Mga Tun-anan sa Dinasig nga Kasulatan ug sa Ilang Luyong Kasayoran

Tun-anan Numero 6​—Ang Kristohanon Gregong Teksto sa Balaang Kasulatan

Ang pagkopya sa teksto sa Gregong Kasulatan; ang pagpasa niini sa Grego ug ubang pinulongan hangtod niining adlaw; ang pagkakasaligan sa modernong teksto.

1. Sa unsang paagi gisugdan ang Kristohanon edukasyonal nga programa?

ANG sayong mga Kristohanon tibuok kalibotan nga mga edukador ug mga magmamantala sa sinulat nga ‘pulong ni Jehova.’ Ugdang gibatonan nila ang mga pulong ni Jesus una sa iyang pagkayab: “Kamo makadawat sa gahom sa dihang kakunsaran kamo sa balaang espiritu, ug kamo mahimong saksi nako sa Jerusalem ug sa tibuok Judea ug Samarya ug ngadto sa kinalay-ang dapit sa yuta.” (Isa. 40:8; Buh. 1:8) Ingon sa gitagna ni Jesus, ang unang 120 ka disipolo nakadawat sa balaang espiritu, uban sa makahatag-enerhiya nga puwersa niini. Kadto sa adlaw sa Pentekostes 33 K.P. Sa samang adlaw, gipangunahan ni Pedro ang bag-ong programa edukasyonal pinaagi sa paghatag sa bug-os pagsaksi, uban sa resulta nga daghan sa kinasingkasing migakos sa mensahe ug mga 3,000 kapin ang gidugang sa bag-o natukod Kristohanong kongregasyon.—Buh. 2:14-42.

2. Unsang maayong balita ang karon gipahibalo, ug sa unsa kining bulohaton sa pagsaksi usa ka pasundayag?

² Gipalihok sa aksiyon ingon walay grupo pa sukad sa tibuok kasaysayan, kining mga disipolo ni Jesu-Kristo milansad sa usa ka programa sa pagtudlo nga sa kaulahian misugwak ngadto sa tagsa ka suok sa niadto hiilhan nga kalibotan. (Col. 1:23) Oo, kining debotado nga mga saksi ni Jehova mahinamon sa paggamit sa ilang mga tiil, sa paglakaw gikan sa balay ngadto sa balay, gikan sa siyudad ngadto sa siyudad, ug gikan sa nasod ngadto sa nasod, nga nagpahayag sa “maayong balita sa maayong mga butang.” (Roma 10:15) Gisugilon niining maayong balita ang mahitungod sa tagana sa lukat ni Kristo, paglaom sa pagkabanhaw, ug sa gisaad nga Gingharian sa Diyos. (1 Cor. 15:1-3, 20-22, 50; San. 2:5) Sukad masukad waysusamang panaksi pa mahitungod sa mga butang dimakita ang gipresentar sa katawhan. Kini nahimong “dayag nga pasundayag sa katinuoran bisan pa wala makita,” usa ka pasundayag sa pagtuo, ngadto sa daghan kinsa karon midawat kang Jehova ingon ilang Soberanong Ginoo sa pasukaranan sa halad ni Jesus.—Heb. 11:1; Buh. 4:24; 1 Tim. 1:14-17.

3. Unsa ang mipaila sa Kristohanong mga ministro sa unang siglo K.P.?

³ Kining Kristohanong mga ministro, lalaki ug babaye, maoy gihayagan nga mga ministro sa Diyos. Sila makabasa ug makasulat. Sila edukado sa Balaang Kasulatan. Sila katawhan nga may kahibalo mahitungod sa mga hitabo sa kalibotan. Sila naanad sa pagpanaw. Ingon sa dulon sila sa pagkaagi nga wala nila tugoti ang bisan unsang babag sa pag-ali sa ilang padayon-unahan nga kalihokan sa pagpakatap sa maayong balita. (Buh. 2:7-11, 41; Joel 2:7-11, 25) Nianang unang siglo sa Kumong Panahon, sila mibuhat taliwala sa katawhan kinsa sa daghang paagi susama kaayo sa katawhan sa modernong panahon.

4. Ubos sa pagdasig ug pagtultol ni Jehova, unsang pagsulat ang gihimo sa mga adlaw sa sayo Kristohanong kongregasyon?

⁴ Ingon mauswagong mga magwawali sa “pulong sa kinabuhi,” gipahimudsan ug maayo sa sayong mga Kristohanon ang bisan unsang mga linukot sa Bibliya nga ilang nabatonan. (Fil. 2:15, 16; 2 Tim. 4:13) Upat kanila, sila Mateo, Marcos, Lucas, ug Juan, gidasig ni Jehova sa pagsulat sa “maayong balita mahitungod ni Jesu-Kristo.” (Mar. 1:1; Mat. 1:1) Ang uban kanila, ingon nila Pedro, Pablo, Juan, Santiago, ug Judas, misulat sa mga sulat ubos sa pagdasig. (2 Ped. 3:15, 16) Ang uban nahimong mga magkokopya niining dinasig nga komunikasyon, nga gibaylobaylo uban sa kaayohan taliwala sa nagkadaghang kongregasyon. (Col. 4:16) Dugang, “ang mga apostol ug mga tigulang lalaki sa Jerusalem” mihimo sa mga desisyon sa doktrina ubos sa direksiyon sa espiritu sa Diyos, ug kini girekord alang sa paggamit sa ulahi. Kining sentral nagamandong lawas mipadala usab ug mga sulat instruksiyon ngadto sa halayong mga kongregasyon. (Buh. 5:29-32; 15:2, 6, 22-29; 16:4) Ug alang niini, sila kinahanglan motagana sa ilang kaugalingon serbisyo koreyo.

5. (a) Unsa ang codex? (b) Sa unsang gilapdon gigamit sa sayong mga Kristohanon ang codex, ug unsa ang mga bintaha niini?

⁵ Aron sa pagpadali sa pagpanagtag sa Kasulatan, ingon man sa pagtagana kanila sa kumbenyente nga porma alang sa reperensiya, ang sayong mga Kristohanon sa wamadugay misugod sa paggamit sa codex nga porma sa manuskrito puli sa mga linukot. Ang codex susama sa porma sa modernong libro, diin ang mga dahon sayon paklion sa pagpangita sa reperensiya, inay kay sa ubay-ubay nga paglukot nga sagad kinahanglanon sa kaso sa linukot. Dugang pa, gihimong posible sa codex nga porma ang pagtahi tingob sa kanonikal nga mga sinulat, samtang kadtong sa porma sa linukot sagad gihuptan sa separadong rolyo. Ang sayong mga Kristohanon mga payunir sa paggamit sa codex. Mahimo ngani sila ang miimbento niini. Samtang ang codex hinayhinay nga gisagop sa di-Kristohanon nga mga magsusulat, ang dakong mayoria sa Kristohanong papiro sa ikaduha ug ikatulong siglo naa sa codex nga porma.a

6. (a) Kanus-a ang panahon sa klasikal nga Grego, unsa ang gilakip niini, ug kanus-a ang Koine, o kumong Grego, naugmad? (b) Sa unsang paagi ug sa unsang gilapdon ang Koine naandan nga gigamit?

⁶ Paagi sa Koine (Kumong Grego). Ang giingon klasikal nga yugto sa Gregong pinulongan milambo gikan sa ikasiyam ka siglo W.K.P. ngadto sa ikaupat ka siglo W.K.P. Kini ang yugto sa mga dayalektong Attic ug Ionic. Sulod niining panahon, ug labi na sa ikalima ug ikaupat ka siglo W.K.P., nga daghan Gregong dramatista, magbabalak, orador, historyador, pilosopo, ug siyentista milambo, kanila sila Homer, Herodotus, Socrates, Plato, ug uban pa nabantogan. Ang yugto gikan sa mga ikaupat ka siglo W.K.P. ngadto sa mga ikaunom ka siglo K.P. mao ang panuigon sa kon unsa ang hiilhan nga Koine, o kumong Grego. Ang kaugmaran niini tungod labi na sa mga operasyon militar ni Alejandro nga Bantogan, kansang kasundalohan gilangkoban sa mga sundalo gikan sa tanang bahin sa Gresya. Gilitok nila ang lainlain Gregong dayalekto, ug samtang kini tingob nagkasagol, usa ka kumong dayalekto, Koine, ang naugmad ug nahidangat sa naandan nga paggamit. Ang pagsulong ni Alejandro sa Egipto, ug Asya hangtod sa gilay-on sa Indiya, mipakatap sa Koine taliwala sa daghang katawhan, sa pagkaagi nga kini nahimong internasyonal nga pinulongan ug mipabilin ingon niana sa daghang kasiglohan. Ang Gregong bokabularyo sa Septuagint mao ang naandang Koine sa Alejandria, Egipto, sulod sa ikatulo ug ikaduhang siglo W.K.P.

7. (a) Sa unsang paagi ang Bibliya testigo sa paggamit sa Koine sa panahon ni Jesus ug sa iyang mga apostol? (b) Ngano ang Koine haom kaayo alang sa pagkomunikar sa Pulong sa Diyos?

⁷ Sa mga adlaw ni Jesus ug sa iyang mga apostol, ang Koine mao ang internasyonal nga pinulongan sa Romanhong dominyo. Ang Bibliya mismo testigo niining kamatuoran. Sa dihang si Jesus gilansang sa kahoy, kini kinahanglanon alang sa inskripsiyon ibabaw sa iyang ulo nga ibutang dili lamang sa Hebreohanon, ang pinulongan sa mga Hudiyo, apan usab sa Latin, opisyal nga pinulongan sa yuta, ug sa Grego, nga gilitok sa kadalanan sa Jerusalem ingon ka subsob sa Roma, Alejandria, o Atenas mismo. (Juan 19:19, 20; Buh. 6:1) Gipakita sa Buhat 9:29 nga si Pablo miwali sa maayong balita sa Jerusalem sa mga Hudiyo kinsa misulti sa Gregong pinulongan. Ang Koine nianang panahon usa ka dinamiko, buhi, maayo pagkaugmad nga dila—pinulongan nga sayon ug haom alang sa halangdon nga katuyoan ni Jehova sa dugang pagkomunikar sa balaang Pulong.

ANG GREGONG TEKSTO UG ANG PAGPASA NIINI

8. Ngano karon gisusi nato ang depositohan sa mga manuskrito sa Gregong Kasulatan?

⁸ Sa unang tun-anan, atong nakat-onan nga gitipigan ni Jehova ang iyang mga tubig sa kamatuoran sa depositohan sa sinulat nga mga dokumento—ang dinasig Hebreohanong Kasulatan. Bisan pa, unsa na man ang Kasulatan nga gisulat sa mga apostol ug ubang disipolo ni Jesu-Kristo? Kini ba gitipigan uban sa samang kaamping alang kanato? Usa ka pagsusi sa halapad nga depositohan sa mga manuskrito nga gitipigan sa Grego, ingon man sa ubang pinulongan, mipakita nga sila. Ingon sa gitin-aw na, kining bahin sa kanon sa Bibliya gilangkoban sa 27 ka basahon. Konsideraha ang mga linya sa pagpasa sa teksto niining 27 ka basahon, nga mipakita kon sa unsang paagi ang orihinal Gregong teksto gitipigan hangtod niining presente nga adlaw.

9. (a) Sa unsang pinulongan ang Kristohanong Kasulatan gisulat? (b) Unsang kalahian ang namatikdan sa Mateo?

⁹ Tinubdan sa Gregong mga Manuskrito. Ang 27 ka kanonikal nga basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan gisulat sa kumong Grego sa adlaw. Bisan pa, ang basahon sa Mateo dayag gisulat una sa Biblikanhong Hebreohanon, sa pag-alagad sa Hudiyong katawhan. Ang ikaupat ka siglo nga maghuhubad sa Bibliya si Jerome mipahayag niini, miingon nga kini sa ulahi gihubad sa Grego.b Si Mateo mismo lagmit mihimo niining hubad—kay nahimong usa ka Romanhon sibil nga alagad, maniningil sa buhis, siya sa wayduhaduha nahibalo sa Hebreohanon, Latin, ug Grego.—Mar. 2:14-17.

10. Sa unsang paagi ang mga sinulat sa Bibliya nakadangat kanato?

¹⁰ Ang uban Kristohanong mga magsusulat sa Bibliya, sila Marcos, Lucas, Juan, Pablo, Pedro, Santiago, ug Judas, tanan misulat sa ilang mga dokumento sa Koine, kumon, buhi nga pinulongan nga nasabtan sa mga Kristohanon ug sa kadaghanan ubang katawhan sa unang siglo. Ang kataposan sa orihinal nga mga dokumento gisulat ni Juan sa mga 98 K.P. Sumala sa nahibaloan, walay mausa niining 27 ka orihinal nga manuskrito sa Koine ang nakalahutay hangtod niining adlawa. Bisan pa, gikan niining orihinal nga tinubdan, mibuhagay kanato ang mga kopya sa mga orihinal, mga kopya sa mga kopya, ug mga pamilya sa mga kopya, sa pagporma sa halapad nga depositohan sa mga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

11. (a) Unsang pundo sa mga kopya sa manuskrito ang nabatonan karon? (b) Unsa kini kon itandi uban sa klasikal nga mga sinulat labot sa gidaghanon ug panuigon?

¹¹ Depositohan sa Kapin 13,000 ka Manuskrito. Usa ka hilabihan ka dakong pundo sa mga kopya sa manuskrito sa tanan 27 ka kanonikal nga basahon ang nabatonan karon. Ang uban niini mikobre sa halapad nga mga bahin sa Kasulatan; uban mga tipik ra. Sumala sa usa ka kalkulasyon, dunay kapin 5,000 ka manuskrito sa orihinal nga Grego. Dugang pa, dunay kapin 8,000 ka manuskrito sa lainlain ubang pinulongan—total nga kapin 13,000 ka manuskrito tanantanan. Penetsahan gikan sa ika-2 ka siglo K.P. ngadto sa ika-16 ka siglo K.P., silang tanan mitabang sa pagtino sa matuod, orihinal nga teksto. Ang kinakaraanan niining daghang manuskrito mao ang tipik papiro sa Ebanghelyo ni Juan sa Librarya John Rylands sa Manchester, Inglaterra, hiilhan sa numero P⁵², penetsahan sa unang katunga sa ikaduhang siglo, lagmit mga 125 K.P.c Busa, kining kopya gisulat un kuarto sa siglo o ingon niana human sa orihinal. Kon atong konsiderahon kana alang sa pagtino sa teksto sa kadaghanan sa klasikal nga mga awtor, pipila lamang ka manuskrito ang nabatonan, ug kini panagsa ra nga nahasulod sa mga siglo sa orihinal nga pagsulat, makapabili kita kon unsa ka dakong bahandi sa ebidensiya ang naa sa pagtabang sa pagdangat sa awtoritatibong teksto sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

12. Sa unsa gisulat ang unang mga manuskrito?

¹² Mga Manuskritong Papiro. Ingon sa sayong mga kopya sa Septuagint, ang unang mga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan gisulat sa papiro, ug kini padayon gigamit alang sa mga manuskrito sa Bibliya hangtod sa ikaupat ka siglo K.P. Dayag usab gigamit sa mga magsusulat sa Bibliya ang papiro sa dihang mipadala ug mga sulat sa Kristohanong mga kongregasyon.

13. Unsang importante nga kaplag papiro ang gihimong publiko sa tuig 1931?

¹³ Daghang kantidad sa mga sinulat nga papiro ang nakaplagan sa probinsiya sa Faiyūm, Egipto. Sa ulahing ika-19 ka siglo, usa ka gidaghanon sa Biblikanhong papiro ang gidala sa kahayag. Usa sa labing importante sa tanan modernong-adlaw nga kaplag sa manuskrito mao ang diskobre nga gihimong publiko sa 1931. Kini gilangkoban sa mga bahin sa 11 ka codices, undan sa mga bahin sa 8 ka lainlaing basahon sa dinasig Hebreohanong Kasulatan ug 15 ka basahon sa Kristohanon Gregong Kasulatan, tanan sa Grego. Kining mga papiro nagkalahi ang petsa sa pagsulat gikan sa ikaduhang siglo ngadto sa ikaupat ka siglo sa Kumong Panahon. Kadaghanan sa mga bahin niini sa Kristohanon Gregong Kasulatan naa karon sa Chester Beatty Koleksiyon ug gilista ingon P⁴⁵, P⁴⁶, ug P⁴⁷, ang simbolong “P” alang sa “Papiro.”

14, 15. (a) Unsa ang pipila sa talagsaong mga manuskritong papiro sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang gilista sa talaan sa panid 313? (b) Ipakita kon sa unsang paagi gigamit sa New World Translation kining mga manuskrito. (c) Unsa ang gilig-on sa sayo papiro nga mga codices?

¹⁴ Lain talagsaong koleksiyon sa mga papiro gimantala sa Geneva, Swisa, gikan sa 1956 ngadto sa 1961. Hiilhan nga Papirong Bodmer, lakip niini ang sayong mga teksto sa duha ka Ebanghelyo (P⁶⁶ ug P⁷⁵) penetsahan gikan sa sayo ikatulong siglo K.P. Ang listahan una niining tun-anan milista sa pipila sa talagsaon karaang papiro sa Bibliya sa Hebreohanon ug Kristohanon Gregong Kasulatan. Sa kataposang kolum, gisitar ang mga pasahe sa New World Translation of the Holy Scriptures diin kining mga manuskritong papiro mihatag suporta sa mga hubad nga gihimo, ug kini gipasabot sa mga nota sa ubos niadtong mga bersikulo.

¹⁵ Ang mga diskobre niining abiyo sa mga papiro pruweba nga ang kanon sa Bibliya kompleto na sa sayo kaayong petsa. Lakip sa Chester Beatty Papiro, duha ka codices—usa mibugkot tingob sa mga bahin sa upat ka Ebanghelyo ug Mga Buhat (P⁴⁵) ug ang lain midala sulod sa mga hapin niini ang 9 sa 14 ka sulat ni Pablo (P⁴⁶)—mipakita nga ang dinasig Kristohanon Gregong Kasulatan gihipos wamadugay human sa kamatayon sa mga apostol. Sanglit kini nanginahanglan ug panahon alang niining mga codices kanat mosirkular ug makakaplag sa ilang dalan kanaog sa Egipto, dayag nga kining Kasulatan gihipos na sa ilang naandan nga porma sa ikaduhang siglo, sa kinaulahian. Busa, sa kataposan sa ikaduhang siglo, waykwestiyon nga ang kanon sa Kristohanon Gregong Kasulatan sirado na, kompleto na ang kanon sa entiro Bibliya.

16. (a) Unsang uncial nga mga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan ang nakalahutay hangtod niining adlawa? (b) Sa unsang gilapdon ang uncial nga mga manuskrito gigamit sa New World Translation, ug ngano?

¹⁶ Mga Manuskritong Vellum ug Panit. Ingon sa atong natun-an sa unang tun-anan, ang mas durable nga vellum, pino grado nga pergamino nga sagad hinimo gikan sa mga panit sa nating baka, nating karnero, o kanding, gisugdan paggamit puli sa papiro sa pagsulat sa mga manuskrito gikan sa mga ikaupat ka siglo K.P. padayon. Ang pipila ka importante kaayo nga mga manuskrito sa Bibliya nga milungtad karon girekord sa vellum. Ato nang gihisgotan ang mga manuskrito sa vellum ug panit sa Hebreohanong Kasulatan. Gilista sa talaan sa panid 314 ang pipila sa talagsaong manuskrito sa vellum ug panit sa Kristohanon Grego ug Hebreohanong Kasulatan. Kadtong gilista sa Gregong Kasulatan gisulat sa bug-os sa dagkong letra ug gipunting ingon mga uncial. Ang New Bible Dictionary mireport sa 274 ka uncial nga manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan, ug kini penetsahan gikan sa ikaupat ka siglo K.P. ngadto sa ikanapulo ka siglo K.P. Unya naa ang kapin sa 5,000 ka cursive, o minuscule, nga mga manuskrito, nga gihimo sa derederetsong estilo sa pagsulat.d Kini, usab sa vellum, gisulat sulod sa yugto gikan sa ikasiyam ka siglo K.P. ngadto sa pagsugod sa pagpatik. Tungod sa ilang sayong petsa ug naandan nga kasibu, ang uncial nga mga manuskrito gigamit ug dako sa New World Bible Translation Committee sa paghimo sa maampingong hubad gikan sa Gregong teksto. Kini gipasabot sa talaan “Pipila ka Pangunang mga Manuskrito sa Vellum ug Panit.”

PANAHON SA KRITISISMO UG PAGHASHAS SA TEKSTO

17. (a) Unsang duha ka hitabo mitultol sa dugang pagtuon sa Gregong teksto sa Bibliya? (b) Alang sa unsang buhat si Erasmus nabantog? (c) Sa unsang paagi ang pinatik maestro teksto gihimo?

¹⁷ Teksto ni Erasmus. Latas sa taas kasiglohan sa Mangiob nga Katuigan, sa dihang ang Latin nga pinulongan midominar ug ang Kasadpang Europa ubos sa puthaw nga kontrol sa Romano Katolikong Simbahan, ang kinaadman ug kahibalo naa sa kinahunasan. Bisan pa, uban sa imbensiyon sa pagpatik sa movable type sa Europa sa ika-15 ka siglo ug ang Repormasyon sa sayo ika-16 ka siglo, dugang kagawasan ang milungtad, ug dunay pagkatawo-usab sa interes sa Gregong pinulongan. Sulod niining sayo nga pagbanhaw sa kahibalo nga ang bantogan Olandes nga eskolar si Desiderius Erasmus mipatungha sa iyang unang edisyon sa maestro Gregong teksto sa “Bag-ong Testamento.” (Ang maong pinatik maestro teksto giandam pinaagi sa maampingong pagtandi sa usa ka gidaghanon sa mga manuskrito ug gigamit ang mga pulong labing sagad giuyonan ingon orihinal, lagmit lakip, sa usa ka aparato sa ubos, mga nota mahitungod sa bisan unsa lahi nga pagbasa sa pipila ka manuskrito.) Kining unang edisyon gipatik sa Basel, Swisa, sa 1516, usa ka tuig una gisugdan ang Repormasyon sa Alemanya. Ang unang edisyon dunay daghang sayop, apan usa ka gipausbaw nga teksto gipresentar sa sunod nga mga edisyon sa 1519, 1522, 1527, ug 1535. Si Erasmus duna lamang sa pipila ka ulahi cursive nga mga manuskrito nga nabatonan niya alang sa paghipos ug pag-andam sa iyang maestro teksto.

18. Unsa ang gihimong posible sa teksto ni Erasmus, ug kinsa ang mipahimulos niini?

¹⁸ Ang hinashasan Gregong teksto ni Erasmus nahimong pasukaranan alang sa mas maayong mga hubad ngadto sa daghang pinulongan sa Kasadpang Europa. Kini mihimong posible sa produksiyon sa mga bersiyon nga superyor niadtong gihubad na sa una gikan sa Latin Vulgate. Una nga migamit sa teksto ni Erasmus mao si Martin Lutero sa Alemanya, kinsa mihuman sa iyang hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa Aleman sa 1522. Sa nawong sa dakong paglutos, si William Tyndale sa Inglaterra misunod uban sa iyang Ingles nga hubad gikan sa teksto ni Erasmus, gihuman kini samtang distiyero sa kontinente sa Europa sa 1525. Gihubad ni Antonio Brucioli sa Italya ang teksto ni Erasmus sa Italyano sa 1530. Uban sa pag-abot sa Gregong teksto ni Erasmus, mibukas na karon ang panahon sa kritisismo sa teksto. Ang kritisismo sa teksto mao ang metodo nga gigamit sa pagbalay-usab ug pagpasig-uli sa orihinal nga teksto sa Bibliya.

19. Unsa ang kasaysayan sa pagbahin sa Bibliya sa mga kapitulo ug mga bersikulo, ug sa unsa kini mihimong posible?

¹⁹ Pagbahin Ngadto sa mga Kapitulo ug mga Bersikulo. Si Robert Estienne, o Stephanus, ilado ingon magpapatik ug editor sa ika-16 ka siglo sa Paris. Ingon editor, iyang nakita ang praktikal nga kaayohan sa paggamit sa usa ka sistema sa mga kapitulo ug mga bersikulo alang sa andam nga reperensiya, ug busa iyang gipaila kining sistema sa iyang Grego-Latin Bag-ong Testamento sa 1551. Ang pagbahin sa bersikulo unang gihimo alang sa Hebreohanong Kasulatan sa mga Masorete, apan ang Pranses nga Bibliya ni Stephanus sa 1553 mao ang unang mipakita sa presente nga pagbahin alang sa tibuok Bibliya. Kini gisunod sa sunod Ingles-pinulongan nga mga Bibliya ug mihimong posible ang produksiyon sa mga konkordansiya sa Bibliya ingon nianang usa nga iya ni Alexander Cruden sa 1737 ug sa duha ka exhaustive nga konkordansiya sa Authorized Version sa Ingles nga Bibliya—ang iya ni Robert Young, unang gipatik sa Edinburgh sa 1873, ug ni James Strong, gipatik sa New York sa 1894.

20. Unsa ang Textus Receptus, ug sa unsa kini nahimong pasukaranan?

²⁰ Textus Receptus. Giluwatan usab ni Stephanus ang daghang edisyon sa Grego “Bag-ong Testamento.” Kini labi na gibase sa teksto ni Erasmus, uban sa mga pagtul-id sumala sa Complutensian Polyglott sa 1522 ug 15 ka ulahi cursive nga mga manuskrito sa unang pipila ka siglo. Ang ikatulong edisyon ni Stephanus sa iyang Gregong teksto sa 1550 nahimo sa epekto ang Textus Receptus (Latin alang sa “gidawat nga teksto”) diin gibase ang uban ika-16 ka siglo Ingles nga mga bersiyon ug sa King James Version sa 1611.

21. Unsang hinashasang teksto ang gipatungha sukad sa ika-18 ka siglo, ug sa unsang paagi sila gigamit?

²¹ Hinashasan Gregong Teksto. Sa ulahi, ang Gregong mga eskolar mipatungha sa dugang hinashasang teksto. Talagsaon mao kanang gipatungha ni J. J. Griesbach, kinsa makaduol sa gatosan ka Gregong manuskrito nga nabatonan nganha sa kataposan sa ika-18 ka siglo. Ang labing maayong edisyon sa entiro Gregong teksto ni Griesbach gipatik sa 1796-1806. Ang iyang maestro teksto mao ang pasukaranan sa Ingles nga hubad ni Sharpe sa 1840 ug mao ang Gregong teksto nga gipatik sa The Emphatic Diaglott, unang gipatik nga kompleto sa 1864. Uban ekselente nga mga teksto gipatungha nila Konstantin von Tischendorf (1872) ug Hermann von Soden (1910), kining ulahi mialagad ingon pasukaranan sa Ingles bersiyon ni Moffatt sa 1913.

22. (a) Unsang Gregong teksto ang midangat sa kanat nga pagdawat? (b) Ingon pasukaranan sa unsang Ingles nga mga hubad kini gigamit?

²² Teksto nila Westcott ug Hort. Usa ka Grego maestro teksto nga nakabaton ug kanat nga pagdawat mao kanang gipatungha sa mga eskolar sa Unibersidad sa Cambridge sila B. F. Westcott ug F. J. A. Hort, sa 1881. Ang pruweba sa Gregong teksto nila Westcott ug Hort gikonsulta sa British Revision Committee, diin sila Westcott ug Hort mga membro, alang sa ilang rebisyon sa “Bag-ong Testamento” sa 1881. Kining maestro teksto mao ang usa nga gigamit labi na sa paghubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa Ingles sa New World Translation. Kining teksto mao usab ang pundasyon alang sa mosunod nga mga hubad sa Ingles: The Emphasised Bible, American Standard Version, An American Translation (Smith-Goodspeed), ug sa Revised Standard Version.e Kining ulahing hubad migamit usab sa teksto ni Nestle.

23. Unsang ubang teksto ang gigamit alang sa New World Translation?

²³ Ang Gregong teksto ni Nestle (ika-18 ka edisyon, 1948) gigamit usab sa New World Bible Translation Committee alang sa katuyoan sa pagtandi. Ang komite mipunting usab niadtong ila sa Katoliko Jesuita nga mga eskolar sila José M. Bover (1943) ug Augustinus Merk (1948). Ang teksto sa United Bible Societies sa 1975 ug ang teksto nila Nestle-Aland sa 1979 gikonsulta aron sa pagdala nunot-panahon sa mga nota sa ubos sa 1984 Reference Edition.f

24. Sa unsa karaang mga bersiyon mipunting usab ang New World Translation? Unsa ang pipila ka panig-ingnan?

²⁴ Karaang mga Bersiyon Gikan sa Grego. Dugang sa Gregong mga manuskrito, nabatonan usab alang sa pagtuon karon ang daghang manuskrito sa mga hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan ngadto sa ubang pinulongan. Dunay mga 30 ka tipik sa Karaan Latin nga mga bersiyon ug linibo sa mga manuskrito sa Latin Vulgate ni Jerome. Ang New World Bible Translation Committee midangop niini, ingon man sa mga bersiyon Coptic, Armenian, ug Syriac.g

25. Sa unsang espesyal nga interes ang Hebreohanon-pinulongan nga mga bersiyon nga gipunting sa New World Translation?

²⁵ Gikan dimomenos sa ika-14 ka siglo padayon, ang mga hubad sa Gregong Kasulatan ngadto sa Hebreohanong pinulongan gipatungha. Makapainteres kini sa pagkaagi nga ang usa ka gidaghanon kanila gipasig-uli ang balaang ngalan sa Kristohanong Kasulatan. Gihimo sa New World Translation ang daghang reperensiya niining Hebreohanong bersiyon ubos sa simbolong “J” uban sa diyotay nga numero. Alang sa detalye, tan-awa ang pasiuna sa New World Translation of the Holy Scriptures—With References, panid 9-10, ug apendise 1D, “The Divine Name in the Christian Greek Scriptures.”

KALAHIAN SA TEKSTO UG ANG ILANG KAHULOGAN

26. Sa unsang paagi ang kalahian sa teksto ug mga pamilya sa manuskrito mitungha?

²⁶ Lakip sa kapin 13,000 ka manuskrito sa Kristohanon Gregong Kasulatan, dunay daghang kalahian sa teksto. Ang 5,000 ka manuskrito sa Gregong pinulongan lamang mipakita sa mao ka daghang kalahian. Atong maayong nasabtan nga ang matag kopya nga gihimo gikan sa sayong mga manuskrito undan sa kaugalingon lahi nga sayop sa eskriba. Samtang ang usa niining sayong mga manuskrito gipadala ngadto sa usa ka dapit aron gamiton, kining mga sayop masubli sa mga kopya nianang dapita ug mahimong kinaiya sa ubang manuskrito didto. Niining paagi nga ang mga pamilya sa susamang mga manuskrito mitubo. Busa dili ba ang linibo ka sayop sa eskriba lantawon uban ang kaalarma? Wala ba kini mopakita sa kakulang sa kamatinumanon sa pagpasa sa teksto? Dili gayod!

27. Unsang pasalig ang atong nabatonan labot sa integridad sa Gregong teksto?

²⁷ Si F. J. A. Hort, kinsa kauban mipatungha sa teksto nila Westcott ug Hort, misulat: “Ang dakong gidak-on sa mga pulong sa Bag-ong Testamento mibarog ibabaw sa tanan pihigpihig nga palakaw sa kritisismo, tungod kay sila libre sa kalahian, ug nanginahanglan lamang ihulad sa sinulat. . . . Kon ang nada nga pananding . . . ihiklin, ang mga pulong sa among opinyon nga sa gihapon ubos sa duda molisod ug abot sa kapin sa usa sa libo ka bahin sa tibuok Bag-ong Testamento.”h

28, 29. (a) Unsa ang atong neto nga pagtantiya sa hinashasan Gregong teksto? (b) Unsang awtoritatibong pahayag ang atong nabatonan niini?

²⁸ Pagtantiya sa Pagpasa sa Teksto. Unsa, nan, ang neto nga pagtantiya sa integridad ug pagkakasaligan sa teksto, human sa daghang kasiglohan sa pagpasa? Dili lamang dunay linibo ka manuskrito ang matandi apan ang mga diskobre sa mas karaang mga manuskrito sa Bibliya sulod sa miaging pipila ka dekada midala sa Gregong teksto balik sa gilay-on sa mga tuig 125 K.P., kulang lang ug mga duha ka dekada sa kamatayon ni apostol Juan mga 100 K.P. Gitagana niining manuskritong ebidensiya ang kusganong pasalig nga kita karon duna sa kasaligan Gregong teksto sa hinashasan nga porma. Matikdi ang pagtantiya sa kanhi direktor ug libraryan sa Musiyo Britaniko, si Sir Frederic Kenyon, niining butanga:

²⁹ “Ang sal-ang nan taliwala sa mga petsa sa orihinal nga komposisyon ug sa kinasayohan naa pa nga ebidensiya nahimong labihan ka diyotay nga mahimo nang ditagdon, ug ang kataposang patukoranan alang sa bisan unsang duda nga ang Kasulatan nakadangat kanato sa kinadak-an ingon sila gisulat karon nawagtang na. Ang pagkakasaligan ug naandan nga integridad sa mga basahon sa Bag-ong Testamento mahimong isipon lig-on nang pagkatukod. Ang naandan nga integridad, bisan pa, usa ka butang, ug ang kapiho sa mga detalye lain.”i

30. Ngano kita may kumpiyansa nga ang New World Translation mitagana alang sa mga magbabasa niini sa matinumanong “pulong ni Jehova”?

³⁰ Mahitungod sa kataposang obserbasyon sa “kapiho sa mga detalye,” ang pagkutlo sa parapo 27 ni Dr. Hort mikobre niini. Kini buhat sa mga maghahashas sa teksto sa pagtul-id sa mga detalye, ug kini ilang gihimo sa dakong gidak-on. Alang niining rason, ang hinashasan Gregong teksto nila Westcott ug Hort sagad gidawat ingon ekselente kaayo. Ang bahin sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa New World Translation, base niining ekselente Gregong teksto, nakahimo sa paghatag sa mga magbabasa niini sa matinumanong “pulong ni Jehova,” ingon nga kini labihan ka kahibudngan gitipigan kanato sa Gregong depositohan sa mga manuskrito.—1 Ped. 1:24, 25.

31. (a) Unsa ang gipakita sa modernong mga diskobre labot sa teksto sa Gregong Kasulatan? (b) Sa unsang paagi ang tsart sa panid 309 mipakita sa pangunang tinubdan sa bahin sa Kristohanon Gregong Kasulatan sa New World Translation, ug unsa ang pipila sa sekondaryang mga tinubdan nga gigamit?

³¹ Dugang makapainteres mao ang mga komento ni Ginoong Frederic Kenyon sa iyang basahon Our Bible and the Ancient Manuscripts, 1962, panid 249: “Kinahanglan kita kontento nga mahibalo nga ang naandan nga pagkakasaligan sa teksto sa Bag-ong Testamento talagsaon nga gisuportahan sa modernong mga diskobre nga dako kaayong mikunhod sa sal-ang taliwala sa orihinal nga awtograp ug sa atong kinasayohan naa pa nga mga manuskrito, ug nga ang mga diperensiya sa pagbasa, nga makapainteres man, wala moapektar sa pasukaranang mga doktrina sa Kristohanong pagtuo.” Ingon gipakita sa panid 309 sa tsart, “Mga Tinubdan sa Teksto sa New World Translation—Kristohanon Gregong Kasulatan,” ang tanan maylabot nga mga dokumento gikonsulta sa pagtagana sa sibu nga hubad sa Ingles nga teksto. Ang bililhong mga nota sa ubos mipaluyo niining tanan matinumanong hubad. Gigamit sa New World Bible Translation Committee ang labing maayong mga resulta sa kinaadman sa Bibliya nga naugmad latas sa kasiglohan sa pagpatungha sa maayong hubad niini. Kadakong kumpiyansa nato karon nga ang Kristohanon Gregong Kasulatan, ingon nabatonan nato karon, sa matuod undan sa “hularanan sa himsog nga mga pulong” ingon gisulat sa dinasig nga mga disipolo ni Jesu-Kristo. Hinaot unta kita mopadayon sa paghupot niining bililhong mga pulong sa pagtuo ug gugma!—2 Tim. 1:13.

32. Ngano dakodakong luna ang gihalad dinhi sa paghisgot sa mga manuskrito ug teksto sa Balaang Kasulatan, ug uban sa unsang makatagbaw nga resulta?

³² Kini ug ang unang tun-anan gihalad sa paghisgot sa mga manuskrito ug teksto sa Balaang Kasulatan. Nganong gihatagan kini sa maong halapad nga pagtagad? Ang katuyoan mao ang pagpakita sa bug-os nga ang mga teksto sa Hebreohanon ug Gregong Kasulatan sa lintunganay susama sa matuod, orihinal nga teksto nga gidasig ni Jehova sa matinumanong mga tawo sa karaan nga irekord. Kadtong orihinal nga mga sinulat dinasig. Ang mga magkokopya, bisan pa hanas, dili dinasig. (Sal. 45:1; 2 Ped. 1:20, 21; 3:16) Busa, kinahanglanon ang pag-alig-ig latas sa dakong depositohan sa mga kopya sa manuskrito aron sa pag-ila nga klaro ug dimasayop sa putli nga mga tubig sa kamatuoran ingon sila sa orihinal gibubo gikan sa Dakong Tinubdan, si Jehova. Ang tanang pasalamat moadto kang Jehova alang sa kahibudnganang gasa sa iyang Pulong, ang dinasig nga Bibliya, ug sa makapahayahay nga mensahe sa Gingharian nga mibuhagay gikan sa mga panid niini!

[Mga footnote]