Pagsubay sa Ruta sa mga Ulipon

GIKAN sa ika-17 ngadto sa ika-19ng siglo, ang siyudad sa Ouidah nahimong pangunang sentro sa pagbaligyag mga ulipon sa Kasadpang Aprika. Nahimutang sa gitawag karon ug Republika sa Benin, ang Ouidah nakaeksportar ug kapin sa usa ka milyong ulipon. Sagad, pabayloan sa mga Aprikano ang ilang isigka-Aprikano ug mga butang sama sa alkoholikong ilimnon, panapton, pulseras, kutsilyo, espada, ug ilabina mga pusil, nga pinangita kaayo tungod sa paggubatay sa mga tribo.

Tali sa ika-16 ug ika-19ng siglo, mga 12 ka milyong Aprikano ang gidala latas sa Atlantiko aron himoong ulipon diha sa mga plantasyon ug minahan sa New World, nga maoy tawag kaniadto sa Amerika. Ang librong American Slavery—1619-1877 nag-ingon nga mga 85 porsiyento sa mga ulipon ang “gidala ngadto sa Brazil ug sa lainlaing kolonya sa Britanya, Pransiya, Espanya, ug sa Netherlands didto sa Caribbean.” Gibanabana nga 6 porsiyento ang gidala ngadto sa mga kolonya nga sa ulahi nahimong bahin sa United States.a

Sa sinugdanan sa panaw, daghan sa mga ulipon—gikadenahan, gibun-og, ug gimarkahan pinaagig nagbagang puthaw—ang magbaktas sa upat ka kilometros nga ruta nga sa pagkakaron magsukad sa Ouidah Museum of History, usa ka kuta nga gitukod pag-usab, ug matapos sa gitawag ug Door of No Return, nga nahimutang sa baybayon. Ang maong pultahan maoy sangkoanan sa Ruta sa mga Ulipon. Hinuon, mahulagwayon usab kana kay dili tanang ulipon ang migikan didto. Nganong mikaylap kaniadto ang pagpangulipon?

Taas ug Ngil-ad nga Kasaysayan

Dugay nang panahon kanhi, ang Aprikanong mga magmamando nagbaligya sa ilang mga binihag ngadto sa Arabong mga negosyante. Sa ulahi, ang gamhanang mga nasod sa Uropa miduyog sa pagpamaligyag mga ulipon, ilabina human sila makabatog mga kolonya sa kayutaan sa Amerika. Nianang panahona, ang paggubatay sa mga tribo ug ang mga binihag nga makuha gikan niana, nakapadaghan sa mga ulipon, mao nga ang gubat maayo kaayong negosyo para sa mga mananaog ug sa hakog nga mga tigbaligyag ulipon. Ang mga ulipon nakuha usab pinaagig pagkidnap o kaha dala sa Aprikanong mga negosyante gikan sa interyor sa Aprika. Si bisan kinsa mahimong ibaligya ingong ulipon, bisan gani ang hamiling mga tawo nga nawad-an sa pabor sa hari.

Ang usa ka iladong negosyanteg ulipon mao si Francisco Félix de Souza nga taga-Brazil. Sa 1788, si De Souza ang nagdumala sa kuta sa Ouidah nga maoy sentro sa pagbaligyag mga ulipon sa Bight of Benin. Nianang panahona, ang Ouidah sakop sa Gingharian sa Dahomey. Apan, nagkabingkil si De Souza ug ang hari sa Dahomey nga si Adandozan. Busa si De Souza, tingali samtang anaa sa prisohan, nakigkunsabo sa igsoon sa hari, ug ilang gitangtang sa katungdanan ang magmamando niadtong 1818. Niining paagiha nagsugod ang dakog-kita nga panag-alyansa sa bag-ong hari nga si Ghezo ug ni De Souza, kinsa maoy gipadumala sa pagnegosyog ulipon.b

Tumong ni Ghezo nga padak-on ang teritoryo sa iyang gingharian, ug nagkinahanglan siyag mga armas gikan sa Uropa aron mahimo kini. Busa, iyang gitudlo si De Souza ingong gobernador sa Ouidah aron motabang sa pag-establisar sa pagnegosyog ulipon uban sa mga taga-Uropa. Sanglit si De Souza lang ang gihatagag katungod sa pagpamaligyag ulipon nianang bahina sa Aprika, nadato dayon siya, ug ang baligyaanag ulipon, nga nahimutang duol sa iyang balay, nahimong tapokanan sa langyaw ug lokal nga mamalitay ug ulipon.

Agianan nga Natumog sa Luha

Alang sa mga turista karon, ang pag-tour sa Ruta sa mga Ulipon sa Ouidah magsugod sa gitukod pag-usab nga kuta sa Portuges. Unang gitukod niadtong 1721, ang kuta karon nagsilbing museyo. Ang mga binihag nga himoong mga ulipon ipondo diha sa dakong nataran. Una makaabot didto, daghan kanila ang nagbaktas, nga gikadena sa usag usa, sulod sa daghang gabii. Nganong sa gabii man? Kon ngitngit, dili sila makatimaan sa ilang giagian ug kon makaikyas, maglisod sila sa pagpauli.

Sa dihang moabot ang usa ka grupo sa mga ulipon, sila isubasta, ug dayon markahan sa makapalit kanila. Ang mga ulipon nga ipadala sa laing nasod dad-on sa baybayon, diin dunay baroto nga mohatod kanila sa barko.

Ang laing hugna sa makasaysayanhong Ruta sa mga Ulipon mao ang kanhing nahimutangan sa Kahoy sa Kalimot. Karon, usa ka monumento ang nagbarog puli sa kahoy, diin gipalibot-libot kaniadto ang mga ulipon—gikaingon nga ang mga lalaki siyam ka beses ug ang mga babaye makapito. Sila gisultian nga ang paghimo niana makapakalimot kanila sa ilang yutang natawhan, sa ingon dili sila makiling sa pagrebelde.

Sa maong ruta may monumento usab aron mahandom ang mga payag nga Zomaï, nga wala na maglungtad karon. Ang Zomaï nagtumong sa permanenteng kangitngit sulod sa maong mga payag, nga makapaanad sa mga binihag sa huot ug lisod kaayong kahimtang nga ilang masinati diha sa mga barko. Gani, sila lagmit nga itanggong sa mga payag sulod sa pipila ka bulan samtang magpaabot sa barko. Ang mangamatay usahon paglubong.

Ang usa ka monumento nga gitawag ug Zomachi, nga nagsimbolo sa paghinulsol ug pagpasig-uli, ilabinang makapatandog sa galamhan. Didto, matag Enero, ang kaliwat sa mga ulipon ug sa mga tigbaligyag ulipon mangayog kapasayloan alang niadtong naghimo sa inhustisya.

Ang kinatumyan sa ruta mao ang Door of No Return—nga nagsimbolo sa kataposang gutlo sa mga ulipon sa yuta sa Aprika. Gikulit niining dako, nag-arko nga entrada ang duha ka lumbay sa gikadenahang mga Aprikano nga nagpundok sa baybayon, ug nag-atubang sa Atlantiko. Niining dapita, ang pipila ka nawad-ag paglaom nga mga binihag gikaingong mokaon ug balas aron dili malimtan ang ilang yutang natawhan. Ang uban mas gustong mamatay, nga maghikog gamit ang ilang kadena.

Kagawasan!

Sugod sa unang bahin sa katuigan sa 1800, gipangusgan ang mga paningkamot sa paghunong sa pagpangulipon. Ang kataposang grupo sa mga ulipon gikan sa Ouidah paingon sa United States midunggo sa Mobile, Alabama, niadtong Hulyo 1860. Apan, wala magdugay ang ilang pagkaulipon kay giluwatan sa gobyerno sa United States ang Proklamasyon sa Kagawasan niadtong 1863. Ang pagpangulipon sa Kasadpang Hemispera natapos niadtong 1888 sa dihang gidili kana sa Brazil.c

Ang tataw kaayong kabilin sa pagnegosyog mga ulipon mao ang pagkaylap sa mga Aprikano, nga nakaapektar pag-ayo sa populasyon ug kultura sa daghang kayutaan sa Amerika. Ang lain pang kabilin mao ang pagkaylap sa voodoo, usa ka matang sa relihiyon nga naglangkit ug salamangka ug pagpamarang nga ilabinang popular sa Haiti. “Ang pulong nga voodoo,” matod pa sa Encyclopædia Britannica, “naggikan sa pulong nga vodun, nga nagkahulogan ug diyos, o espiritu, sa pinulongan sa mga tawong Fon sa Benin (Dahomey kaniadto).”

Makapasubo nga nagpadayon karon ang grabeng matang sa pagpangulipon, hinuon dili kanunayng sa literal nga diwa. Pananglitan, minilyon ang nangamas pag-ayo aron makalahutay sa kalisod sa kinabuhi. Ang uban nag-antos ilalom sa madaogdaogong mga rehimen. (Ecclesiastes 8:9) Ug milyonmilyon ang nabilanggo sa bakak nga mga pagtulon-an ug mga patuotuo. Makahimo ba ang mga gobyerno sa tawo sa pagpahigawas sa ilang ginsakpan nianang matanga sa pagkaulipon? Dili. Si Jehova nga Diyos lamang ang makahimo niana, ug buhaton gayod niya kana! Sa pagkatinuod, ang iyang Pulong, ang Bibliya, nagsaad nga ang tanang moduol kang Jehova pinaagi sa pagsimba kaniya kaharmonya sa kamatuoran sa Bibliya—ang kamatuoran nga magpahigawas sa mga tawo—makatagamtam unya “sa mahimayaong kagawasan sa mga anak sa Diyos.”—Roma 8:21; Juan 8:32.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 24]

“ANG TAWO NAGMANDO SA TAWO ALANG SA IYANG KADAOTAN”

Daghan ang nagtuo nga ang mga tigbaligyag ulipon manguhag mga biktima pinaagi sa pagronda sa mga baryo ug pagkidnap kang bisan kinsa nga gusto nila. Tingali nahitabo kini, apan ang mga tigpangulipon hayan dili makakuhag milyonmilyong ulipon “kon wala ang kooperasyon sa Aprikanong mga magmamando ug mga negosyante,” miingon ang propesor sa kasaysayan sa Aprika nga si Dr. Robert Harms diha sa usa ka interbiyo sa radyo. Tinuod gayod nga “ang tawo nagmando sa tawo alang sa iyang kadaotan”!—Ecclesiastes 8:9.

[Credit Line]

© Réunion des Musées Nationaux/Art Resource, NY

[Mga mapa sa panid 22]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Mga 12 ka milyong Aprikano ang gidala latas sa Atlantiko aron himoong ulipon

APRIKA

BENIN

Ouidah

Slave Coast

[Hulagway sa panid 22, 23]

Gitukod niadtong 1721, kining kuta sa Portuges nahimo na karong Ouidah Museum of History

[Credit Line]

© Gary Cook/Alamy

[Hulagway sa panid 23]

Estatwa sa usa ka ulipon nga gigapos ug gibaatan ang baba

[Hulagway sa panid 23]

Ang Door of No Return—nagsimbolo sa kataposang mga gutlo sa mga ulipon sa yuta sa Aprika

[Credit Line]

© Danita Delimont/Alamy