Ang Pulong sa Diyos—Mga Pamatuod sa Pagkakasaligan
Matuod o bakak?—Ang Bibliya nahipasa latas sa katuigan nga wala mausab.
Matuod o bakak?—Ang linibong mga kalainan sa mga manuskrito sa Bibliya nagapahuyang sa pangangkon niini nga kini ang Pulong sa Diyos.
UNA nimo tubagon kanang mga pangutanaha, tagda ang pila ka impormasyon nga gipadayag karong bag-o sa Eksibisyong “Ang Pulong sa Diyos” nga gihimo sa Chester Beatty Library sa Dublin, Irlandiya.
Ang gision, natipiktipik papirong mga panid daan na kaayo. Bisan pa niana, ang Chester Beatty papyri mao ang labing bililhong mga manuskrito sa librarya. Kana nakutkotan gikan sa usa ka Coptic (Ehiptohanon) nga lubnganan sa mga 1930. “[Kadto] usa ka diskobre,” matud ni Sir Frederic Kenyon, “nga kaindig lang sa iya sa Codex Sinaiticus.”
Kining sinulat-kamot papirong mga panid, sa pormang codex, gikopya sa ikaduha, ikatulo, ug ikaupat nga mga siglo sa atong Komung Panahon. “Ang uban,” matud ni Wilfrid Lockwood, ang libraryan, “tingali gikopya sulod sa usa ka gatos ka tuig sa pagsulat sa orihinal.” (Italiko amoa.) Ang usa ka codex nagbaton sa upat ka Ebanghelyo ug sa basahong Mga Buhat. Ang lain nagbaton sa kadaghanan sa mga sulat ni apostol Pablo, apil ang iyang sulat ngadto sa mga Hebreohanon.
Ang pagkopyag mga manuskrito sama niini hago ug budlay, ug lagmit masayop. Sayon nga masayop sa pagbasa sa usa ka letra o malaktawan ang usa ka linya, bisan unsa ka maampingon tingali sa magkokopya. Usahay ang magkokopya mas interesado sa pagsabot sa diwa ug kahulogan sa orihinal kay sa eksaktong mga pulong. Samtang balikbalik nga gikopya ang mga kinopya, nahimo ang mga sayop. Gipundok sa mga eskolar sa teksto ang mga manuskrito nga may samang mga kalainan nganha sa mga pamilya. Kining Chester Beatty papyri, ang labing karaan dudaghang mga manuskrito sa Gregong Bibliya nga naglungtad, wala dahoma nga nakahatag sa mga eskolar ug bag-ong kiling sa kaisipan bahin sa mga butang, sanglit wala kana mohaom sa bisan hain sa naestablisar nang mga pamilya.
Una sa panahon ni Jesus, ug ilabina tapos malaglag ang Jerusalem (607 W.K.P.) ug sa misangpot nga pagkatibulaag sa mga Hudiyo, gihimo ang daghang sinulat-kamot nga kopya sa sagradong Hebreohanong Kasulatan. Sa mga 100 K.P., gigamit sa Hudiyong mga awtoridad ang maong mga kopya sa pagtukod sa usa ka Hebreohanong teksto nga gidawat sa ortodoksong mga Hudiyo.
Mihan-ay usab silag tukmang kalagdaan sa paningkamot nga matino ang eksaktong pagkopya sa teksto. Gitino nila kon unsang materyales ang magamit ug bisan ang gidak-on ug paghatag espasyo tali sa mga letra, mga pulong, mga linya, ug mga kolumna. “Walay usa ka pulong o letra, bisan usa ka yod [ang kinagamyang letra sa Hebreohanong alpabeto], ang pagasulaton nga sinag-ulo,” sila miingon. Busa ang mga magkokopya nagpatungha sa mga linukot nga basahon sama sa Torah (pagtulon-an), nga gilangkoban sa unang lima ka basahon sa Bibliya, ug sa basahong Ester. Ang maong mga manuskrito sa Hebreohanong teksto, miingon ang katalogo sa eksibisyon, “nagapasundayag ug talagsaong sukod sa panagsama.”
Unsa ka seryoso ang mga sayop nga miyuhot sa Hebreohanon ug Kristohanon Gregong mga manuskrito? “Igapasiugda,” matud ni Gn. Lockwood, “nga ang mga kalainan tali sa mga manuskrito sa Bibliya hapaw ra kon itandi niadtong hikaplagan diha sa mga manuskrito sa paganong katitikan . . . Walay usa ka punto sa Kristohanong doktrina ang naapektahan sa pagkahiwi sa magkokopya.”—Italiko amoa.
Ang mga basahon sa Bibliya gikan sa panahon una ug tapos kang Jesus gihubad ngadto sa ubang pinulongan. Usa sa labing karaan sa mga bersiyon mao ang Samaritan Pentateuch. Ang mga Samarianhon mao ang katawhang nag-okupar sa teritoryo sa napulog-tribong gingharian sa Israel tapos madalang binihag sa hari sa Asirya ang mga Israelinhon (740 W.K.P.). Gisagop nila ang pila ka bahin sa Hudiyonhong pagsimba ug gituohan ang unang lima lamang ka basahon sa Bibliya, ang Pentateuko. Ang Samarianhong teksto sa maong mga basahon, nga sinulat sa usa ka matang sa karaang Hebreohanong sinulat, may 6,000 ka kalainan gikan sa Hebreohanong teksto. “Ang kadaghanan,” matud sa katalogo sa eksibisyon, “dili kaayo hinungdanon sa teksto bisan pag makaikag ingon nga lagmit magpreserbar sa mga kinaiya sa karaang paglitok o sa gramatika.”
Sa ikatulong siglo W.K.P., ang Hudiyonhong mga eskolar sa Alexandria, Ehipto, nagpatungha sa Gregong Septuagint nga bersiyon sa Hebreohanong Kasulatan, nga gigamit sa nagsultig-Gregong mga Hudiyo sa tibuok kalibotan. Sa wala madugay ang mga Hudiyo mihunong sa paggamit niana, apan kadto nahimong Bibliya sa unang Kristohanong kongregasyon. Sa dihang ang Kristohanong mga magsusulat sa Bibliya nagkutlo gikan sa sagradong Hebreohanong Kasulatan, gigamit nila ang Septuagint. Ang Chester Beatty papyri sa Hebreohanong Kasulatan nagaapil sa 13 ka panid sa basahong Daniel sa Septuagint.
Ang ulahing mga bersiyon sa Bibliya gigama diha sa mga pinulongan sama sa Latin, Coptic, Syriac, ug Armenian. Ang usa ka pananglitan sa eksibisyon mao ang panit sa kanding nga pormang libro o codex sa Coptic nga bersiyon sa usa ka bahin sa Bibliya gikan sa ikaunom o ikapitong siglo K.P. Sa unsang paagi ang mga bersiyong sama niini makatabang sa mga eskolar sa Bibliya ug sa mga kritiko sa teksto? Ang maong mga bersiyon kasagaran literal kaayong mga hubad sa Gregong mga manuskrito nga gigamit sa mga maghuhubad. “Kon maayo ang Gregong teksto nga gigamit sa maghuhubad,” mipatin-aw si Gn. Lockwood, “dayag nga ang bersiyon mohatag ug dakong tabang sa trabaho sa pagkaplag sa orihinal nga mga pulong sa Grego.”
Ang bililhon kaayo, talagsaong eksibit sa librarya mao ang usa ka komentaryo sa usa ka magsusulat nga Siryanhon sa ikaupat nga siglo, si Ephraem, bahin sa Diatessaron ni Tatian. Sa mga 170 K.P., si Tatian nagtigom sa nagkahiusang talaan sa kinabuhi ug ministeryo ni Jesus, nga migamit ug mga pinupo gikan sa upat ka Ebanghelyo (Ang Diatessaron nagkahulogang “latas [sa] upat”). Kay walay mga kopya ang nagpabilin, ang pila ka kritiko sa miaging siglo naglalis kon kaha ang maong panaghiusa sa mga Ebanghelyo naglungtad ba. Nagpatuo ang maong mga kritiko nga ang upat ka Ebanghelyo mismo nasulat lamang sa tungatunga sa ikaduhang siglo.
Sa miaging usa ka gatos ka tuig, hinunoa, ang pagkadiskobre sa mga hubad sa Diatessaron diha sa Armenian ug Arabiko nagpugos sa mga kritiko sa pag-atras. Unya, sa 1956, si Sir Chester Beatty nakabaton niining talagsaong ikalima/ikaunom siglong komentaryo nga naundan ug tag-as nga mga pinupo gikan sa orihinal nga buhat ni Tatian. “Kadto naglumpag gayod sa pagtuo nga ang upat ka Ebanghelyo wala magsirkular niadtong panahona,” matud ni Gn. Lockwood.
Ang Eksibisyong “Ang Pulong sa Diyos” maoy usa ka pahinumdom sa daghang materyal nga mabatonan sa mga eskolar sa Bibliya ug mga kritiko sa teksto. Itugot nga ipatin-aw sa usa sa maong mga eksolar, si Sir Frederic Kenyon, ang kahulogan niining tanang manuskrito sa Bibliya nga nadiskobrehan ug sa samang panahon tubagon ang mga pangutanang gipatungha sa sinugdan:
“Tingali mayugot ang pipila nga mobiya sa pagtuo nga ang Bibliya gipasa latas sa kapanahonan nga wala mausab . . . Makapalig-on sa kataposan ang pagkaplag nga ang malangkobong sangpotanan niining tanan nga diskobre ug niining tanan nga pagtuon mao ang paglig-on sa pamatuod sa pagkakasaligan sa Kasulatan, ug sa atong hugot nga pagtuo nga ania sa atong mga kamot, nga lunsay, ang tinuod nga Pulong sa Diyos.” (The Story of the Bible, panid 113)—Salmo 119:105; 1 Pedro 1:25.
[Hulagway sa panid 27]
Ikatulong-siglong papiro—2 Corinto 4:13–5:4
[Kapsiyon]
Gikopya nga may permiso sa Chester Beatty Library
[Hulagway sa panid 28]
Ika-18ng-siglong panit nga mga linukot sa basahong Ester
[Kapsiyon]
Gikopya nga may permiso sa Chester Beatty Library
[Hulagway sa panid 29]
Ikaunom- o ikapitong-siglong panit nga codex—Juan 1:1-9, Coptic nga bersiyon
[Kapsiyon]
Gikopya nga may permiso sa Chester Beatty Library
[Hulagway sa panid 30]
Ikalima- o ikaunom-siglong panit nga codex—komentaryo ni Ephraem nga nagaapil sa mga pinupo gikan sa Diatessaron ni Tatian, diha sa Syriac
[Kapsiyon]
Gikopya nga may permiso sa Chester Beatty Library