Mga Talan-awon Gikan sa Yutang Saad

Gerasa—Diin ang Hudiyo ug ang Gresyanhon Nagtagbo

SI APOSTOL Pablo misulat nga taliwala sa tinuod nga binhi ni Abraham, “walay Hudiyo ni Gresyanhon.” (Galacia 3:26-29) Oo, ang nasodnon nga kaagi o kultura dili importante kon bahin sa pagdawat sa Diyos ang hisgotan.

Kadtong mga pulong mahimong haom tungod kay ang mga Kristohanon nagkaylap sa usa ka Romanhong probinsiya, sama diha sa probinsiya sa Galacia, nga nagkasagol ang mga Hudiyo, Gresyanhon, Romano, ug lokal nga katawhan. Apan unsa naman ang mahitungod sa bahin sa Israel mismo, sama sa Gilead?

Kanang rehiyon maoy sidlakan sa Jordan, tali sa Asin (Patayng) Dagat ug Dagat sa Galilea. Mga kinatung-an niining tabunok nga patag sa ibabaw sa bukid, ang Suba Jabbok nagdagayday ngadto sa Jordan. Ang letrato sa ibabaw nagpakita sa pila ka makapahibulong nga kagun-oban sa Gerasa, karon gitawag Jerash, nga nahimutang duol sa ilaya sa Jabbok.

Usa ka karaang amihanan-habagatan nga rota sa pamatigayon gitawag ug “kalsada sa hari” naglatas sa Gilead. Sa pagbiya sa Haran, si Jacob ug iyang pamilya mahimong nagsubay niining kalsadaha pa-Jabbok. Nakigdumog siya sa manulonda ug natagboan si Esau duol sa pagatukoran sa Gerasa. (Genesis 31:17-25, 45-47; 32:22-30; 33:1-17) Sa ulahing panahon, ang mga Israelinhon migikan sa habagatan patungas sa kalsada sa hari padulong sa Yutang Saad. Duha ug tunga ka mga tribo nanimuyo sa amihanan ug habagatan sa Jabbok ubay sa kalsada sa pamatigayon.​—Numeros 20:17; Deuteronomio 2:26, 27.

Ang mga Gresyanhon ba nalambiggit dinhing dapita, ug kon mao, sa unsang paagi? Oo, nalambiggit sila sa dihang ang rehiyon gisakop ni Alejandro nga Bantogan. Sumala sa tradisyon, iyang gitukod ang Gerasa alang sa mga beterano sa iyang kasundalohan. Sa inanay, ang impluwensiya sa mga Gresyanhon nahimong maayong pagkaestablisar. Napulo sa mga siyudad-kolonyal sa sidlakan sa Jordan ug sa Dagat sa Galilea nagporma ug panag-abin nga nailhan ingong Decapolis. Lagmit imong namatikdan kanang ngalana diha sa Bibliya, nga nagataho nga “dakong mga panon nanagsunod [kang Jesus] gikan sa Galilea ug Decapolis ug Jerusalem ug Judea ug gikan sa pikas kiliran sa Jordan.” Ang Gerasa maoy usa sa Decapolitanhong mga siyudad.​—Mateo 4:25.

‘Bahin sa plano ni Alejandro ang pagpasulod sa katawhang Gresyanhon sa tanang dapit sa empiryo. Ang Ilawod sa Syria [lakip ang Decapolis], ilabina, ingong usa sa estratehikong mga sentro, nakabaton ug dakong Helenikong populasyon. Hangtod karong adlawa walay dapit sa sidlakang kalibotan ang makapakita ug daghan kaayo ug kahibulongan Gresyanhong mga kagun-oban sama sa kabanikanhan sa sidlakan sa Jordan. Ang Gresyanhong mga siyudad nagpasundayag, sa gawas, usa ka kompletong pagkatukod sa Gresyanhong mga institusyon ug kustombre​—dagkong mga templo sa Gresyanhong mga diyos ug diyosa, gymnasia, kaligoanan publiko, tinuig nga pagsaulog sa mga dula, ug sa daghang mga kahimtang pilosoponhong mga tunghaan ug akademya.’​—Hellenism, ni Norman Bentwich.

Kon ikaw mobisita sa kagun-oban sa Gerasa, makaplagan nimo ang ubay-ubayng kalig-onan niana. Duol sa habagatang ganghaan, may lingin nga natad, o publikong taboan, makita diha sa letrato. Kalagmitan nga mahingangha ka sa mga kaligoanan, templo, teatro, ug publikong mga tinukod, daghan kanila nakonektar pinaagi ug binantok nga dalan nga gilinyahan ug mga haligi. Sa gawas sa siyudad, makita nimo ang mga tultolanan o mohon ubay sa karaang kalsada nga nagsumpay sa Gerasa ngadto sa laing Decapolitanhong mga siyudad ug sa mga dunggoanan sa Mediteranyo.

Ngani pagkatapos mailog sa Roma ang Gerasa niadtong 63 W.K.P., ang Helenistikong kinaiya nagpadayon. Ikaw makahunahuna sa unsang paagi kining kinaiyaha nakaimpluwensiya sa mga Hudiyo nga nagpuyo sa Gerasa ug sa rehiyon. Ang librong Hellenism nag-ingon: “Sa hinayhinay apan segurado ang mga Hudiyo nagsugod sa pagtuhop sa relihiyosong mga ideya sa katawhan alirong kanila, ug sa pagtan-aw sa Kasulatan ilalom sa impluwensiya sa maong mga ideya.”

Samtang si Jesus lagmit wala makawali didto sa siyudad, siya nakasulod sa distrito sa Gerasa, nga mahimong nakaabot sa Dagat sa Galilea. Siya nagpalagpot ug mga demonyo gikan sa usa ka tawo dinhang distritoha, nga nagtugot kanila sa pagsulod sa mga baboy. (Marcos 5:1-17) Lagmit, ang iyang sayong mga tinun-an nagwali sa mga Hudiyo diha sa Decapolitanhong mga siyudad, ug pagkatapos sa 36 K.P., ang maayong balita mahimo nang ipaambit uban sa mga Gresyanhon sa Gerasa. Kon kaha ang usa ka tawo nga nagdawat sa Kristiyanidad kanhi usa ka suod nga nagtuman sa Judaismo, usa ka naimpluwensiyahan sa Heleniko nga Hudiyo, o usa ka Gresyanhon, siya mahimong dawaton sa matuod nga Diyos ingong bahin sa espirituwal nga binhi ni Abraham.

[Mapa sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Dion

Gerasa (Jarash)

Philadelphia (Rabbah)

King’s Road

Dagat sa Asin

Jerusalem

Jordan

Jabbok

Pella

Scythopolis (Beth-shean)

Gadara

Dagat sa Galilea

[Credit Line]

Pinasikad sa mapa nga copyrighted sa Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. ug Surbi sa Israel.

[Hulagway sa panid 24]

Ang letrato sa ibabaw gipadako diha sa 1992 Calendar of Jehovah’s Witnesses.

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Picture Credit Line sa panid 25]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.