Mga Honi sa Karaang Israel
ANG musika may hinungdanong bahin sa kultura sa karaang Israel. Ang trompeta ug budyong huypon aron tigomon ang mga tawo alang sa pagsimba ug ipahibalo ang hinungdanong mga hitabo. Ang alpa ug lira kaskason aron pakalmahon ang hari. (1 Samuel 16:14-23) Ang tambol, piyangpiyang, ug sistrum basalon, pangkaon, ug yugyogon panahon sa malipayong mga okasyon.—2 Samuel 6:5; 1 Cronicas 13:8.
Si Jubal, nga usa ka kaliwat ni Cain, gihisgotan sa Bibliya ingong “mag-uugda sa tanan niadtong nagagamit sa alpa ug sa plawta.” (Genesis 4:21) Lagmit nag-imbento siyag mga tulonggon nga kinuldasan ug huypon.
Ang Bibliya naghubit ug daghang hitabo diin gilakip ang musika. Hinuon, wala kaayo kini maghisgot bahin sa mga tulonggon. Apan, pinaagi sa kaplag sa mga arkeologo ug sa karaang mga sinulat, gisulayan pagtino sa mga eskolar ang dagway ug tingog sa karaang mga tulonggon. Ang uban banabana lang, apan atong susihon ang pipila nga dunay pruyba.
Tamborin, Sistrum, ug Piyangpiyang
Human nga milagrosong gigiyahan sa Diyos si Moises ug ang mga Israelitas latas sa Pulang Dagat, ang igsoon ni Moises nga si Miriam, ug ang “tanang kababayen-an migawas uban kaniya nga may mga tamborin ug nanayaw.” (Exodo 15:20) Bisan tuod walay nadiskobrehang tamborin karon nga susama nianang gigamit sa panahon sa Bibliya, ang karaang kulonon nga piguring mga babaye nga nagkupot ug gagmayng tambol nakaplagan sa Israel sa mga dapit sama sa Akzib, Megido, ug Bet-sean. Kini nga tulonggon, nga sagad gitawag ug tamborin diha sa mga hubad sa Bibliya, lagmit maoy usa ka linging bayanan nga kahoy nga gihaklapag panit sa mananap.
Sa panahon sa mga patriarka, ang tamborin tugtogon sa mga babaye atol sa sadya nga mga okasyon, nga duyogag awit ug sayaw. Ang Bibliya nag-ingon nga sa dihang mipauli ang lider sa Israel nga si Jepte human sa dakong kadaogan sa gubat, ang iyang anak nga babaye misugat kaniya “nga nagtugtog sa tamborin ug nagsayaw.” Kas-a, gisaulog sa mga babaye ang kadaogan ni David ‘pinaagig mga awit ug sayaw’ ug “mga tamborin.”—Maghuhukom 11:34; 1 Samuel 18:6, 7.
Sa dihang gidala ni Haring David ang arka sa pakigsaad ngadto sa Jerusalem, ang mga tawo “nagsaulog sa atubangan ni Jehova uban sa tanang matang sa tulonggon nga kahoyng junipero ug sa mga alpa ug sa kinuldasan nga mga tulonggon ug sa mga tamborin ug sa mga sistrum ug sa mga piyangpiyang.” (2 Samuel 6:5) Sa ulahi, ang templo sa Jerusalem nakabatog kaugalingong orkestra, nga naglakip sa batid nga mga musikero nga nagtugtog ug mga piyangpiyang, trompeta, ug alpa, maingon man sa uban pang kinuldasang tulonggon.
Duna kitay ideya kon sama sa unsa ang tamborin, apan komosta ang sistrum? Lagmit nga kini adunay gamay, linginong metal nga bayanan ug dunay kuptanan. Kon yugyogon, kini motagingting. Sa Bibliya, kas-a rang gihisgotan ang sistrum. Kadto maoy sa dihang gidala ang arka sa pakigsaad ngadto sa Jerusalem. Apan sumala sa Hudiyong tradisyon, ang sistrum tugtogon usab sa masulob-ong mga okasyon.
Komosta ang karaang piyangpiyang? Tingali maghunahuna ka nga kana maoy dagko, lingin nga mga metal nga pangkaon. Apan, may mga piyangpiyang sa karaang Israel nga pipila lang ka pulgada (mga 10 sentimetros) ang diyametro, susama sa kastanyetas, nga mopatunghag tagingting nga tunog.
Alpa ug Kinuldasang mga Tulonggon
Ang kinnor, nga sagad gitawag ug “alpa” o “lira,” komong gigamit sa karaang Israel. Si David nagtugtog niini aron pakalmahon si Haring Saul. (1 Samuel 16:16, 23) Ang mga eskolar adunay labing menos 30 ka hulad sa lira gikan sa mga larawan nga nakaplagan diha sa karaang mga paril, sensilyo, mosaiko, plake, ug mga selyo. Ang porma sa maong tulonggon nag-usab-usab latas sa mga siglo. Kini kuptan sa maghohoni ug kaskason o kabliton ang kuwerdas niini gamit ang iyang mga tudlo o ang unyas.
Ang nebel susama sa kinnor. Wala masayri kon pilay kuwerdas niini, kon unsa kini kadako, ug kon kini ba kabliton o kaskason. Apan, kadaghanan sa mga eskolar nagtuo nga ang nebel ug kinnor madaladala ra sa musikero.
Trompeta ug Budyong
Si Moises gisugo sa Diyos sa paghimog duha ka trompeta. Kini kinahanglang gama sa sinalsal nga plata. (Numeros 10:2) Ang mga saserdote naggamit niana sa pag-anunsiyo sa mga kalihokan sa templo ug sa mga pista. Lainlaing tingog ang ipatungha niini depende sa katuyoan, nga naglakip sa kusog ug dugay nga pagpatingog o sa kadiyot lang nga pagpatingog. Wala pa mahibaloi kon unsa gyoy dagway niini, sanglit wala may nakaplagang trompeta nga gigamit sa panahon sa Bibliya. Ang mga larawan niini maoy interpretasyon lang sa mga dibuhista, sama nianang gikulit diha sa Arko ni Tito sa Roma.
Ang budyong, o shofar, gihisgotan ug kapin sa 70 ka beses diha sa Hebreohanong Kasulatan. Gama kini sa sungay sa kanding o sa laking karnero. Sumala sa Hudiyohanong mga reperensiya, ang budyong dunay duha ka porma—ang usa tul-id ug hinaklapag bulawan ang huypanan ug ang lain bawog ug gidayandayanag plata. Ang budyong sagad gigamit sa pagpasidaan tungod kay hagubhob ang tingog niini, nga may duha o tulo ka tunog nga madunggan bisan sa layo.
Sa karaang Israel, ang budyong gigamit sa pag-anunsiyo sa relihiyosong mga okasyon, sama sa pagsugod ug pagkatapos sa Igpapahulay. Apan gigamit usab kini sa laing mga higayon—pananglitan, panahon sa gubat. Atong mahanduraw ang makahahadlok nga tingog sa 300 ka budyong nga gihuypan panahon sa kagabhion sa dayon nang giatake sa kasundalohan ni Gideon ang mga Midianhon.—Maghuhukom 7:15-22.
Lainlaing Matang sa Tulonggon
Ang mga tulonggon sama sa kampanilya, plawta, ug subing gigamit usab sa panahon sa Bibliya. Ang propeta ni Jehova nga si Daniel, nga nadestiyero sa karaang Babilonya, nagsulat bahin sa orkestra ni Haring Nabucodonosor. Kana naglakip sa sitara, plawta, ug gayta.—Daniel 3:5, 7.
Kining mubong pagsusi sa pipila sa mga tulonggon nga gihisgotan sa Kasulatan nagpamatuod nga ang musika maoy bahin sa adlaw-adlawng kinabuhi sa karaang Israel ug lagmit sa ubang karaang sibilisasyon. Ang mga honi madunggan diha sa mga palasyo ug sa mga dapit sa pagsimba, maingon man sa mga balangay ug kabalayan.
[Hulagway sa panid 15]
Ang sistrum yugyogon samag marakas
[Hulagway sa panid 15]
Si David hanas motugtog sa alpa
[Hulagway sa panid 15]
Ang tamborin gigamit sukad pa sa panahon sa mga patriarka
[Hulagway sa panid 15]
Ang trompeta gigamit sa pagpahibalo sa hinungdanong mga hitabo
[Hulagway sa panid 16]
Piguring babaye nga nagkupot ug tulonggong basalon, ikawalong siglo B.C.E.
[Hulagway sa panid 16]
Sensilyo nga may hulagway sa tulonggong kinuldasan, ikaduhang siglo C.E.
[Hulagway sa panid 16]
Kining batoha gikan sa paril sa templo sa Jerusalem gikulitag mga pulong nga “paingon sa trompetahan,” unang siglo B.C.E.
[Picture Credit Lines sa panid 16]
Pottery figurine: Z. Radovan/BPL/Lebrecht; coin: © 2007 by David Hendin. All rights reserved; temple stone: Photograph © Israel Museum, Jerusalem; courtesy of Israel Antiquities Authority