Justin—Pilosopo, Maglalaban, ug Martir

“AMONG hangyoon nga ang mga sumbong batok sa mga Kristohanon pagaimbestigahon, ug nga, kon kini mapamatud-an, sila pagasilotan sa angayan kanila . . . Apan kon walay usa nga makapamatuod kanamong sad-an sa bisan unsa, ang maayong pagpanghukom magdili kanimo, tungod sa daotang hungihong, sa pagdaot sa walay-salang mga lalaki . . . Kay kon, sa dihang masayran mo ang kamatuoran, ikaw dili mobuhat sa matarong, ikaw dili pasayloon atubangan sa Diyos.”

Uban niining mga pulonga, si Justin Martir, usa ka nag-angkon nga Kristohanon sa ikaduhang siglo K.P., miapelar ngadto sa Romanong emperador nga si Antoninus Pius. Si Justin mihangyo alang sa usa ka seryosong pagtuki sa mga kinabuhi ug sa mga gituohan sa nag-angkong mga Kristohanon. Kining pagpangayog hustisya miabot gikan sa usa ka tawong may makaiikag kaayong kagikan ug pilosopiya.

Sayong Kinabuhi ug Pagbansay

Si Justin maoy usa ka Hentil, gipanganak sa mga 110 K.P. sa Samaria sa siyudad sa Flavia Neapolis, nga karon Nablus. Iyang gitawag ang iyang kaugalingon nga Samaritano, bisag malagmit ang iyang amahan ug apohan nga lalaki maoy Romano o Grego. Ang pagmatuto kaniya sa paganong mga kustombre, inubanan sa kauhaw alang sa kamatuoran, mitultol ngadto sa usa ka maikagong pagtuon sa pilosopiya. Wala matagbaw sa iyang pagtuki uban sa mga Estoiko, Peripatetiko, ug Phytagoreano, iyang gituki ang mga ideya ni Plato.

Diha sa usa sa iyang mga sinulat, gitug-an ni Justin ang iyang tinguha nga makighisgotay uban sa mga pilosopo ug miingon: “Ako misunod sa usa ka Estoiko; ug nakagugol ug igoigong panahon uban kaniya, dihang ako wala makabaton ug dugang kahibalo sa Diyos (kay siya mismo wala masayod), . . . ako mibiya kaniya ug mibalhin sa lain.”​—Dialogue of Justin, Philosopher and Martyr, With Trypho, a Jew.

Sunod si Justin miadto sa usa ka Peripatetiko kinsa mas intersado sa kuwarta kay sa kamatuoran. “Kining tawhana, human nga midawat kanako sa unang pila ka adlaw,” matud ni Justin, “mihangyo kanako nga magbayad, aron ang among pagbayloay ug mga hunahuna magpadayon. Siya usab, tungod niini nga katarongan akong gibiyaan, nagtuo kaniya nga dili gayod pilosopo.”

Mahinangpong maminaw sa “piniling pilosopiya,” si Justin “miadto sa usa ka Phytagoreano, ilado kaayo​—usa ka tawo kinsa labihang naghunahuna sa sa iyang kaugalingong kaalam.” Si Justin miingon: “Dihang ako nakahigayon sa pagpangutana niya, buot nga mahimong iyang mamiminaw ug tinun-an, siya miingon, ‘Nan unsa man? Ikaw ba sinati sa musika, astronomiya, ug geometriya? Madahom mo ba nga masabtan ang bisan unsa niadtong [diyosnon] nga mga butang nga moagak ngadto sa usa ka malipayong kinabuhi, kon wala ka pay nasayran mahitungod [niini]?’ . . . Iyang gipapahawa ako sa dihang gitug-an ko kaniya nga wala akoy nahibaloan.”

Bisag nawad-ag kadasig, si Justin nagpadayon sa pagpangita sa kamatuoran pinaagi sa pagliso ngadto sa nabantog nga mga Platonista. Siya miingon: “Sa gilayon ako migugol ug dako sa akong panahon kutob sa akong mahimo uban sa usa kinsa sa dili pa dugay mipuyo diha sa among siyudad​—usa ka tawong maalam, nga nagkupot ug hataas nga posisyon taliwala sa mga Platonista,​—ug ako miuswag, ug nakahimog dagkong pag-uswag matag-adlaw . . . , mao nga sa mubo nga panahon gidahom ko nga ako nahimong maalamon; ug kana,” si Justin mihinapos, “maoy akong kabuangan.”

Ang pagpangita ni Justin sa kamatuoran pinaagi ug pakigkontak sa mga pilosopo nakawang. Apan samtang namalandong diha sa baybayon, siya nakahibalag sa usa ka hamtongon na nga Kristohanon, “usa ka tigulang na nga lalaki, nga dili gayod salawayon ang panagway, nga nagpakitag kalumo ug talahurong paggawi.” Ang misunod nga panagkabildohay nagdala sa iyang pagtagad ngadto sa pangunang mga pagtulon-an sa Bibliya nga nagpunting sa panginahanglan alang sa tukmang kahibalo sa Diyos.​—Roma 10:2, 3.

Ang wala hinganli nga Kristohanon nag-ingon kang Justin: “May nabuhi, dugay na kanhi, nga mga lalaking mas una pa kay sa tanan niadtong kinsa gitamod nga mga pilosopo, mga matarong ug hinigugma sa Diyos, kinsa . . . mitagnag mga hitabo nga mahitabo, ug nagakahitabo na karon. Sila gitawag ug mga propeta. Sila lamang ang nakakita ug nagpahayag sa kamatuoran ngadto sa mga tawo, . . . kay napuno man sa Balaang Espiritu.” Dugang nakapukaw sa kaikag ni Justin, ang Kristohanon miingon: “Ang ilang mga sinulat sa gihapon buhi pa, ug siyang makabasa niini matabangan gayod sa iyang kahibalo sa sinugdan ug sa kataposan sa mga butang.” (Mateo 5:6; Buhat 3:18) Ingon sa giagda sa maluluton nga tawo, maikagon nga gisusi ni Justin ang Kasulatan ug daw nakabaton ug dakong pagpabili alang niini ug sa tagna sa Bibliya, ingon sa makita sa iyang mga sinulat.

Usa ka Duol nga Pagsusi sa Iyang mga Sinulat

Nakadayeg si Justin sa kamaisogon sa mga Kristohanon atubangan sa kamatayon. Iyang gipabilhan usab ang matinud-anong mga pagtulon-an sa Hebreohanong Kasulatan. Aron paluyohan sa mga argumento ang iyang Dialogue With Trypho, si Justin mikutlo gikan sa Genesis, Exodo, Levitico, Deuteronomio, 2 Samuel, 1 Hari, Salmo, Isaias, Jeremias, Ezekiel, Daniel, Oseas, Joel, Amos, Jonas, Miqueas, Zacarias, ug Malaquias, ingon man usab sa mga Ebanghelyo. Ang iyang pagpabili niini nga mga basahon sa Bibliya makita diha sa pagpakigsulti kang Tripo, diin si Justin naghisgot bahin sa Hudaismo nga nagtuo sa Mesiyas.

Gikataho nga si Justin usa ka ebanghelisador, nagmantala sa maayong balita sa tanang kahigayonan. Malagmit, siya nagabiyahe kanunay. Ang pipila sa iyang mga panahon gigugol didto sa Efeso, ug siya dayag nagpuyo sa Roma sa nahaigong gitas-on sa panahon.

Ang mga sinulat ni Justin naglakip sa mga paglaban nga gisulat sa pagdepensa sa Kristiyanidad. Sa iyang First Apology, siya nagtinguha sa pagpapas sa labihang kangitngit sa paganong pilosopiya pinaagi sa kahayag gikan sa Kasulatan. Siya miingon nga ang kaalam sa mga pilosopo maoy bakak ug walay-kapuslanan kon itandi sa kusganong mga pulong ug mga buhat ni Kristo. (Itandi ang Colosas 2:8.) Si Justin nangamuyo alang sa gipasipad-an nga mga Kristohanon diin siya usab nagpaila sa iyang kaugalingon. Human sa iyang pagkakabig, siya nagpadayon sa pagsul-ob sa sinena sa usa ka pilosopo, nag-ingon nga iyang nabatonan ang bugtong matuod nga pilosopiya.

Kay nagadumili sa pagsimba sa paganong mga diyos, ang ikaduhang siglong mga Kristohanon giisip nga mga atiyesta. “Kami dili mga atiyesta,” mitubag si Justin, “kami nagasimba sa Magbubuhat sa uniberso . . . Ang among magtutudlo niining mga butanga mao si Jesu-Kristo . . . Siya ang Anak sa matuod nga Diyos.” Mahitungod sa idolatriya, si Justin miingon: “Sila mibuhat sa gitawag nilang usa ka diyos; nga among giisip nga dili lamang binuang, kondili nagainsulto gani sa Diyos . . . Pagkadakong binuang! kanang way-salabotan nga mga tawo angayng sultihang magpahiuyon ug maghimog mga diyos sa inyong pagsimba.”​—Isaias 44:14-20.

Uban ang daghang pangutlo diha sa Kristohanon Gregong Kasulatan, gipahayag ni Justin ang iyang pagtuo sa pagkabanhaw, Kristohanong moral, bawtismo, tagna sa Bibliya (ilabina nga maylabot kang Kristo), ug ang mga pagtulon-an ni Jesus. Bahin kang Jesus, gikutlo ni Justin ang Isaias, nga nag-ingon: “Ang kagamhanan mahitungtong sa mga abaga ni [Kristo]” Si Justin miingon usab: “Kon kita naglantaw alang sa usa ka tawhanong gingharian, angay natong isalikway usab ang atong Kristo.” Iyang gihisgotan ang mga pagsulay ug mga obligasyon sa mga Kristohanon, nangatarongan nga ang hustong pag-alagad sa Diyos nanginahanglan sa pagkahimong magbubuhat sa Iyang kabubut-on, ug dugang miingon nga “ang mga tawo angay nga ipadala pinaagi Kaniya ngadto sa tanang nasod sa pagmantala niining mga butanga.”

Ang The Second Apology of Justin (gituohan nga sumpay lamang sa una) gitumong ngadto sa Romanong Senado. Si Justin mihangyo sa mga Romano pinaagi sa pag-asoy sa mga kasinatian sa mga Kristohanon, kinsa gilutos human nga nakadangat sa tukmang kahibalo bahin kang Jesu-Kristo. Ang moral nga kahamili sa mga pagtulon-an ni Jesus, nga gibanaag diha sa paggawi sa Kristohanong mga lungsoranon, daw way-bili sa Romanong awtoridad. Hinunoa, ang yanong pag-angkon nga tinun-an adunay peligrosong sangpotanan. Mahitungod sa usa kanhi magtutudlo sa Kristohanong doktrina, si Justin mikutlo sa usa ka indibiduwal nga ginganlag Lucio, kinsa nangutana: “Nganong gisilotan man ninyo kanang tawhana, dili ingong usa ka mananapaw, ni makihilawason, ni mamumuno, ni kawatan, ni tulisan, ni gisumbong sa bisan unsang krimen, apan kinsa miangkon lamang nga siya gitawag sa ngalang Kristohanon?”

Ang gilapdon sa pagpihig batok sa nag-angkong mga Kristohanon nianang panahona gipaila pinaagi sa mga pulong ni Justin: “Busa, ako usab nagdahom nga silotan ug ilansang sa estaka, sa pipila nga akong gingalan, o tingali pinaagi sa mga Crescen, kanang mahigugmaon sa pagpangandak ug pagpanghambog; kay ang tawo dili takos sa ngalang pilosopo kinsa sa dayag nagpamatuod batok kanamo bahin sa mga butang nga wala niya hisabti, nga nag-ingong ang mga Kristohanon mga atiyesta ug dili-diyosnon, ug nagabuhat niana aron maangkong ang simpatiya sa mga tawo, ug sa pagpahimuot kanila. Kay kon iya kaming dagmalan nga wala pa makabasa sa mga pagtulon-an ni Kristo, dunot gayod siya, ug mas grabe pa kay sa mga dili-makabasa, kinsa sagad modumili sa paghisgot o pagsaksi ug bakak mahitungod sa mga butang nga wala nila hisabti.”

Iyang Kamatayon

Kon sa mga kamot man sa mga Crescen o sa ubang mga Cynic, si Justin gitugyan ngadto sa Romanong labaw ingong usa ka subersibo ug gihukman sa kamatayon. Sa mga 165 K.P., siya gipunggotan sa ulo didto sa Roma ug nahimong usa ka “martir” (nagkahulogang “saksi”). Busa, siya gitawag nga Justin Martir.

Ang estilo sa pagsulat ni Justin hayan kulang sa kamadanihon ug kamataktikanhon sa ubang makinaadmanong mga tawo sa iyang adlaw, apan ang iyang kasibot alang sa kamatuoran ug pagkamatarong sa dayag tinuod gayod. Ngadto sa unsang gilapdon siya nagkinabuhi nga uyon sa Kasulatan ug sa mga pagtulon-an ni Jesus dili ikasulti sa tino. Apan, ang mga sinulat ni Justin bililhon sa ilang makasaysayanhong kaundan ug sa daghang mga pangutlo sa Kasulatan. Kini nakahatag ug pagsabot sa mga kinabuhi ug mga kasinatian sa nag-angkong mga Kristohanon sa ikaduhang siglo.

Talagsaon usab mao ang paningkamot ni Justin nga ipakita sa mga imperador ang inhustisya sa paglutos nga gitumong batok sa mga Kristohanon. Ang iyang pagsalikway sa paganong relihiyon ug pilosopiya tungod ug alang sa tukmang kahibalo sa Pulong sa Diyos nagpahinumdom kanato nga sa Atenas si apostol Pablo maisogong misulti ngadto sa mga pilosopong Epicureano ug Estoiko mahitungod sa matuod nga Diyos ug sa pagkabanhaw ni Jesu-Kristo.​—Buhat 17:18-34.

Si Justin mismo adunay kahibalo sa pagkabanhaw sa mga patay sa umaabot nga Milenyo. Ug pagkamakapalig-on sa pagtuo sa matuod nga paglaom sa pagkabanhaw diha sa Bibliya! Kini nagapalig-on sa mga Kristohanon atubangan sa mga paglutos ug nakahimo kanila sa paglahutay sa dagkong mga pagsulay, bisan sa kamatayon.​—Juan 5:28, 29; 1 Corinto 15:16-19; Pinadayag 2:10; 20:4, 12, 13; 21:2-4.

Busa, sa ingon, si Justin nangita sa kamatuoran ug misalikway sa Gregong pilosopiya. Ingong usa ka maglalaban, iyang gilabanan ang mga pagtulon-an ug mga buhat sa nag-angkong mga Kristohanon. Ug tungod sa pag-angkong Kristohanon mismo, siya namatay ingong martir. Talagsaon pa gayod mao ang pagpabili ni Justin alang sa kamatuoran ug ang iyang maisogong pagsangyaw bisan pa atubangan sa mga paglutos, kay kini nga mga hiyas hikaplagan man diha sa mga kinabuhi sa tinuod nga mga sumusunod ni Jesus karong adlawa.​—Proverbio 2:4-6; Juan 10:1-4; Buhat 4:29; 3 Juan 4.