyon sa Siyensiya

Haom ang pagbaton ug angayang pagtahod sa siyentipikanhong kahibalo ug mga kalamposan. Apan, daghan ang mouyon nga bisan tuod ang siyensiya naglangkit sa usa ka paagi sa pagkahibalo, dili kini ang bugtong tuboran sa kahibalo. Ang katuyoan sa siyensiya mao ang paghubit sa talagsaong mga panghitabo diha sa kinaiyanhong kalibotan ug pagtabang sa pagtubag kon sa unsang paagi kini nahitabo.

Tungod sa siyensiya nakabaton kita ug mas lalom nga pagsabot sa pisikal nga uniberso, buot ipasabot ang tanan nga makita. Apan bisan unsa pa ka abante ang siyentipikanhong pagtuki, kini dili gayod makatubag sa pangutana bahin sa katuyoan​—kon nganong ang uniberso naglungtad.

“Adunay pipila ka pangutana nga dili gayod matubag sa mga siyentipiko,” miingon ang awtor nga si Tom Utley. “Tingali nahitabo ang Dakong Pagbuto 12 ka bilyong tuig kanhi. Apan nganong nahitabo man kini? . . . Sa unsang paagi milungtad ang mga partikulo? Unsay anaa diha sa una?” Si Utley mihinapos: “Morag . . . mas klaro kay sukad masukad nga ang siyensiya dili gayod makatagbaw sa tinguha sa tawo alang sa mga tubag.”

Ang siyentipikanhong kahibalo nga nabatonan pinaagi sa maong pagkamaukiton, imbes ipanghimakak nga naglungtad ang Diyos, nagpamatuod lamang kon unsa kakomplikado, kakuti, ug kakatingalahan ang kalibotan nga atong gipuy-an. Nakaplagan sa daghang naghunahunang mga tawo nga makataronganon ang paghinapos nga ang pisikal nga mga balaod ug kemikal nga mga reaksiyon maingon man ang DNA ug ang kahibulongang kadaiyahan sa kinabuhi nagpaila sa paglungtad sa usa ka Maglalalang. Walay lig-ong pamatuod nga walay Maglalalang.

‘Ang Pagtuo Adunay Katinuoran’

Kon adunay Maglalalang sa uniberso, dili kita makadahom nga masabtan siya o ang iyang mga katuyoan pinaagi sa paggamit ug mga teleskopyo, mikroskopyo, o ubang mga instrumento sa siyensiya. Hunahunaa ang usa ka magkukulon ug ang plorera nga iyang gihulma. Bisag susihon pa pag-ayo ang plorera mismo, dili gayod kini makatubag kon nganong kini gihimo. Aron matubag kana, kinahanglang pangutan-on nato ang magkukulon mismo.

Ang molekular nga biologo nga si Francis Collins misaysay kon sa unsang paagi ang pagtuo ug espirituwalidad makatabang sa paghulip sa kakulangan sa siyensiya: “Dili nako dahomon nga ang relihiyon mao ang angayang paagi sa pagtino sa pagkasunodsunod sa tawhanong genome ug sa samang paagi dili nako dahomon nga ang siyensiya mao ang paagi sa pagbatog kahibalo bahin sa dili-kinaiyanhon. Apan sa mas hinungdanong mga pangutana, sama sa ‘Nganong ania kita dinhi?’ o ‘Nganong ang mga tawo nangandoy sa espirituwalidad?,’ akong nakaplagan nga ang siyensiya dili makahatag ug makapatagbawng tubag. Daghang patuotuo ang mitungha ug dayon nag-anam ka hanaw. Ang pagtuo wala mahanaw, nga nagpaila nga kini adunay katinuoran.”

Pagpatin-aw Kon Ngano

Ang matuod nga relihiyon, sa pagtubag sa pangutana kon nganong milungtad ang uniberso ug ang kinabuhi ug sa pagpaila sa katuyoan sa kinabuhi, nagtanyag usab ug mga sukdanan sa mga prinsipyo, moralidad, ug maayong pamatasan maingon man sa giya sa pagkinabuhi. Ang siyentipikong si Allan Sandage nagpahayag niana niining paagiha: “Dili ako mokonsulta sa usa ka libro sa biolohiya aron masayod kon unsaon pagkinabuhi.”

Milyonmilyong tawo sa tibuok kalibotan ang nagtuo nga ila nang nahibaloan kon asa modangop aron masayod kon unsaon pagkinabuhi. Sila nagtuo usab nga ilang nakaplagan ang makapatagbaw gayong mga tubag bahin sa mga pangutanang: Nganong ania kita dinhi? Ug asa kita padulong? Anaay mga tubag. Apan asa? Sa labing karaan ug labing kaylap nga naapod-apod nga sagradong sinulat, ang Bibliya.

Ang Bibliya nagtug-an kanato nga giandam sa Diyos ang yuta nga naghunahuna ilabina sa mga tawo. Ang Isaias 45:18 nag-ingon mahitungod sa yuta: ‘Ang Diyos wala maglalang niini sa wala lamay kapuslanan, nga nag-umol niini aron pagapuy-an.’ Ug gitagan-an niya ang yuta sa tanan nga gikinahanglan sa mga tawo, dili lamang aron mabuhi kondili aron matagamtam sa bug-os ang kinabuhi.

Ang mga tawo maoy gitudlo nga magdumala sa yuta, ‘nga magtikad niini ug mag-atiman niini.’ (Genesis 2:15) Gipatin-aw usab sa Bibliya nga ang kahibalo ug kaalam maoy mga gasa gikan sa Diyos ug nga kita kinahanglang magpasundayag ug gugma ug hustisya ngadto sa usag usa. (Job 28:​20, 25, 27; Daniel 2:20-23) Busa, makaplagan lamang sa mga tawo ang katuyoan ug kahulogan sa kinabuhi sa dihang ilang mahibaloan ug dawaton ang katuyoan sa Diyos alang kanila.b

Sa unsang paagi ang modernong naghunahuna nga tawo makabuntog sa dayag nga kalainan tali sa siyentipikanhong pangatarongan ug relihiyosong pagtuo? Unsang nagagiyang mga prinsipyo ang makatabang sa usa nga mapalampos kana?

[Mga footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 7]

Kon Unsay Giingon sa Pipila ka Siyentipiko

Ang ubang mga tawo naghunahuna nga kadaghanang siyentipiko naglikay sa mga isyu bahin sa espirituwalidad ug teolohiya tungod kay sila dili relihiyoso o dili nila gustong makigbahin sa lantugi tali sa siyensiya ug relihiyon. Ingon niana ang pipila ka siyentipiko apan dili gayod tanan. Matikdi kon unsay giingon sa mosunod nga mga siyentipiko.

“Ang uniberso adunay sinugdanan apan dili ikapatin-aw sa mga siyentipiko kon ngano. Ang tubag mao ang Diyos.” “Gilantaw nako ang Bibliya ingong basahon sa kamatuoran ug inspirado sa Diyos. Duna gayoy intelihensiya nga nagpaluyo sa pagkakomplikado sa kinabuhi.”​—Ken Tanaka, geologo sa mga planeta diha sa Geological Survey sa T.B.

“Ang kalainan tali sa nagkadaiyang matang sa kahibalo (siyentipikanhon ug relihiyoso) mitungha tungod sa gibuhat sa tawo inay kay kinaiyanhon. . . . Ang kahibalo bahin sa Maglalalang ug bahin sa paglalang nalambigit gayod sa usag usa.”​—Enrique Hernández, tigpanukiduki ug propesor sa Department of Physics and Theoretical Chemistry, National Autonomous University of Mexico.

“Samtang ginapatin-aw namo kining tanang impormasyon [bahin sa genome sa tawo], kini magbutyag sa pagkakomplikado, sa pagsaligay sa usag usa niining tanang linalang. Magpunting kini sa sinugdanan ingong resulta sa usa ka intelihenteng maglalalang, usa ka intelihenteng persona.”​—Duane T. Gish, biokemiko.

“Magkauyon ang siyensiya ug relihiyon. Kining duha parehong nangita sa mao gihapong kamatuoran. Ang siyensiya nagpakita nga naglungtad ang Diyos.”​—D.H.R. Barton, propesor sa kemistriya, Texas.

[Credit Lines]

NASA/U.S. Geological Survey

Photo: www.comstock.com

NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

[Mga hulagway sa panid 5]

Makatubag ba ang siyentipikanhong pagsusi kon nganong ania kita dinhi?

[Credit Line]

Courtesy Arecibo Observatory/David Parker/Science Photo Library

[Picture Credit Line sa panid 6]

Stars on pages 2, 3, 5, and top of page 7: National Optical Astronomy Observatories