AMALEK, AMALEKANHON

Anak nga lalaki sa panganay ni Esau nga si Elipaz, pinaagi sa iyang puyopuyo nga si Timna. (Gen 36:​12, 16) Si Amalek, nga apo ni Esau, maoy usa sa mga sultan sa Edom. (Gen 36:​15, 16) Ang ngalan ni Amalek gingalan usab sa iyang tribonhong mga kaliwat.​—Deu 25:17; Huk 7:12; 1Sa 15:2.

Ang pagtuo sa pipila nga ang mga Amalekanhon naggikan sa mas una nga mga kaliwat ug dili mga kaliwat sa apo ni Esau nga si Amalek walay malig-ong pasukaranan. Ang ideya nga ang mga Amalekanhon nahiuna pa kang Amalek maoy pinasukad sa panultihon ni Balaam: “Ang Amalek mao ang una sa mga nasod, apan ang iyang kataposan human niana mao mismo ang iyang kalaglagan.” (Num 24:20) Apan, si Balaam wala maghisgot dinhi bahin sa kasaysayan sa kinatibuk-an ug sa kagikan sa mga nasod pito o walo ka siglo una pa niana. Siya naghisgot lamang sa kasaysayan maylabot sa mga Israelinhon, kang kinsa siya gisuholan sa pagtunglo ug kinsa hapit nang makasulod sa Yutang Saad. Busa, human sa pagtala sa Moab, Edom, ug Seir ingong mga kaaway sa Israel, gipahayag ni Balaam nga ang mga Amalekanhon sa pagkatinuod mao “ang una sa mga nasod” nga motindog batok sa mga Israelinhon sa ilang pagpanaw pagula sa Ehipto ngadto sa Palestina, ug tungod niini, ang kataposan sa Amalek “mao mismo ang iyang kalaglagan.”

Busa si Moises, sa pag-asoy sa mga hitabo sa adlaw ni Abraham sa wala pa matawo si Amalek, naghisgot bahin sa “tibuok yuta sa mga Amalekanhon,” nga tatawng naghubit sa rehiyon sumala sa pagsabot sa katawhan sa panahon ni Moises, inay nga nagpasabot nga ang mga Amalekanhon mas una pa kay kang Amalek. (Gen 14:7) Ang sentro niini nga Amalekanhong teritoryo maoy sa A sa Kades-barnea didto sa desyerto sa Negeb sa habagatang bahin sa Palestina, nga ang ilang sakop nga mga kampo miabot sa Peninsula sa Sinai ug sa amihanang Arabia. (1Sa 15:7) Sa usa ka panahon ang ilang impluwensiya lagmit miabot ngadto sa kabungtoran sa Epraim.​—Huk 12:15.

Ang mga Amalekanhon mao “ang una sa mga nasod” nga mihimog wala-hagitang pag-atake sa mga Israelinhon human sa Pagpanggula, didto sa Repidim duol sa Bukid sa Sinai. Ingong resulta, gimando ni Jehova ang bug-os nga pagpuo sa mga Amalekanhon. (Num 24:20; Ex 17:8-16; Deu 25:17-19) Usa ka tuig sa ulahi, sa dihang ang mga Israelinhon misulay sa pagsulod sa Yutang Saad nga supak sa pulong ni Jehova, sila giabog sa mga Amalekanhon. (Num 14:41-45) Sa mga adlaw sa mga Maghuhukom, kini nga mga kaaway kaduha miapil sa pag-atake sa Israel. Gihimo nila kini sa mga adlaw ni Eglon nga hari sa Moab. (Huk 3:​12, 13) Sa makausa pa, kauban sa mga Midianhon ug sa mga taga-Sidlakan, ilang giagawan ang yuta sa Israel pito ka tuig sa wala pa si Gideon ug ang iyang 300 ka tawo magpaagom kanilag dakong kapildihan.​—Huk 6:1-3, 33; 7:12; 10:12.

Tungod niining walay hunong nga pagdumot, panahon sa yugto sa mga hari ‘gipapanubag’ ni Jehova ang mga Amalekanhon, gisugo si Haring Saul sa pagpatay kanila, ug iyang gibuhat kini “gikan sa Havila hangtod sa Sur, nga nag-atubang sa Ehipto.” Apan si Saul, nga naglapas sa sugo ni Jehova, wala magpatay kang Agag nga ilang hari. Hinunoa ang Diyos wala mapakaulawi, kay “gitagodtagod ni Samuel si Agag sa atubangan ni Jehova didto sa Gilgal.” (1Sa 15:2-33) Ang uban sa mga pagsulong nga gihimo ni David naglakip sa Amalekanhong mga kabalangayan, ug sa dihang kini sila mibalos sa pag-atake didto sa Ziklag ug midala sa mga asawa ug mga manggad ni David, naapsan sila ni David ug sa iyang 400 ka tawo ug nabawi ang tanan nga gikawat. (1Sa 27:8; 30:1-20) Panahon sa paghari ni Ezequias, ang pipila sa tribo ni Simeon nagpuo sa nahibilin sa mga Amalekanhon.​—1Cr 4:​42, 43.

Wala nay dugang nga direktang paghisgot bahin sa mga Amalekanhon sa Biblikanhon o sekular nga kasaysayan. Apan, ‘si Haman nga anak nga lalaki sa . . . Agagihanon’ lagmit usa ka kaliwat niini, kay ang “Agag” maoy titulo o ngalan sa pipila ka Amalekanhong mga hari. (Est 3:1; Num 24:7; 1Sa 15:​8, 9) Busa ang mga Amalekanhon, lakip sa uban pa nga gihinganlan, gipuo “aron ang katawhan makaila nga ikaw, kansang ngalan mao si Jehova, ikaw lamang ang Labing Hataas ibabaw sa tibuok nga yuta.”​—Sal 83:6-18.