Milyonmilyon Nahimong mga Ulipon

SA PAGKATAWO ni Olaudah Equiano, ang mga barkong gikan sa Uropa nagdala nag mga ulipong Aprikano tabok sa Dagat Atlantiko sulod sa duha ug tunga ka siglo. Apan ang pagpangulipon karaan pa kay niana. Ang pagpangulipon ug mga tawo, nga sagad sangpotanan sa pakiggubat, kaylap nga gibuhat sa tibuok kalibotan sukad pa sa karaang kapanahonan.

Sa Aprika usab, ang pagpangulipon dugay nang nagmalamboon sa wala pa mangabot ang mga barko gikan sa Uropa. Nag-ingon ang The New Encyclopædia Britannica: “Ang mga ulipon gipanag-iya sa itom nga Aprika sa tibuok nahitalang kasaysayan. . . . Ang pagpangulipon gihimo sa tanang dapit una pa sa pagtungha sa Islām, ug ang mga ulipong itom nga gieksportar sa Aprika kaylap nga gipamaligya sa tibuok Islamikong kalibotan.”

Ang nakapalahi sa tabok-atlantikong negosyo sa ulipon mao ang gidak-on ug gidugayon niini. Sumala sa labing hustong mga kalkulo, ang gidaghanon sa mga ulipon nga mitabok sa Dagat Atlantiko sukad sa ika-16 hangtod ika-19ng siglo maoy tali sa 10 ka milyon ug 12 ka milyon.

Ang Triyanggulong Ruta

Wala madugay human sa biyahe ni Christopher Columbus niadtong 1492, ang Uropanhong mga kolonista nanukod ug mga minahan ug mga asyenda sa tubo sa kayutaan sa Amerika. Dugang sa pagpangulipon sa lokal nga mga tawo, ang mga Uropanhon misugod pag-importar ug mga ulipon gikan sa Aprika.a Ang pagdala sa barko ug mga ulipon tabok sa Atlantiko nagsugod nga talithi sa tungatunga sa katuigang 1500, apan sa adlaw ni Equiano, sa tungatunga sa katuigang 1700, kadto nahimong baha​—mga 60,000 ka binihag kada tuig.

Ang mga barkong gikan sa Uropa kasagarang nagsubay ug triyanggulong ruta. Sa sinugdan molawig sila pahabagatan gikan sa Uropa paingon sa Aprika. Unya sila molawig sa tungang agianan (ang tungang koneksiyon sa triyanggulo) paingon sa kayutaan sa Amerika. Sa kataposan sila molawig balik sa Uropa.

Sa matag destinasyon sa triyanggulong ruta, ang mga kapitan magnegosyo. Ang mga barko mogikan sa Uropanhong mga dunggoanan nga tuman ka kargadog mga manggad​—mga panapton, puthaw, mga pusil, ug alkoholikong ilimnon. Inig-abot sa kasadpang baybayon sa Aprika, ang maong mga manggad pabayloan sa mga kapitan ug mga ulipon nga gisuplay sa Aprikanong mga negosyanteg ulipon. Ang mga ulipon pasakyon nga magdasok sa mga barko, nga unya molawig paingon sa kayutaan sa Amerika. Sa kayutaan sa Amerika, ang mga kapitan magbaligya sa mga ulipon ug unya magkargag mga manggad nga tinanom sa mga ulipong obrero​—asukar, rum, molasses, tabako, humay, ug, sukad sa katuigang 1780, gapas. Unya ang mga barko molawig balik sa Uropa, ang kataposang hugna sa biyahe.

Alang sa Uropanhon ug Aprikanong mga negosyante, ingon man sa mga kolonista sa kayutaan sa Amerika, ang negosyo sa gitawag nilang buhing kargamento maoy negosyo lamang, usa ka paagi sa pagpanapi. Alang niadtong naulipon​—mga bana ug mga asawa, mga amahan ug mga inahan, mga anak lalaki ug mga anak babaye​—ang negosyo nagkahulogan sa kabangisan ug kalisang.

Diin gikan ang mga ulipon? Ang pipila gikidnap, sama ni Olaudah Equiano, apan ang kadaghanan maoy mga binihag sa mga gubat nga gisangka tali sa Aprikanhong mga estado. Ang mga tigsuplay maoy Aprikano. Ang historyanong si Philip Curtin, usa ka espesyalista bahin sa negosyo sa mga ulipon, misulat: “Sa wala madugay naamgohan sa mga Uropanhon nga ang Aprika peligroso kaayo sa ila mismong panglawas aron maposible ang laktod nga pagsalmot sa pagrondag mga ulipon. Ang pagpangulipon nahimong buluhaton sa mga Aprikano lamang . . . Ang kadaghanang tawong gibaligya ingong mga ulipon sa sinugdan maoy mga binihag sa gubat.”

Ang Agianan sa Tunga

Ang biyahe paingon sa kayutaan sa Amerika maoy makalilisang nga kasinatian. Nga magbaklay paingon sa baybayon nga kinadenahang mga pundok, ang mga Aprikano mag-antos, nga usahay binulan, diha sa mga kutang bato o sa gagmayng mga luna nga kinoral ug kahoy. Inig-abot sa barko sa ulipon nga mopaingon sa kayutaan sa Amerika, ang mga binihag sagad daoton nag lawas tungod sa pag-abusong ilang naagoman. Apan ang ilang kahimtang mahimong mograbe pa.

Human guyoron aron pasakyon sa barko, nga hinuboan, ug gieksamin sa siruhano o kapitan sa barko, ang mga lalaki posasan ug dad-on sa ilalom sa barko. Ang mga kapitan sa barko magdasok sa labing daghang ulipon kutob sa mahimo sa luwang sa barko aron ang ilang maganansiya maoy kinadak-an. Ang mga babaye ug mga bata hatagag mas dakong kagawasan sa paglihoklihok, bisan tuod kana magladlad usab kanila sa seksuwal nga pag-abuso gikan sa tripulante.

Baho, baklag ang hangin sa luwang sa barko. Gibatbat ni Equiano ang iyang mga nadumdoman: “Ang pagkasirado sa luwang sa barko ug ang kaigang sa panahon, dugang pa sa daghan kaayong tawo sa barko, nga labihan ka guot nga ang matag usa maglugos pagliso sa iyang kaugalingon, halos nakatuok kanamo. Mipatungha kinig hilabihang singot, nga sa taudtaod ang hangin dili na maayong singohon gumikan sa lainlaing daotang mga baho, ug nagpahinabog sakit taliwala sa mga ulipon, nga namatay ang daghan kanila . . . Ang mga siyagit sa mga babaye ug mga pag-agulo sa himalatyon naghimo sa kinatibuk-ang makalilisang nga talan-awon nga halos lisod mahanduraw.” Ang mga binihag kinahanglang moagwanta nianang mga kahimtanga sa tibuok nga biyahe, nga dangtag mga duha ka bulan, nga usahay dugay pa.

Tungod sa hugawng mga kahimtang, ang sakit midagsang. Subsob ang mga epidemya sa desenteriya ug buti. Daghan ang namatay. Ang mga rekord nagpaila nga hangtod sa katuigang 1750, 1 sa 5 ka Aprikanong sakay sa barko namatay. Ang mga patay gitambog sa dagat.

Pagkaabot sa Kayutaan sa Amerika

Sa magkaduol sa kayutaan sa Amerika ang mga barko sa ulipon, ang tripulante mag-andam sa mga Aprikano aron ibaligya. Pagawson nila ang mga binihag gikan sa ilang mga kadena, patambokon sila, ug haplasan silag lana sa palma aron tan-awon silang mahimsog ug ang mga hubag ug mga samad matakpan.

Ang mga kapitan sagad magsubasta sa ilang mga binihag, apan usahay sila mag-organisar ug “pag-ilogay,” nga mag-obligar sa mga pumapalit nga mobayad daan sa usa ka tinong prisyo. Si Equiano misulat: “Sa usa ka senyas, (sama pananglitan sa basal sa bombo) ang mga pumapalit magdungan pagsulod sa lagwerta nga gibutangan sa mga ulipon, ug magpili sa tawo nga labing magustohan nila. Ang kalangas ug paghugyaw nga moduyog niini ug ang kaikag nga dayag diha sa mga dagway sa mga pumapalit nakapasamot sa mga kabalaka sa nalisang nga mga Aprikano.”

Si Equiano midugang: “Niining paagiha, sa walay duhaduha, nagkabulag ang mga paryente ug mga higala, nga kadaghanan kanila dili na gayod magkakita pag-usab.” Alang sa mga pamilya nga sa usa ka paagi nag-usa latas sa tataw nga daotang kasinatian sa nangaging mga bulan, kadto ilabinang mapait nga katalagman.

Ang Trabaho ug ang Latigo

Ang Aprikanong mga ulipon nagtrabaho sa mga asyenda nga nagtanom ug kape, humay, tabako, gapas, ug ilabina tubo. Naghago ang uban sa mga minahan. Nagtrabaho ang pipila ingong mga karpentero, mga mananalsal, mga tiggamag relo, mga tiggamag pusil, ug mga marinero. Ang uban pa gayod mga trabahante sa balay​—mga sulugoon, mga nars, mga mananahi, ug mga tigluto. Ang mga ulipon nagkaingin, naggamag mga karsada ug mga balay, ug nagkalot ug mga kanal.

Apan, bisan pa sa trabaho nga ilang gibuhat, ang mga ulipon giisip nga kabtangan, ug sumala sa balaod ang usa ka agalon adunay absolutong mga katungod ibabaw sa iyang kabtangan. Hinuon, wala lamang molahutay ang pagpangulipon tungod sa paghikaw sa mga katungod ug mga kagawasan. Milahutay kadto tungod sa latigo. Ang awtoridad sa mga tag-iya ug sa ilang mga superbisor nag-agad sa ilang katakos nga magpaagom ug sakit. Ug daghan gayod niana ang ilang gipaagom.

Aron dili morebelde ug makontrolar ang ilang mga ulipon, gipahamtang sa mga tag-iya ang makauulawng lawasnong pagsilot bisan tungod sa gagmay lamang nga mga sala. Si Equiano misulat: “Kasagaran kaayo [sa West Indies] nga ang mga ulipon patikan pinaagig binagang puthaw sa unang mga letra sa ngalan sa ilang agalon, ug pabitayan ug bug-at nga puthawng mga kaw-it ang ilang mga liog. Sa pagkatinuod sa kadaghanang walay-hinungdan nga mga higayon pabug-atan silag mga kadena, ug ang mga kasangkapan sa pagpaantos sagad nga idugang. Ang puthawng busal, mga roska, ubp. . . . usahay gamiton tungod sa labing gagmayng mga sayop. Nakakita akog usa ka negro nga gilatigo hangtod nangabali ang pipila sa iyang mga bukog tungod lamang kay miawas ang nagbukal nga kaldero.”

May panahong ang mga ulipon mipalabi nga morebelde. Ang kadaghanang pagrebelde, hinunoa, wala molampos ug gisilotan uban sa tumang kabangis.

[Footnote]

[Hulagway sa panid 5]

Ang mga patay gitambog sa dagat

[Credit Line]

Culver nga mga Letrato

[Hulagway sa panid 5]

Gidasok ang labing daghang ulipon kutob sa mahimo sa luwang sa barko

[Credit Line]

Schomburg Center for Research in Black Culture / The New York Public Library / Astor, Lenox and Tilden Foundations