Ang Tawhanong mga Kalamposan Makasagang ba sa Katalagman?
“Dili iya sa tawo nga molakaw aron sa pagtultol sa iyang lakang.”—JEREMIAS 10:23.
1, 2. Unsa ang pipila ka kalamposan sa tawo niining ika-20ng siglo?
SA ATONG ika-20ng siglo, ang katawhan nakahimo ug katingalahang mga butang. Dako ang pag-uswag ang nahimo sa edukasyon, siyensiya, ug sa teknikal nga kahibalo. Karon daghan ang nakapahimulos niini diha sa ilang adlaw-adlawng kinabuhi. Sa nagkalainlaing yuta adunay modernong mga gamit sama sa elektrik nga suga sa balay, mga tubo sa tubig, ug sa makatabang nga mga kasangkapan. Lain pa, ang medikal nga siyensiya nakatabang sa pagkontrolar sa pipila ka sakit, sama sa buti, nga kaniadto kini maoy mga hampak.
2 Ang komunikasyon ug transportasyon, usab, miuswag ug dako. Pinaagi sa mga telepono, sa mga sakyanan, mga tren, ug mga ayroplano makahimo kita sa pakig-estorya o makaabot ug dali sa mga dapit kay sa napalandong sa atong mga katigulangan. Karon, ang mga hitabo sa pikas bahin sa yuta moabot dayon kanato pinaagi sa mga satelayt sa wanang.
Dakong mga Butang nga Wala Makab-ot
3, 4. Unsa ang dagkong mga butang nga wala makab-ot sa mga tawo, sumala sa tukmang gitagna sa Bibliya?
3 Apan, ang kanunayng hulga sa nukleyar nga kalaglagan nagpaibabaw sa katawhan, ug adunay dagko kaayong mga butang nga wala makab-ot sa mga tawo. Pananglitan, ang pag-uswag ba sa edukasyon nakakita ug samang kauswagan sa pagpaedukar sa mga tawo nga mahimong mas matinuoron, matinud-anon, ug mahinlo sa moral? Sa Tinipong Bansa, ang kapildihan sa buhis tungod sa panglimbong mikabat ug duolan sa 100 bilyon ka dolyar matag tuig. Sa laing nasod, diha lamang sa usa ka dakong siyudad, 17,000 ka opisyales sa kapolisan ang gitangtangan sa trabaho tungod sa pagpangawkaw sulod sa pito ka tuig. Kining pagkalimbongan makapahinumdom sa tagna sa Bibliya diha sa 2 Timoteo kapitulo 3 diin nagtagna kini nga niining “kaulahiang mga adlaw” ang mga tawo ‘mga mahigugmaon sa ilang kaugalingon, mahigugmaon sa salapi, dili-maunongon, walay gugma sa pagkamatarong.’
4 Dayon anaa usab ang seksuwal nga imoralidad. Kasagaran kaayo ang pagpanapaw ug pakighilawas diha sa kadaghanang mga dapit nga tagsaon na lang makita ang mga pamilya nga mahinlo sa moral nga ilarawan diha sa mga pelikula, sa mga programa sa telebisyon, mga dula sa entablado, ug sa mga nobela. Ug ang imoralidad nakaamot sa kamatuoran nga sa matag tuig, sa tibuok-yuta, mga 55 ka milyong kababayen-an ang nagpahulog sa ilang mga gisabak! Kini maoy pagpatay sa populasyon nga mas daghan kay nianang sa Argentina, o Canada, o Pransiya, o Polandiya, o sa 145 pang kanasoran—kada tuig! Samtang ang usa ka sanga sa medikal nga siyensiya nagpasidungog sa kauswagan nga makaluwas sa kinabuhi sa mga kabataan, ang laing bahin usab sa medikal nga siyensiya nagpatay sa minilyong kabataan nga wala pa matawo. Sama gayod sa gitagna sa Bibliya, nga niining “kaulahiang mga adlaw” daghang tawo “walay pagpugong sa kaugalingon” ug walay “kinaiyanhong pagbati.”—2 Timoteo 3:3.
5. Unsa ang mga resulta sa panglawas tungod sa kaylap nga imoralidad karon?
5 Ang seksuwal nga imoralidad nakapatungha ug epidemiya sa sakit nga napasa sa sekso. Daghang klase niini dili na maayo sa tambal. Ang kaylap nga sakit nga nailhang herpes sa kinatawo walay makitang tambal. Ug adunay taas nga pagsaka sa gidaghanon sa mga masuso nga natakdan niining sakita, tungod kay natawo gikan sa naimpeksiyong mga inahan. Mga katunga niining mga bataa nangamatay, ug ang laing katunga, daoton sa pisikal ug sa mental. Wala usay makitang tambal sa pagkakaron alang sa AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome), ang makapatayng sakit nga nakapalibog sa mga doktor. Ang AIDS mitungha labing menos diha sa 33 ka nasod “ug karon nagpameligro sa kahimsog sa panglawas sa tibuok-yuta” miingon ang Associated Press. Kasagaran kining mitakboy diha sa mga homoseksuwal, nga makapahinumdom sa Roma 11:27.
6. Nakasumpo ba ang medikal nga siyensiya sa pagkaylap sa sakit sa tibuok kalibotan?
6 Ang medikal nga siyensiya wala makasumpo sa ubang mga sakit. Sa Aprika lamang, minilyon ang may malaria, sleeping sickness, sanla, ug ubang mga sakit. Diha sa mas ugmad nga nasod ang kanser, sakit sa kasingkasing, diabetes, cirrhosis, ug emosyonal nga balatian nagadagsang. Mitungha ang uban niini, o misamot, tungod sa mga kabalaka o sa resulta sa modernong industriyal nga katilingban. Resulta ang uban sa matugutong paagi sa kinabuhi.
7. May kalagmitan ba nga ang kauswagan sa siyensiya makahatag kanatog maayong panglawas sa walay kataposan?
7 Kon mapugngan ang daghang sakit, kahatagan kaha kita sa medikal nga siyensiya ug maayong panglawas sa walay kataposan? Dili, matud pa sa daghang mga siyentipiko. Ilang gipakita nga samtang mapataas ang kinabuhi ug pipila ka tuig, ang ubang mga sakit mahimong dagkong mga pumapatay. Ang usa ka siyentipiko miingon: “Gamay ra kaayo ang tsansa nga mapataas ang kinabuhi sa tawo o kaha masumpo ang pagkatigulang sa haduol nga umaabot.” Sa tukma, ang Bibliya dugay nang mipahayag diha sa Salmo 90:10: “Ang mga adlaw sa among panuigon may kapitoan ka tuig; kun bisan tungod sa kabaskog may kawaloan ka tuig, apan kana pulos lamang kasakitan ug kagul-anan; kay kalit kini nga molabay lamang.”
Wala Masulbad ang Suliran sa Kakabos
8. Sa unsang paagi tukmang gitagna sa Bibliya nga dili makasulbad ang teknolohiya sa suliran sa pagkakabos?
8 Tinuod, napasayon sa teknolohiya ang kinabuhi sa ubang mga tawo. Apan daghan ang walay kuwarta sa pagpalit sa mga produkto sa teknolohiya. Ang publikasyong World Military and Social Expenditures 1983 mitaho: “2,000,000,000 ka tawo ang nabuhi sa kinitaan nga ubos sa $500 [U.S.] sa usa ka tuig.” Kini mipadayon: “Labing menos usa ka tawo sa lima nabuhi sa hilabihang kakabos, usa ka kahimtang sa hingaping kawalad-on nga kini maoy usa na ka hilom nga pagpuo sa kaliwat.” Dayon miingon kini nga kada tuig “11,000,000 ka masuso ang nangamatay sa dili pa matapos ang unang tuig sa ilang kinabuhi” tungod sa malnutrisyon o sa sakit.—Pinadayag 6:5-8.
9. Unsang makasubong situwasyon ang naglungtad sa kadaghanang mga nasod?
9 Diha sa ubang mga nasod, miingon ang The Detroit News, “daghang babaye nga sobra sa ka daghag anak ug walay paagi sa pag-atiman kanila. . . . Sa kasagaran, biyaan lang sa maong mga inahan ang sinalikwayng bata . . . diha sa dalan.” Adunay minilyon nga sama niining mga bataa. Diha sa ubang dapit ginaabandono ang mga ginikanan. Ang taga Asia nga magsusulat misulat: “Libolibong mga tigulang gipalayas gikan sa ilang mga balay tungod kay wala nay ikapakaon kanila ang ilang pamilya. Walay mga ahensiya sa hinabang nga motabang kanila. Sa kasagaran pasakyon sila sa tren sa mga anak niining mga tigulanga ug pakanaogon sila sa usa ka dapit o biyaan sila diha sa mga estasyonan sa tren.” Ang magsusulat midugang: “Unsa ka makakurat nga kausaban sa usa ka kultura nga kanhi matinahoron kaayo sa ilang mga tigulang.” Busa nakita sa atong katuigan ang kamatuoran sa Proverbio 30:11, nga nag-ingon: “Dunay usa ka kaliwatan nga nagapanghimaraot sa ilang amahan ug wala magabulahan sa ilang mga inahan.”
10. Unsa ka seguro ang pinansiyal nga situwasyon sa kalibotan, nga makapahinumdom sa unsang tagna ni Jesus?
10 Ang tawhanong mga kagamhanan dili makasulbad sa suliran sa kakabos sa tibuok nga kalibotan. Ang wala maugmad nga kayutaan adunay mabug-at nga suliran sa dagkong utang nga dili nila mabayran. Bisan ang naugmad nang kanasoran adunay dagkong utang. Ang timailhan niini, daghang dagkong banko sa Tinipong Bansa nahapay sa milabayng tuig. Sa nameligro ang usa sa labing dako niini, ang pagtabang lamang sa gobyerno ug bilyonbilyong dolyares ang nakapugong sa pagkahapay. Ang kalisang mao nga kon mahapay ang dagkong mga banko, “manakod usab kini sa ubang mga banko, nga magpameligro sa enterong pinansiyal nga sistema,” mitaho ang The New York Times. Busa, mas misamot kalisod ang pagsagang sa katalagman. Sa pagkamatuod, matag labay sa tuig nahimong malig-on ang obserbasyon sa Guardian sa Inglaterra: “Ang kalibotan nag-ungaw sa usa ka tawhanong katalagman ug politikanhong kagun-oban . . . Nakita sa tanang kontinente nga nangahanaw ang ilang mga paglaom sa umaabot.”—Lucas 21:25, 26.
Epekto sa Teknolohiya Diha sa Gubat
11. Unsang dugang problema nga wala masulbad sa kagamhanan apan napasamot hinuon tungod sa teknolohiya?
11 Adunay dako pa gayod nga kadaot ang nahimo sa teknolohiya nga dili mapahunong sa mga kagamhanan: ang gubat. Ang teknolohiya maoy hinungdan sa hilabihang pagpamatay sa Gubat sa Kalibotan I pinaagi sa kaylap nga paggamit sa mga masinggan, submarino, ayroplanong iggugubat, mga tangke de giyera, ug mga flamethrowers. Ang taga Britanyang magsusulat si Richard Rees miingon: “Ang gubat sa 1914-18 nagbutyag ug duha ka kamatuoran: una, nga ang kauswagan sa teknolohiya nakadangat na sa punto diin makapadayon kini nga walay kadaot diha lamang sa usa ka nahiusang kalibotan ug, ikaduha, nga ang naglungtad nga politikal ug sosyal nga mga organisasyon sa kalibotan nakapahimo niini nga imposibleng makab-ot ang panaghiusa.” Ang Gubat sa Kalibotan II nagpalig-on sa iyang punto, sa nakapatay ang mas modernong mga hinagiban ug mga 55 milyones ka tawo.
12. Unsang hulga ang ginaatubang sa tawhanong pamilya karon?
12 Karon ang mga hinagiban sa gubat mas magun-obon pa gayod, ug ang mga kagamhanan walay gayoy panaghiusa. Mahitungod sa nukleyar nga mga hinagiban, ang awtor si Herman Wouk miingon: “Ang pagkamapaagihon, ang kahago, ug ang bahandi nga gigamit niini . . . nga kabuangan tinuod nga makakurat sa hunahuna. Kon ang kanasoran dili na unta magpakakat-on pa sa gubat, walay butang nga dili mahimo sa tawo.” Ang astronomong si Carl Sagan miingon bahin sa nukleyar nga gubat: “Sa walay duhaduha ang atong sibilisasyon sa tibuok yuta malaglag.” Ug samtang kining hulga sa tibuok-yuta nga kalaglagan nagpaibabaw sa tawhanong pamilya, nakapatay ug daghang kinabuhi ang ubang mga gubat. Ang Center for Defense Information sa Tinipong Bansa mitaho nga sa 1984 dihay 42 ka nagkalainlaing gubat ug mga rebelyon nga gihimo sa usa ka higayon! Kon dili makapahunong ang mga kagamhanan sa dakong balod sa krimen ug kapintasan sa ilang kaugalingong mga yuta, nan labaw na sa pagpatunghag pakigdait sa tibuok-yuta.
13. Ang tibuok-yutang kapintasan sa atong panahon mosibo ba sa tagna sa Bibliya?
13 Kining tanan mosibo sa tagna diha sa Pinadayag 6:4 bahin sa pagsakay sa ‘upat ka magkakabayo sa Apocalipsis’ sukad sa 1914: “Ug migula ang lain na usab nga kabayo, ang mapulang kabayo; ug ang nagkabayo niini gitugotan sa pagwagtang sa pagdinaitay gikan sa yuta aron sila magpinatyanay sa usag usa; ug gihatagan siya ug usa ka dakong espada.”
Kon Nganong Napakyas ang Tawhanong mga Paningkamot
14, 15. Unsa ang pangunang hinungdan kon nganong dili makab-ot sa mga tawo ang ilang mga tumong karon?
14 Nganong adunay katarongan sa pagkahadlok nga dili makasagang sa katalagman ang tawhanong mga kalamposan? Sa pagkatinuod, nganong napakyas ang mga tawo sa pagkab-ot sa ilang mga tumong? Ang Bibliya nagpakitag usa ka dakong hinungdan: “Ang sala misulod sa kalibotan pinaagi sa usa ka tawo ug ang kamatayon misulod pinaagi sa sala, ug nga tungod niini ang kamatayon mikuyanap ngadto sa tanang tawo sanglit silang tanan nakasala man.” (Roma 5:12) Ang atong unang mga ginikanan, si Adan ug Eva, gilalang nga hingpit sa lawas ug sa hunahuna. Apan kanang maong kahingpitan nagadepende sa ilang pagpabilin sulod sa mga utlanan sa mapuslanong mga balaod sa Diyos. Sulod niadtong mga balaora gihatagan sila ug kagawasan sa pagpili. Apan ang Genesis kapitulo 3 nagpakita nga ang atong unang mga ginikanan milapas sa ilang kagawasan sa pagpili. Nagtinguha silag kagawasan gikan sa Diyos ug sa iyang kabalaoran, nagtinguha nga makahukom sila sa ilang kaugalingon kon unsa ang maayo ug daotan, usa ka katakos nga iya lamang sa Diyos. Human nga nakahimo sila niana nga pagpili, nagkinaugalingon na sila. Ang Bibliya nag-ingon: “Si Jehova magauban kanimo kon ikaw magauban kaniya; . . . apan kon imo siyang talikdan siya usab motalikod kanimo.” (2 Cronicas 15:2) Nahibulag gikan sa Diyos, si Adan ug Eva anam-anam nga nadaot. Ang sakit, kaguol, ug sa kataposan kamatayon miagpas kanila.—Genesis 2:16, 17.
15 Human nga ang atong unang mga ginikanan nahimong dili-hingpit, gitino sa balaod sa kinaiyahan nga ang tanan nilang mga anak makapanunod sa pagkadili-hingpit. Ang salmista miadmiter: “Ako natawo sa kasal-anan, ug sa sala gipanamkon ako sa akong inahan.” (Salmo 51:5) Wala gayoy paagi nga masumpo sa medikal nga siyensiya ang resulta sa napanunod nga pagkadili-hingpit. Ang pagpangita ug medikal nga kalamposan aron mawala ang sakit ug kamatayon maoy pagpangita ug usa ka butang nga dili gayod makab-ot sa tawo—bisan kanus-a.
16. Sa unsang paagi ang pagkadili-hingpit nakaapektar sa kaisipan sa katawhan?
16 Ang napanunod nga pagkadili-hingpit nakaapektar usab sa atong kaisipan. Kitang tanan natawo nga may tendensiya sa pagbuhat ug sayop nga mga butang. Karon, wala kini magpasabot nga dili makakontrolar ang mga tawo sa ilang mga lihok. Makontrolar nila kana kon mohimo silag mga paagi sa pagtul-id. Gipakita sa Proverbio 3:6 kini, nga nag-ingon: “Sa tanan nimong dalan ilha siya [Jehova], ug siya magatul-id sa imong mga dalan.” Apan, kon dili tagdon sa tawo ang tukmang pagtul-id, mahiagom sila sa dakong kadaot. Ug kon dugang mahilayo ang mga indibiduwal ug mga nasod gikan sa mga kabalaoran sa Diyos, mas malaglagon silang molihok, makapukaw sa napanunod nga tendensiya sa pagkahakog. Bahin niini ang editoryal sa New York Times mikomento: “Mamatikdan gayod nimo sa mga balita ug makapalandong kon asa padulong ang kalibotan. . . . Tan-awa kon unsay mahitabo kon unahon sa mga tawo, mga institusyon ug mga nasod ang ilang hakog nga mga intereses kay sa ubang mga butang. . . . Ang tin-awng kamatuoran sa tanang kanasoran mao nga ang paglihok sa hinakog nga paagi dili molampos.”
Satanasnong Impluwensiya
17, 18. Unsang ubang dagkong mga butang ang makatabang sa pagpatin-aw kon nganong dili makab-ot sa mga tawo ang ilang mga tumong?
17 Ang laing dakong hinungdan nga makatabang sa pagpatin-aw kon nganong dili makab-ot sa mga tawo ang ilang mga tumong ug sa pagsagang sa kalaglagan mao ang impluwensiya nga gipakita diha sa 2 Corinto 4:4, diin naghisgot mahitungod sa “diyos sa sistema niining mga butang.” Tingali hunahunaon sa uban nga walay kasayoran sa Bibliya nga ang diyos nga gipasabot dinhi mao ang Diyos nga Makagagahom. Apan ang mao gihapong bersikulo midugang nga kining maong diyos “nagbuta sa mga hunahuna sa mga dili magtutuo.” Sa pagkatinuod, dili gayod kana himoon sa mahigugmaong Maglalalang. Ang diyos nga gipasabot dinhi mao gihapon kanang gihisgotan diha sa 1 Juan 5:19, nga nag-ingon: “Ang tibuok kalibotan nailalom sa gahom sa usa nga daotan.”
18 Ang diyos nga nagmando niining presenteng kalibotan gipaila diha sa Pinadayag 12:9 nga mao ang “usa nga ginganlag Yawa ug Satanas, ang maglilimbong sa tibuok ginapuy-ang yuta.” Ang ngalang Satanas nagkahulogang “Magsusupak” o “Kaaway.” Ang ngalang Yawa nagkahulogang “Bakakong Tig-akusar,” o “Tigbutangbutang.” Tukma kining mga ngalana, kay ang pag-alsa ni Adan ug Eva gihulhogan man niining maong rebelde sa espirituhanong kalibotan. Siya kadtong miingon kang Eva, sa tinuod: ‘Wala ka magkinahanglan sa mga balaod sa Diyos. Makadesider ka sa imong kaugalingon kon unsa ang matarong ug daotan.’ Apan, pinaagi sa pagpahilayo gikan sa Diyos, nadaot ang kaisipan ni Satanas. Makita kini sa iyang mga buhat, kay tan-awa lang ang kalibotan nga iyang gimandoan! Ang mangil-ad, daotang kasaysayan sa katawhan nagpamatuod nga kini adunay mangil-ad, daotang impluwensiya nga nagpaluyo niini.
Unsay Paglaom?
19. Unsay gisugyot sa ubang mga tigpaniid ingong solusyon sa mga problema niining kalibotana?
19 Ang ubang mga tigpaniid niining magubot nga kalibotan nakahimog makaikag nga mga obserbasyon bahin sa solusyon sa mga problema sa katawhan. Ang The Gazette sa Montreal miingon: “Mga 150 ka grupo sa nasodnong mga politiko nagbitaray sa planeta sa nagkalainlaing direksiyon, ginamaneho ang planetang yuta padulong sa kadaot. Apan nahimong tibuok-yuta nga kalisang karon ang kadaghanang dakong mga problema sa kalibotan tungod kay napagamay sa mga teknolohiya sa transportasyon ug komunikasyon ang kalibotan sama sa usa ka komunidad sa kalibotan o baryo.” Dayon kini mirekomendar: “Gikinahanglan ang usa ka porma sa kagamhanan sa kalibotan.” Ang sosyologong si Erich Fromm miingon nga masulbad ang mga problema sa kalibotan “kon ang tibuok [sosyal ug politikal] nga sistema nga naglungtad sa panahon sa kataposan sa 6000 ka tuig sa kasaysayan pulihan ug usa ka lahi nga sistema.—Italiko amoa.
20 Wala lamang maamgohi sa mga tigpaniid, ang tibuok sosyal ug politikanhong sistema “pulihan ug usa ka lahi nga sistema”! Aduna unyay usa lamang ka kagamhanan sa kalibotan alang sa tanang katawhan. Apan dili kini motungha pinaagi sa tawhanong mga paningkamot. Ang mga tawo sa iyang kaugalingon dili makasagang sa katalagman. Sila sa pagkamatuod dili makailis niining presenteng sistema sa mga butang uban sa mas maayong sistema, sumala sa gipamatud-an sa kasaysayan. Sila dili makawala sa napanunod nga pagkadili-hingpit, sakit, ug kamatayon. Ug sila dili makapapha kang Satanas ug sa iyang mga demonyo. Hinunoa, ang nangaging tawhanong mga hitabo nakapalig-on sa dinasig nga pulong: “Dili iya sa tawo nga molakaw aron sa pagtultol sa iyang lakang.” (Jeremias 10:23) Busa ang Pulong sa Diyos nagtambag: “Ayaw pag-ibutang ang inyong pagsalig sa mga prinsipe, ni sa mga anak nga lalaki sa tawo, nga kaniya walay kaluwasan.” (Salmo 146:3) Nan, diha kang kinsa, nga ihatag nimo ang imong pagsalig? Ang Proverbio 3:5 nag-awhag: “Sumalig kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing ug ayaw pagsalig sa imong kaugalingong salabotan.” Nganong kinahanglang magbaton kita nianang maong pagsalig diha kang Jehova? Tungod kay makahimo siya sa mga butang nga dili mahimo sa tawo, sumala sa ipakita sa sunod nga artikulo.
Mga Pangutana sa Repaso
◻ Unsang dagkong mga butang nga wala makab-ot sa mga tawo?
◻ Sa unsang paagi napasamot sa teknolohiya ang mga epekto sa gubat?
◻ Nganong kanunayng mapakyas ang tawhanong mga paningkamot?
◻ Sumala sa rekord sa tawo, unsa ang maalamong dalan?
20. (a) Nganong ang gitinguhang mga tumong dili gayod motungha pinaagi sa tawhanong mga paningkamot? (b) Kang kinsa nato ibutang ang atong pagsalig alang sa umaabot?
[Hulagway sa panid 11]
Wala makasumpo ang medikal nga siyensiya sa pagdaghan sa sakit ug kamatayon
[Hulagway sa panid 12]
Ang tawhanong kagamhanan dili makawala sa kakabos sa tibuok-yuta