Pagkatin-edyer—Pagpangandam Alang sa Pagkahingkod

HANDURAWA nga gikan ka sa init nga nasod ug mao pay imong pag-abot sa nasod nga pwerteng tugnawa. Inigkanaog nimo sa ayroplano, makita nimo nga pulos niyebe ang palibot. Makapasibo kaha ka sa bag-ong klima? Oo, pero kinahanglang duna kay himoon.

Ingon usab niini ang imong maatubang sa dihang ang imong anak magtin-edyer na. Sa kalit lang, ang kahimtang nausab. Ang batang lalaki nga kaniadto dili mobulag nimo, karon mas gusto nang makig-uban sa iyang mga higala. Ang batang babaye nga kaniadto maghinamhinam sa pagsulti bahin sa iyang gihimo, karon halos dili na magtingog.

Mangutana ka: “Komosta ang imong klase?”

Siya motubag: “Okey lang.”

Dayon maghilom.

Mangutana ka: “Unsay imong gihunahuna?”

Siya motubag: “Wala.”

Mosamot ug kahilom.

Unsa may nahitabo? Dili pa lang dugay, ang imong anak mosulti kanimog bisag unsa, apan karon maghilomhilom na lang siya, ug usahay dunay butang nga iyang isulti sa uban pero dili niya isulti nimo. Morag igo ka na lang magtan-aw niya nga magdako nga wala kay mahimo.

Mosugot ka na lang ba nga mahimong ingon niini ang inyong kahimtang? Dili. Duna kay mahimo aron kamo masuod gihapon. Apan una, kinahanglang makasabot ka kon unsay nagakahitabo niining makaiikag apan gubot nga yugto sa iyang pagtubo.

Gikan sa Pagkabata Ngadto sa Pagkahingkod

Gituohan kaniadto sa mga tigdukiduki nga ang utok sa bata halos ugmad na sa mag-singko anyos. Karon nagtuo sila nga bisag gamay rag kausaban ang gidak-on sa utok paglapas nianang edara, ang pag-obra sa utok dili ingon niana. Inigkatin-edyer, ang mga hormone sa mga batan-on modaghan nga makapausab sa ilang panghunahuna. Pananglitan, simple lang ang maabot sa utok sa gagmayng bata, samtang ang tin-edyer makamao nang mamalandong ug manimbangtimbang. (1 Corinto 13:11) Sila duna nay baroganan, ug dili sila maulaw sa pagpahayag niini.

Si Paolo nga taga-Italy nakaobserbar nga ingon niini ang iyang 15-anyos nga anak nga lalaki. “Dihang motan-aw ko niya,” siya miingon, “morag dakong tawo ang akong gikaatubang, dili bata. Tinuod dako na siya, pero ang mas nakapakurat nako mao ang iyang panghunahuna. Dili siya mahadlok sa pagsulti sa iyang opinyon ug iya gyod kining barogan!”

Ingon ba usab niini ang imong tin-edyer nga anak? Tingali sa bata pa, mopatuo dayon siya bisag mosulti lang ka ug, “Basta mao nay akong giingon.” Karon nga tin-edyer na siya, mangayo gyod siyag katarongan, ug tingali kuwestiyonon pa niya ang mga prinsipyo nga gisunod sa pamilya. Usahay ang iyang pagkapugoso masaypan nga pagsuki.

Ayaw paghunahuna nga nagtuyotuyo gyod ang imong anak sa pagsupak sa mga prinsipyo nga gitudlo kaniya. Tingali naglisod lang siya sa pagdawat niini, sa pagpadapat niini sa iyang kinabuhi. Aniay ilustrasyon: Ingnon ta nga namalhin mog puyo sa laing balay ug nga gidala ninyo ang inyong mga butang. May lugar bang kabutangan niining tanan diha sa bag-ong balay? Tingali wala. Apan seguradong dili nimo ilabay ang butang nga importante kanimo.

Ingon niini ang situwasyon sa imong anak samtang nangandam siya sa panahon nga ‘mobiya na unya siya sa iyang amahan ug sa iyang inahan.’ (Genesis 2:24) Tingali, dugay pa kanang mahitabo kay siya tin-edyer pa man. Apan morag nagsugod na siya sa pagpamutos. Sa panahon sa iyang pagkatin-edyer, magtimbangtimbang na siya sa mga prinsipyo nga gitudlo kaniya, ug mamili kon unsay iyang dad-on paingon sa pagkahingkod.a

Tingali kulbaan kang maghunahuna dihang moabot na kining panahona. Apan makaseguro ka nga inigkahingkod niya, ang mga prinsipyo nga iyang pilion mao lang kadtong giisip niya nga importante. Busa samtang anaa pa siya sa imong poder, higayon niya kini sa pagtimbangtimbang ug maayo sa mga prinsipyo nga iya unyang sundon.—Buhat 17:11.

Sa pagkatinuod, maayo nga mao kanay iyang himoon. Kay kon modawat lang dayon siya karon sa imong sukdanan nga walay popangutana, basin sa umaabot modawat lang pod dayon siya sa sukdanan sa uban. (Exodo 23:2) Ang Bibliya nag-ingon nga ang batan-on nga sama niini daling maimpluwensiyahan kay ang iyang “kasingkasing nakulangan”—sa ato pa, kulag kaalam. (Proverbio 7:7) Ang batan-on nga walay baroganan ‘matuyatuya sa mga balod ug madala ngadto-nganhi sa matag hangin sa pagtulon-an pinaagi sa paglingla sa mga tawo.’—Efeso 4:14.

Unsay imong himoon aron dili mahisama niana ang imong anak? Paneguroa nga duna siya niining tulo ka butang:

1 KATAKOS SA PAGSABOT

Si apostol Pablo nagsulat nga ang ‘mga tawong hamtong . . . nakabansay na sa ilang mga gahom sa pagsabot sa pag-ila sa maayo ug sa daotan.’ (Hebreohanon 5:14) Tingali moingon ka, ‘Apan dugay na nakong gitudloan ang akong anak kon unsay husto ug sayop.’ Ug tinuod, kini nga pagbansay nakatabang ug nag-andam kaniya sa sunod nga yugto sa iyang pagdako. (2 Timoteo 3:14) Bisan pa niana, si Pablo miingon nga kinahanglang bansayon sa mga tawo ang ilang katakos sa pagsabot. Bisan tuod ang mga bata makabatog kahibalo sa husto ug sayop, ang mga tin-edyer kinahanglang hingkod maylabot sa katakos sa pagsabot. (1 Corinto 14:20; Proverbio 1:4; 2:11) Gusto nimo nga gamiton sa imong tin-edyer ang iyang katakos sa pagpangatarongan, dili kay basta magsunodsunod lang sa isulti kaniya. (Roma 12:1, 2) Unsay imong mahimo sa pagtabang kaniya nianang bahina?

Ang usa ka paagi mao ang paghatag kaniyag higayon sa pagpahayag sa iyang hunahuna. Ayaw pagsalga, ug ayaw dayog kasuko bisag duna pa siyay gisulti nga wala ka makaangay. Ang Bibliya nag-ingon: “Magmaabtik sa pagpaminaw, magmahinay sa pagsulti, magmahinay sa pagkapungot.” (Santiago 1:19; Proverbio 18:13) Dugang pa, si Jesus miingon: “Sa kadagaya sa kasingkasing ang baba mosulti.” (Mateo 12:34) Kon mamati ka, makahibalo ka kon unsa gayoy gikabalak-an sa imong anak.

Kon makig-estorya, pangutana, ayaw ug panupo. Aron mahibalo si Jesus kon unsay hunahuna dili lang sa iyang mga tinun-an kondili sa iyang mga magsusupak usab, usahay siya mangutana: “Unsay inyong hunahuna?” (Mateo 21:23, 28) Makahimo kag sama niini sa pagdasig sa imong tin-edyer sa pagsulti, bisag lahi siyag panglantaw. Pananglitan:

Kon ang imong tin-edyer moingon: “Ambot kon nagtuo pa ako ug Diyos.”

Imbes moingon: “Gitudloan ka namo bahin niana—siyempre nagtuo ka ug Diyos!”

Mahimo kang moingon: “Nganong nakasulti man ka ana?”

Nganong angay nimong pasultihon ang imong anak sa iyang hunahuna? Tungod kay bisan tuod nadungog na nimo ang iyang gisulti, kinahanglang mahibalo ka kon unsay iyang hunahuna. (Proverbio 20:5) Tingali ang iyang gikuwestiyon dili ang paglungtad sa Diyos kondili ang Iyang mga sukdanan.

Pananglitan, ang batan-ong matental sa paglapas sa balaod sa Diyos basig maghunahuna nga wala siyay sala nga mahimo kay wala man siyay gituohang Diyos. (Salmo 14:1) Tingali mangatarongan siya, ‘Kon walay Diyos, nan dili kinahanglang mosunod ko sa mga sukdanan sa Bibliya.’

Kon ingon niini ang panghunahuna sa imong tin-edyer, tingali kinahanglang tubagon niya kini nga pangutana, Nagtuo ba gyod ko nga ang mga sukdanan sa Diyos maoy alang sa akong kaayohan? (Isaias 48:17, 18) Kon nagtuo siya nga para kini sa iyang kaayohan, dasiga siya nga ang iyang kaayohan takos barogan.—Galacia 5:1.

Kon ang imong tin-edyer moingon: “Inyo nang relihiyon, dili akoa.”

Imbes moingon: “Mao ni ang atong relihiyon ug anak ka namo. Tuohi kon unsay among gitudlo kanimo.”

Mahimo kang moingon: “Mao ba? Pero kon dili ka modawat sa akong tinuohan, kinahanglang duna kay ipuli niini. Nan, unsa may imong ipuli? Unsang mga sukdanan ang gusto nimong sundon?”

Nganong angay nimong pasultihon ang imong anak sa iyang hunahuna? Tungod kay ang pagpangatarongan niining paagiha makatabang kaniya sa pagtimbangtimbang sa iyang panghunahuna. Tingali makaamgo siya nga parehas ra kamog gituohan ug lahi diay ang anaa sa iyang hunahuna.

Pananglitan, basin dili lang siya makamaong mangatarongan bahin sa iyang tinuohan. (Colosas 4:6; 1 Pedro 3:15) O kaha duna siyay naibgan nga dili sama niyag tinuohan. Sayra kon unsay problema ug tabangi siya sa pagkaamgo niana. Kon mabansay siya sa paggamit sa iyang katakos sa pagsabot, makatabang kini inigkahingkod niya.

2 GIYA SA UBANG HAMTONG

Sa ubang kultura karon, ang mga batan-on wala makasinatig mga problema nga gituohan sa ubang sikologo nga maatubang sa kadaghanang tin-edyer. Nakita sa mga tigdukiduki nga ang mga batan-on sa maong mga kultura, bisag bata pa, duna nay mga responsibilidad sama nianang sa mga hingkod. Sila nagtrabaho, nakig-uban sa mga hingkod, ug gihatagan nag mga responsibilidad. Wala sila nianang gitawag nga “kultura sa mga batan-on,” “delingkuwenteng mga batan-on,” ug bisan ang pulong nga “tin-edyer.”

Sa laing bahin, tagda ang mga batan-on sa daghang kayutaan nga nag-eskuyla sa naghuot nga mga eskuylahan diin ang ilang kanunayng kauban mao ang ilang isigkabatan-on. Inigpauli nila sa balay, ang ilang ginikanan wala diha kay parehong nagtrabaho. Ang ilang mga paryente nagpuyo sa layo. Ang kanunay nilang makauban mao ang ilang mga higala.b Delikado ba kini? Ang problema dili lang ang daotang mga kauban. Nakita sa mga tigdukiduki nga bisan ang buotang mga batan-on may tendensiya nga magbinuang kon walay kaubang hingkod.

Sa karaang nasod sa Israel, ang mga batan-on wala ilain sa mga hingkod.c Pananglitan, ang Bibliya naghisgot kang Uzzias nga nahimong hari sa Juda bisag tin-edyer pa. Unsay nakatabang kaniya sa pagpas-an niining bug-at nga responsibilidad? Tingali ang usa sa nakatabang kaniya mao si Zacarias, nga matod pa sa Bibliya usa ka “magtutudlo diha sa pagkahadlok sa matuod nga Diyos.”—2 Cronicas 26:5.

Ang imo bang tin-edyer nga anak dunay hingkod nga mga higala nga sama nimog prinsipyo? Ayawg kasina sa ilang panaghigalaay. Sila makatabang sa imong anak sa pagbuhat kon unsay husto. Usa ka panultihon sa Bibliya nag-ingon: “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong maalamon mahimong maalamon.”—Proverbio 13:20.

3 PAGKAHIMONG RESPONSABLE

Sa ubang kayutaan, dunay balaod nga nagdili sa mga batan-on sa pagtrabaho ug sobra sa gitakdang oras matag semana o sa pagtrabaho ug usa ka matang sa trabaho. Tungod sa kauswagan sa industriya niadtong ika-18 ug ika-19ng siglo, kining balaora gipakanaog agig proteksiyon sa mga bata sa pagtrabahog delikadong mga trabaho.

Bisan tuod ang mga balaod para sa mga mamumuo makapanalipod sa mga batan-on batok sa kadaot ug pag-abuso, ang ubang mga eksperto nag-ingon nga kining mga balaora maghimo kanila nga iresponsable. Busa, ang librong Escaping the Endless Adolescence nag-ingon nga daghang tin-edyer magtuo nga “sila may katungod sa pagdawat sa mga butang nga dili na nila kinahanglang hagoan.” Ang mga awtor nag-ingon nga kini nga tinamdan “daw normal sa kalibotan nga mas kiling sa paglingaw sa mga tin-edyer kay sa pagtudlo kanila nga mahimong responsable.”

Apan may mga batan-on nga gihisgotan sa Bibliya nga midawat ug bug-at nga mga responsibilidad bisag bata pa. Pananglitan, si Timoteo tingali tin-edyer pa sa dihang iyang nakaila si apostol Pablo—kinsa dako kaayog impluwensiya kaniya. Sa usa ka higayon, si Pablo miingon kaniya: ‘Sugnibi ang gasa sa Diyos nga anaa kanimo.’ (2 Timoteo 1:6, ) Tingali mao pay pag-20 anyos ni Timoteo sa dihang mibiya siya sa balay ug mibiyahe uban kang apostol Pablo sa pagtabang sa pagpanukod ug mga kongregasyon ug sa pagpalig-on sa mga igsoon. Human sa mga napulo ka tuig nga pag-alagad uban kang Timoteo, si Pablo nakasulti bahin kaniya ngadto sa mga Kristohanon sa Filipos: “Wala akoy lain nga may sama kaniyag tinamdan kinsa tiunay nga moatiman sa mga butang labot kaninyo.”—Filipos 2:20.

Sagad, ang mga batan-on gustong modawat ug responsibilidad, ilabina kon makita nila nga ang ilang kahago may kapuslanan. Kini dili lang magbansay kanila nga mahimong responsableng hingkod sa umaabot kondili magdasig usab kini kanila sa paghimo sa ilang kinamaayohan karon.

Pagpasibo sa Bag-ong Kahimtang

Sumala sa nahisgotan na, kon ginikanan ka sa usa ka tin-edyer, tingali mobati ka nga lahi na ang imong kahimtang karon kay sa niadtong milabayng pipila ka tuig. Makasalig ka nga makapasibo ka, sama nga nakapasibo ka sa ubang mga yugto sa pagdako sa imong anak.

Isipa ang mga tuig sa pagkatin-edyer sa imong anak ingong imong higayon (1) sa pagtabang kaniya sa pagpauswag sa iyang katakos sa pagsabot, (2) sa paghatag ug giya, ug (3) sa pagtudlo kaniya sa pagkahimong responsable. Kon imo kining himoon, nag-andam ka sa imong tin-edyer sa pagkahimong hingkod.

[Mga footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 20]

“BULAHAN KAAYO KO NGA SILA ANG AKONG GINIKANAN”

Sa pulong ug sa buhat, gitudloan sa ginikanang mga Saksi ni Jehova ang ilang mga anak sa pagsunod sa mga prinsipyo sa Bibliya. (Efeso 6:4) Apan dili nila kini ipamugos. Ang Saksi nga ginikanan nahibalo nga kon may igo nang edad ang anak, makahimo na siya pagdesisyon kon unsang mga sukdanan ang iyang sundon.

Si Aislyn, nga 18 anyos, midawat sa mga sukdanan nga gitudlo kaniya sukad sa pagkabata. Siya miingon: “Para nako, ang akong pagka-Saksi ni Jehova dili kay usa lang ka adlaw sa semana. Kini mao gayod ang akong kinabuhi. Kini nakaimpluwensiya sa tanang butang ug sa tanang desisyon nga akong ginahimo—gikan sa pagpilig mga higala, sa mga kurso, ug sa mga libro nga akong basahon.”

Nalipay kaayo si Aislyn nga gimatuto siya sa Kristohanong mga ginikanan. Siya miingon, “Bulahan kaayo ko nga sila ang akong ginikanan ug mapasalamaton nga ilang gisilsil kanako ang tinguha nga mahimo ug magpabiling Saksi ni Jehova. Ang akong ginikanan magpabiling lig-ong giya sa tibuok nakong kinabuhi.”

[Hulagway sa panid 17]

Tugoti ang imong anak sa pagsulti

[Hulagway sa panid 18]

Ang usa ka hingkod nga higala makahatag ug maayong impluwensiya sa imong anak

[Hulagway sa panid 19]

Ang mapuslanong buluhaton makatabang sa mga tin-edyer nga mahimong responsableng hingkod