Pakigdait Unsa ang Purohan?

BISAN pa sa mga pangunang-ulohan sa mantalaan, ang tinuod mao, sumala sa nasayran sa kadaghanan kanato, ang katawhan halayo pa kaayo sa tinuod nga pakigdait. Ang pagsibog sa langyawng mga kasundalohan gikan sa Afghanistan wala magdalag pakigdait nianang nasora. Ug aduna gihapoy away sa usa o laing matang sa Pilipinas, Sudan, Israel, Amihanang Irlandiya, Lebanon, ug Sri Lanka, sa pagngalan lang sa pipila.

Sanglit ang kadaghanang maayog-pangisip nga mga tawo mopalabi sa pakigdait inay sa gubat, nganong ang pakigdait maidlas man kaayo? Ang mga politiko nagsulay sa daghang paagi latas sa daghang siglo sa pagpatunghag pakigdait, apan ang ilang mga paningkamot kanunayng pakyas. Ngano? Susihon ta ang pila ka pananglitan ug tan-awon.

Pakigdait Pinaagi sa Relihiyon ug Balaod

Ang pipila nag-isip sa Romanhong Imperyo ingong usa ka malamposong pagsulay sa pagdinaitay. Ubos niana, ang kombinasyon sa establisadong balaod, mopaayon-ayong administrasyon, lisod-buntogong mga kasundalohan, ug maayong-pagkadesinyong mga karsada sa pila ka siglo nakapadayon sa paghupot sa internasyonal nga katimbang nga nailhang Pax Romana (Romanhong Pakigdait) ibabaw sa dagkong mga bahin sa Kasadpang Asia, sa Aprika, ug sa Uropa. Hinuon, sa kataposan ang Romanhong Imperyo gidaog sa sulodnong kahiwian ug mga panulong gikan sa gawas, ug nahugno ang Romanhong Pakigdait.

Kini nagailustrar sa makapasubong kamatuoran bahin sa tawhanong mga paningkamot. Tapos sa malaomong pagsugod, sila kasagarang madaot. Ang Diyos mismo miingon: “Ang kiling sa kasingkasing sa tawo maoy daotan sukad sa iyang pagkabata,” ug kining daotang kiling kasagarang magmadaogon sa kadugayan. (Genesis 8:21) Dugang pa, ang propetang si Jeremias miingon: “Ang kasingkasing labi pang maluibon kay sa bisan unsa pa ug walay paglaom. Kinsay makaila niini?” (Jeremias 17:9) Ang mga tawo dili matagna. Ang maayong mga tuyo sa usa ka tawo tingali madaot sa kasina o mahakogong mga ambisyon sa uban. O ang usa ka magmamando nga may hatag-as nga mga prinsipyo basin mismo mahimong hiwi. Tungod niini, sa unsang paagi ang mga tawo makapatunghag pakigdait?

Sa ikatulong siglo W.K.P., ang talagsaong paningkamot bahin sa pagdinaitay gitaho gikan sa subkontinente sa India. Didto, ang usa ka gamhanang magmamando nga ginganlag si Aśoka mimugna sa usa ka dako kaayong imperyo pinaagi sa pakiggubat ug pag-ulag dugo. Dayon, sumala sa rekord, siya nakombertir ngadto sa mga prinsipyo sa Buddhismo. Nga misalikway sa pakiggubat, mitukod siyag mga monyumento palibot sa iyang dominyo nga gisulatan sa mga panultihon aron tabangan ang iyang mga ginsakpan sa pagkinabuhig mas maayong kinabuhi. Ug ang iyang imperyo daw nagmalinawon ug nagmauswagon.

Ang paagi ba ni Aśoka mao ang dalan ngadto sa pakigdait? Ikasubo, dili. Sa dihang ang emperador namatay, ang iyang pakigdait nahanaw uban niya, ug ang iyang imperyo nalumpag. Kini nagailustrar nga bisan ang mga paningkamot sa usa ka magmamando nga maayog tuyo ug may-katakos sa kadugayan mapakyas tungod kay siya mamatay. Ang magsusulat sa Ecclesiastes naghisgot niining sulirana sa misulat siya: “Gidumtan ko . . . ang tanan kong pagbudlay . . . nga ibilin ko alang sa tawo nga mopuli kanako. Ug kinsay nasayod kon siya ba maoy manggialamon o buangbuang? Bisan pa niana siya ang magamando ibabaw sa tanan kong kabudlay nga akong gibudlayan ug niana gipakita ko ang pagkamanggialamon ilalom sa adlaw. Kini usab kakawangan man.”—Ecclesiastes 2:18, 19.

Oo, ang pagkamamatay sa tawo maoy dimabuntog nga babag sa iyang pagpatunghag malungtarong pakigdait. Ang tambag sa salmista tinong maalamon niining bahina: “Ayaw ibutang ang imong pagsalig sa mga tawong hamili, ni sa anak sa yutan-ong tawo, nga kaniya walay kaluwasan. Ang iyang espiritu mogula, siya mobalik sa iyang yuta; nianang adlawa ang iyang mga hunahuna mahanaw.”—Salmo 146:3, 4.

Dugang mga Paningkamot Bahin sa Pakigdait

Ang ubang tawhanong paningkamot samang nagailustrar nganong ang tawo pakyas sa iyang panlimbasog sa pagpatunghag pakigdait. Pananglitan, sa ikanapulong siglo, ang usa ka kalihokang gitawag Pakigdait sa Diyos gisugdan sa Uropa. Kini, kay gilaraw sa pagpanalipod sa propiedad sa simbahan, naugmad ngadto sa usa ka matang sa kasabotan sa dili pagpanulong nga sa tungatunga sa ika-12ng siglo nakakaylap ngadto sa kinadak-ang bahin sa Uropa.

Ang laing ideya ginganlang “katimbang sa gahom.” Sa pagsunod sa maong polisa, ang usa ka komunidad sa mga nasod—sama sa Uropa—wala magdasig sa gubat pinaagi sa pagmentenar sa kapin kun kulang timbang nga pag-apod-apod sa gahom taliwala sa mga estado. Kon hulgaon sa usa ka lig-ong nasod ang usa ka huyang nga nasod, ang laing lig-ong nasod temporaryong makig-anib sa huyang nga nasod aron maluya ang manunulong-unta. Kining maong polisa migiya sa Uropanhong mga relasyon sukad sa pagkatapos sa Napoleonic nga mga Gubat hangtod sa pagsilaob sa unang gubat sa kalibotan sa 1914.

Tapos niadtong gubata, ang Liga sa Kanasoran natukod ingong usa ka katigoman diin ang mga nasod makahusay sa ilang mga kabingkilan inay awayan kana. Ang Liga mihunong sa pag-obra sa dihang misilaob ang ikaduhang gubat sa kalibotan, apan tapos sa gubat, ang espiritu niana nabuhi pag-usab diha sa Hiniusang Kanasoran, nga nagalungtad gihapon.

Ugaling lamang, kining tanang paningkamot napakyas sa pagpatunghag tinuod o malungtarong pakigdait. Samtang ang Pakigdait sa Diyos nga kalihokan naglungtad sa Uropa, ang mga Uropanhon nakig-away sa mga Muslim sa uhaw-sa-dugong mga Krusada. Ug bisan tuod ang mga politiko naningkamot sa pagtipig sa pakigdait sa Uropa pinaagi sa katimbang sa gahom, sila nakiggubat ug nagtukod sa mga imperyo sa kayutaang gawas sa Uropa. Ang Liga sa Kanasoran wala makapugong sa ikaduhang gubat sa kalibotan, ug ang Hiniusang Kanasoran wala makasanta sa mapintasong pakyaw nga pagpamatay sa Kampuchea o sa mga away diha sa mga dapit sama sa Korea, Nigeria, Vietnam, ug Zaire.

Oo, hangtod karon ang labing maayong mga paningkamot sa mga politiko bahin sa pagdinaitay nangapakyas. Ang mga magmamando dili gayod mahibalo kon unsaon sa pagpatunghag malungtarong pakigdait, kay sila mabalda man sa kamatayon ug sa tawhanong mga kapakyasan sa ilang kaugalingon ug sa uban. Ugaling, bisan pag dili kana tinuod, ang mga politiko dili gihapon makapatunghag pakigdait. Nganong dili man? Tungod sa laing babag nga tinuod nga dili mabuntog.

Usa ka Natagong Gahom nga Nagapugong sa Pakigdait

Ang Bibliya nagahisgot niining babaga sa dihang nagaingon kini: “Ang tibuok nga kalibotan nahiluna sa gahom sa usang daotan.” (1 Juan 5:19) Ang usang daotan mao si Satanas nga Yawa, usa ka labaw-tawhanong espiritung linalang nga labi pang gamhanan kay kanato. Sukad sa sinugdanan, si Satanas nalangkit sa rebelyon, pagbakak, ug pagbuno. (Genesis 3:1-6; Juan 8:44) Ang iyang gamhanan, bisan pag natago, nga impluwensiya diha sa kahikayan sa kalibotan gipamatud-an sa ubang dinasig nga mga komentarista. Gitawag siya ni Pablo “ang diyos niining sistema sa mga butang,” “ang magmamando sa pagbulot-an sa kahanginan.” (2 Corinto 4:4; Efeso 2:2) Si Jesus sa makadaghan nagtawag kaniyang “ang magmamando niining kalibotana.”—Juan 12:31; 14:30; 16:11.

Sanglit ang kalibotan nahiluna sa gahom ni Satanas, wala gayoy posibilidad nga ang tawhanong mga politiko mopatunghag malungtarong pakigdait. Nagkahulogan ba kana nga dili gayod moabot ang pakigdait? May makatultol ba sa katawhan ngadto sa pakigdait?

[Blurb sa panid 5]

Bisag unsa ka makinaadmanon ug hatag-as ug prinsipyo ang usa ka magmamando tingali, sa kadugayan siya mamatay ug kadaghanan ang uban nga dili kaayo takos ug kulag prinsipyo ang mopuli

[Blurb sa panid 6]

Ang labing dakong babag sa pakigdait mao si Satanas nga Yawa

[Picture Credit Line sa panid 5]

Letrato sa U.S. National Archives