AHAB
[Igsoong Lalaki sa Amahan].
1. Anak nga lalaki ni Omri ug usa ka hari sa amihanang gingharian sa Israel. Siya nagmando sa Samaria sa 22 ka tuig, gikan sa mga 940 W.K.P.—1Ha 16:28, 29.
Gitugotan ang Bakak nga Pagsimba. Ang rekord ni Ahab maoy usa sa labing daotan kon maylabot sa hinungdanong bahin sa matuod nga pagsimba. Dili lamang nagpadayon ang nahugawang pagsimba kang Jehova pinaagi sa bulawang mga nating baka ni Jeroboam kondili gitugotan usab ni Ahab ang pagsimba kang Baal nga makaapekto sa Israel sa dili-hitupngang gidak-on tungod sa iyang sayong pakigminyo kang Jezebel, ang anak nga babaye ni Etbaal nga hari sa Sidon. Si Josephus, nga nagkutlo sa karaang historyador nga si Menander, nagtawag kang Etbaal nga Ithobal, ug ang asoy (Against Apion, I, 123 [18]) nagsaysay nga siya mao ang saserdote ni Astarte sa wala pa molingkod sa trono pinaagi sa pagbuno sa hari.
Gitugotan ni Ahab ang iyang paganong asawa nga si Jezebel nga modaldal kaniya sa pagsimba kang Baal, sa pagtukod ug templo alang kang Baal, ug sa pagpatindog ug sagradong poste ingong pasidungog kang Asera. (1Ha 16:30-33) Sa wala madugay diha nay 450 ka manalagna ni Baal ug 400 ka manalagna sa sagradong poste, silang tanan gipakaon diha sa harianong lamesa ni Jezebel. (1Ha 18:19) Ang matuod nga mga manalagna ni Jehova gipatay pinaagi sa espada, ug pinaagi lamang sa gihimo sa tagdumala sa balay ni Ahab nga si Abdias, usa ka tawo nga may pagtuo, napreserbar ang kinabuhi sa 100 kanila pinaagi sa pagtago kanila diha sa mga langob, diin sila nabuhi pinaagi sa tinapay ug tubig.—1Ha 18:3, 4, 13; 19:10.
Tungod sa iyang pagliso ngadto sa pagsimba kang Baal, gipahibalo ni Elias si Ahab nga moabot ang usa ka grabeng hulaw nga sumala sa Lucas 4:25 ug Santiago 5:17 mikabat sa yugtong tulo ka tuig ug unom ka bulan. (1Ha 17:1; 18:1) Moulan lamang pag-usab pinaagi sa pulong ni Elias, ug bisan pag gipangita siya ni Ahab sa tanang naglibot nga kanasoran ug mga gingharian, si Elias wala makit-i hangtod miabot ang takdang panahon. (1Ha 17:8, 9; 18:2, 10) Nianang tungora si Ahab misulay sa pagbasol kang Elias nga maoy nakaingon sa hulaw ug gutom, usa ka akusasyon nga gisupak ni Elias, ug gipakita nga ang tinuod nga hinungdan mao ang pagsimba kang Baal nga gipaluyohan ni Ahab. Ang usa ka panagtigi nga gihimo didto sa tumoy sa Bukid sa Carmelo nagpamatuod nga si Baal walay silbi ug nagpadayag kang Jehova ingong ang matuod nga Diyos; ang mga manalagna ni Baal gipatay ubos sa sugo ni Elias, ug wala madugay human niadto ang usa ka kusog nga bundak sa ulan mitapos sa mao nga hulaw. (1Ha 18:17-46) Si Ahab mibalik paingon sa Jezreel ug sa iyang asawa, kinsa iyang gipahibalo sa gihimo ni Elias batok sa Baalismo. Si Jezebel misumbalik pinaagig mapintas nga hulga batok kang Elias, nga misangpot sa pagkalagiw ni Elias ngadto sa Bukid sa Horeb.—1Ha 19:1-8.
Pagtukod sa Kaulohan; Mga Kadaogan Batok sa Sirya. Gituohan nga ang pagpanukod ni Ahab naglakip sa paghuman sa mga kuta sa Samaria, nga sumala sa arkeolohiya nalangkoban sa tulo ka dagkong malig-ong mga paril nga maayo kaayong pagkahimo. Ang mga pagpangubkob nagbutyag nga dihay usa ka rektanggulong plataporma sa palasyo nga may sukod nga mga 90 m (295 p) por 180 m (590 p), nga may paril nga ginama sa maayong pagkasapsap nga kuwadradong mga bato. Nakaplagan ang daghang palid nga garing nga gigamit sa pagdayandayan sa muwebles ug mga palid sa bungbong, tingali nalangkit sa “balay nga garing” ni Ahab nga gihisgotan sa 1 Hari 22:39.—HULAGWAY, Tomo 1, p. 948; itandi usab ang Am 3:15; 6:4.
Sa wala madugay ang bahandi sa siyudad ug ang kalig-on sa pagkabutang niini nasulayan sa dihang gilikosan ang Samaria sa Siryanhong si Ben-hadad II nga maoy nangulo sa panag-abin sa 32 ka hari. Sa sinugdan siya mapainubsanong miuyon sa mga gipangayo sa manunulong, apan human niana si Ahab midumili na sa pagtugot sa aktuwal nga pagpangagaw sa iyang palasyo. Napakyas ang mga negosasyon sa pakigdait, ug pinaagi sa pagtultol sa Diyos si Ahab migamit ug estratehiya nga wala mabantayi sa mga kaaway ug misangpot sa pagpamatay kanila, apan nakaikyas si Ben-hadad.—1Ha 20:1-21.
Kay nagtuo nga si Jehova maoy usa lamang ka ‘diyos sa bukid,’ mibalik si Ben-hadad pagkasunod tuig dala ang kasundalohan nga pareho kadaghan, apan siya mihan-ay sa pagpakiggubat sa usa ka patag duol sa Apek sa teritoryo sa Manases, inay nga mosulong sa bukirong rehiyon sa Samaria. (Tan-awa ang APEK Num. 5.) Ang Israelinhong kasundalohan miasdang sa panggubatan apan mora lang ug “duha ka gagmayng panon sa mga kanding” kon itandi sa dakong kampo sa mga Siryanhon. Kay gipasaligan sa saad ni Jehova nga ang pagpasundayag sa iyang gahom wala magdepende sa dapit, ang kasundalohan ni Ahab nakapaagom ug makapahugnong kapildihan batok sa mga kaaway. (1Ha 20:26-30) Apan, sama gayod kang Haring Saul batok kang Agag nga Amalekanhon, si Ahab nagtugot nga magpabiling buhi si Ben-hadad ug mihimog usa ka pakigsaad uban kaniya nga ang nailog nga mga siyudad igauli ngadto sa Israel ug ang mga dalan sa Damasco igahatag kang Ahab, dayag aron magtukod ug mga tindahan, o mga tiyanggihan, aron mapalambo ang pamatigayon ni Ahab nianang Siryanhong kaulohan. (1Ha 20:31-34) Sama kang Saul, si Ahab gihukman ni Jehova tungod niini, ug gitagna ang umalabot nga katalagman nganha kaniya ug sa iyang katawhan.—1Ha 20:35-43.
Pagbuno Kang Nabot, ug mga Sangpotanan. Sulod sa kal-ang nga tulo ka tuig nga dihay pakigdait, giliso ni Ahab ang iyang pagtagad sa pagpanag-iya sa parasan ni Nabot nga taga-Jezreel, usa ka luna sa yuta nga gitinguha pag-ayo ni Ahab tungod kay utlanan kini sa yuta sa iyang palasyo nga puloy-anan didto. Sa dihang midumili si Nabot sa maong hangyo pinasukad sa pagkadili-mabungkag nga balaod sa Diyos bahin sa mga panulondon, si Ahab mipauli nga nagmugtok sa iyang balay diin siya mihigda sa iyang higdaanan nga ang iyang nawong nag-atubang sa bungbong, ug siya nagdumili sa pagkaon. Pagkasayod sa hinungdan sa iyang kasubo, gihikay sa paganong si Jezebel ang pagbuno kang Nabot ubos sa pasangil nga itaral siya tungod sa pagpasipala, nga nagsulat ug mga sulat ginamit ang ngalan ni Ahab. Sa dihang miadto si Ahab aron sa pagpanag-iya sa gikaibgan nga yuta, gisugat siya ni Elias, kinsa nagsaway pag-ayo kaniya ingong mamumuno ug ingong usa nga nagbaligya sa iyang kaugalingon aron sa pagbuhat ug daotan tungod sa kanunayng pagsiba sa iyang paganong asawa. Sama sa dugo ni Nabot nga gitilaan sa mga iro, tilaan usab sa mga iro ang dugo ni Ahab, ug si Jezebel mismo ug ang mga kaliwat ni Ahab mahimong kalan-on sa mga iro ug sa mga langgam nga kumakaog patayng lawas. Kining mga pulonga mitidlom sa iyang galamhan, ug sa hilabihang kasubo si Ahab nagpuasa nga nagsul-ob ug sakong panapton, nga sa matag karon ug unya molingkod ug molakawlakaw tungod sa hilabihang kaguol. Pinasukad niini, gipakitaan siya ug kaluoy maylabot sa panahon sa pagdangat sa katalagman diha sa iyang balay.—1Ha 21:1-29.
Ang relasyon ni Ahab sa Juda sa H napalig-on pinaagi sa pagpakig-alyansa sa kaminyoon diin ang anak nga babaye ni Ahab nga si Atalia naminyo kang Jehoram nga anak nga lalaki ni Haring Jehosapat. (1Ha 22:44; 2Ha 8:18, 26; 2Cr 18:1) Panahon sa usa ka mahigalaong pagduaw ni Jehosapat sa Samaria, giaghat siya ni Ahab sa pagsuportar kaniya aron makuha pagbalik ang Ramot-gilead gikan sa mga Siryanhon, kinsa dayag nga wala motuman sa bug-os sa mga kondisyon sa pakigsaad nga gihimo ni Ben-hadad. Samtang ang usa ka pundok sa mini nga mga manalagna nagdungan sa pagpasalig sa kalamposan, ubos sa pag-insistir ni Jehosapat si manalagnang Micaias, nga gidumtan ni Ahab, gipatawag ug kini nagtagna sa tino nga katalagman. Nagsugo sa pagdakop kang Micaias, si Ahab nagmagahi ug mipadayon sa pag-atake, ug bisag nanagana pinaagi sa pagtakoban sa iyang kaugalingon, naigo siya sa usa ka saag nga udyong mao nga siya inanayng namatay. Ang iyang lawas gidala ngadto sa Samaria aron ilubong ug sa dihang “ilang gihugasan ang karo nga iggugubat didto sa may linaw sa Samaria . . . ang mga iro nagtila sa iyang dugo.” Usa ka dakong artipisyal nga dulang ang nakubkoban sa AK nga eskina sa luag nga sawang sa palasyo sa Samaria, ug tingali mao kining dapita nga natuman kini nga tagna.—1Ha 22:1-38.
Moabihanon ug Asiryanhon nga mga Inskripsiyon. Gihisgotan ang pagtukod pag-usab sa Jerico panahon sa paghari ni Ahab, tingali ingong bahin sa programa aron palig-onon ang pagkontrolar sa Israel sa Moab. (1Ha 16:34; itandi ang 2Cr 28:15.) Ang Bato sa Moab ni Haring Mesa sa Moab naghisgot nga gimandoan ang Moab ubos ni Haring Omri ug sa iyang anak nga lalaki.
Ang Asiryanhong mga inskripsiyon nga naghubit sa panaggubat tali ni Salmaneser III ug sa nag-abin nga 12 ka hari sa Karkar naglakip sa ngalang A-ha-ab-bu ingong membro niini nga panag-abin. Kini kasagarang gidawat sa kadaghanang eskolar ingong nagtumong kang Haring Ahab sa Israel; hinuon, alang sa ebidensiya nga nagpakitang ang maong pangangkon gikaduhaduhaan, tan-awa ang artikulong SALMANESER Num. 1.
2. Usa ka mini nga manalagna taliwala sa mga destiyero sa Babilonya; anak nga lalaki ni Kolaias. Gitagna ni Jeremias nga kining imoral ug bakakon nga manalagna ug ang iyang kauban aslon sa kalayo ni Nabucodonosor.—Jer 29:21-23.