Ani sa Kakristiyanohan sa Aprika

ANG damgo ni Charles Lavigerie sa pagkombertir sa Algeria ngadto sa usa ka “Kristohanong nasod” napamatud-ang ingon lang gayod​—usa ka damgo. Karong adlawa, 99 porsiento sa populasyon sa Algeria maoy mga Muslim, ug ang Kakristiyanohan nagkaluya na diha sa dagkong mga bahin sa Amihanang Aprika. Apan komosta ang ubang bahin sa kontinente?

“Ang Kristiyanidad,” pangangkon ni Dr. J. H. Kane, diha sa A Concise History of the Christian World Mission, “nakahimog mas daghang kinabig sa Itom nga Aprika kay sa tibuok nahibiling bahin sa Ikatulong Kalibotan nga iponon.” Bisan pa niana, ang mao bang mga kinabig tinuod nga mga Kristohanon? “Usa ka dakong kapeligrohan sa Aprikanhong simbahan,” miadmitir si Dr. Kane, “mao ang Kristopaganismo.” Usab, ang iyang pamulong “Aprikanhong simbahan” maoy sayop nga ngalan. Sa literal adunay libolibong Aprikanhong mga simbahan, ang matag usa may kaugalingong paagi sa pagsimba. Ngano?

Pagpugas ug mga Binhi sa Pagkabahinbahin

Ang mga binhi sa pagkabahinbahin napugas na bisan sa wala pa mosugod ang mga misyonaryo sa pagbiyahe agi sa dagat paingon sa Aprika. Ang London Missionary Society nakakuhag mga membro gikan sa lainlaing mga simbahan, ug ang masuk-anong mga panaglalis bahin sa doktrina nahitabo taliwala sa mga misyonaryo sa biyahe padulong sa ilang mga asaynment. Ang panagbangi sa tino mosamot inigkapahiluna nila diha sa mga dapit sa ilang mga misyon.

“Ang mga misyonaryo,” misulat si Propesor Robert Rotberg diha sa iyang librong Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880-1924, “nakig-away nga mapait batok sa usag usa ug batok sa ilang mga direktor sa gawas sa nasod, sagad sa kapildihan sa ilang mga tumong sa pag-ebanghelyo. . . . Ang mga misyonaryo morag migugol ug daghang panahon ug kusog sa pagsulat mahitungod sa ilang mga away nga sama ra sa ilang gigugol diha sa tinguha nga makahimog mga kabig.”

Usahay, ang mga away sa mga misyonaryo misangpot sa pagpormag kaindig nga mga misyon. Ang Katoliko ug Protestanteng mga misyon sa mapintas nag-indigay alang sa mga kinabig. Kining samang kakulang sa panaghiusa sa tino isumbalik-silaw taliwala sa ilang mga kinabig. Sa kadugayan minilyong mga Aprikano namulag sa misyon nga mga simbahan ug nagporma sa ilang kaugalingong mga simbahan.

“Ang Aprikanhong Iglesia Independensiya,” misulat ang misyonaryong historyano nga si Dr. Kane, “hikaplagan sa tibuok Aprika . . . Tanantanan adunay mga pito ka libong separadong mga grupo sa maong kalihokan.” Ang panag-indig taliwala sa mga misyonaryo nga may nagsumpaking mga pagtuo dili mao lang ang hinungdan niini. Sa iyang librong The Missionaries, si Geoffrey Moorhouse misaysay nga laing hinungdan sa itom nga repormasyon o pagbulag gikan sa misyon nga mga simbahan mao “ang kayugot batok sa pagkasuperyor sa puti.”

Mga Kristohanon o Uropanhong mga Mapihigon ug Rasa?

“Ang mga misyonaryo,” miadmitir si Dr. Kane, “may pagbati sa pagkasuperyor.” Sila “nagtuo nga ang Kristohanong relihiyon kinahanglang duyogan sa Uropanhong kultura ug Uropanhong pagpangulo,” matud ni Adrian Hastings diha sa iyang librong African Christianity.

Ang Pranses nga si Charles Lavigerie maoy usa ka misyonaryong pangulo nga nagtuo niini. Ang lain mao si John Philip, superintendente sa mga misyon sa London Missionary Society sa habagatang Aprika. “Ang among mga misyonaryo,” nagpasigarbo siya niadtong 1828, “nagpauswag . . . sa Britanikong intereses, Britanikong impluwensiya, ug sa Britanikong imperyo. Sa bisan diin nga ang misyonaryo nagsugod sa pagpangitag mga kinabig taliwala sa luog nga tribo, ang ilang mga pagpihig batok sa koloniyal nga gobyerno mihunong; ang ilang pagkanagsalig sa koloniya midako tungod sa pagmugna ug artipisyal nga mga panginahanglan; . . . ang industriya, negosyo, ug agrikultura sa kalit naugmad; ug matag tinuod nga kinabig gikan sa ilang taliwala . . . nahimong abyan ug higala sa koloniyal nga gobyerno.”

Katingad-an ba nga ang Uropanhong mga gobyerno nakakita sa maong mga misyonaryo ingong mapuslanong mga ahente sa pagpadako sa koloniya? Sa ilang bahin, ang mga misyonaryo nahinangop sa koloniyal nga pagsakop sa Aprika. Sumala sa ilang gipahayag sa panahon sa 1910 Komperensiya sa Kalibotan sa Misyonaryo sa Edinburgh: “Maoy . . . imposible sa kanunay ang paghimog linya nga makapalain sa tumong sa misyonaryo ug sa tumong sa Gobyerno.”

Nagmando Ingong mga Hari sa Aprika

Sa pagpugos sa ilang awtoridad, ang pila ka misyonaryo misalig sa militaryong gahom sa koloniya. May panahong ang mga lungsod sa baybayon gilampornas sa Britanikong mga barko de guerra nga armadog mga kanyon tungod kay ang mga tagabalangay dili modawat sa misyonaryong awtoridad. Niadtong 1898, si Dennis Kemp, usa ka Wesleyan nga misyonaryo ngadto sa Kasadpang Aprika, mipahayag sa iyang “hugot nga pagtuo nga ang Britanikong Armi ug Nebi karong adlawa gigamit sa Diyos sa pagtuman sa Iyang katuyoan.”

Human makapahiluna, may panahong ang mga misyonaryo mibanos sa sekular nga gahom sa mga pangulo sa tribo. “Ang mga misyonaryo sa London Missionary Society,” misulat si Propesor Rotberg, “subsob migamit ug puwersa aron ipatunhay ang ilang teokratikanhong balaod. Usa ka paboritong galamiton nga pinaagi niana ilang gipaila ang dili nila pag-uyon mao ang cikoti, usa ka taas nga latigo nga binuhat sa tinambalang panit sa hippopotamus. Pinaagi niana, ang mga Aprikano sa walay pagpanuko bunalan pinasukad sa bisan unsa na lamang nga pasangil.” “Usa ka Aprikanong kinabig,” miingon si David Lamb diha sa iyang librong The Africans, “nahinumdom sa usa ka Anglikanong misyonaryo sa Uganda nga nailhan nga Bwana o Agalong Botri si kinsa kanunay mokanaog sa iyang pulpito panahon sa serbisyo aron sa pagbunal sa Aprikanong mga ulahing abot.”

Kay nakurat sa maong mga buhat, usa ka misyonaryo, si James Mackay, mipayl ug usa ka reklamo uban sa mga direktor sa London Missionary Society. “Inay isipon ingong mga tawong puti nga nagdala kanila ug maayong balita bahin sa gugma sa Diyos,” mipasidaan siya, “kita mailado ug kahadlokan.”

Ang mga Gubat sa Kalibotan

“Sulod sa usa ka siglo ug labaw pa,” matud sa librong The Missionaries, “[ang mga Aprikano] gisultihan sa way-hunong ug kusganon nga ang pag-away ug tanang linuog nga mga taras nga ipatungha niini maoy walay kapuslanan ug daotan.” Dayon, niadtong 1914, ang Gubat sa Kalibotan I miulbo taliwala sa gitawag Kristohanon nga mga nasod sa Uropa.

“Ang mga misyonaryo sa halos tanang nasyonalidad nadani sa pag-apil sa Dakong Gubat,” mipatin-aw si Moorhouse. Sa ilang kaulawan, ang mga misyonaryo miawhag sa ilang Aprikanong mga kinabig nga may dapigan nga kiliran. Ang pila ka misyonaryo nangulo gani sa Aprikanong mga sundalo paingon sa panggubatan. Ang epekto sa gubat maayo nga pagkapahayag ni Propesor Stephen Neill diha sa iyang History of Christian Missions: “Ang mga nasod sa Uropa, uban sa ilang kusog-ug-tingog nga mga pangangkon sa monopoliya sa Kristiyanidad ug sibilisasyon, sa kawalay-pagsabot ug sa kalibog midali sa pag-entra sa usa ka gubat sibil nga nagbilin kanilang kabos sa ekonomiya ug walay bisan gamay maayong gawi.” “Ang Ikaduhang Gubat sa Kalibotan,” mipadayon si Neill, “nagtapos lang kon unsay nabuhat na sa una. Ang moral nga pagpakaaron-ingnon sa Kasadpan napadayag nga bakak; ang ‘Kakristiyanohan’ nayagyag ingong usa lamang ka sugilambong. Dili na mahimo ang paghisgot bahin sa ‘ang Kristohanong Kasadpan.’”

Hisabtan, ang itom nga repormasyon mikusog tapos sa Gubat sa Kalibotan I. Apan komosta ang mga Aprikano nga nagpabilin sa mga simbahan sa Kakristiyanohan? Sila ba human niadto gitudloan sa kamatuoran gikan sa Bibliya?

Aprikanhong mga Tinuohan sa Katigulangan

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nagsaway sa Aprikanhong mga relihiyosong batasan, sama sa pagkonsultag mga mananagna aron hupayon ang namatay nilang mga katigulangan. Sa samang panahon, ang mga misyonaryo miinsistir nga ang tanang tawo nagbatog kalag nga dili mamatay. Sila nagpasiugda usab sa pagsimba kang Maria ug sa mga “santos.” Ang maong mga pagtulon-an naglig-on sa Aprikanhong tinuohan nga ang namatay nilang mga katigulangan maoy buhi. Usab, pinaagi sa pagsimba ug relihiyosong mga imahen, sama sa krus, ang mga misyonaryo nagpakamatarong sa Aprikanhong paggamit ug mga anting-anting ingong usa ka paagi sa panagang batok sa daotang mga espiritu.

Si Propesor C. G. Baëta misaysay diha sa iyang librong Christianity in Tropical Africa: “Mahimo sa usa ka Aprikano ang pagkanta nga madasigon diha sa Simbahan, ‘Wala koy laing dangpanan kondili Diyos’, samtang naghabak gihapon ug anting-anting diha sa usa ka bahin sa iyang lawas, o pagkaarang nga mogawas sa Simbahan nga moderetso sa pag-adto sa iyang mananagna, nga dili mobating nagalapas siya sa bisan unsang prinsipyo.”​—Itandi ang Deuteronomio 18:10-12 ug 1 Juan 5:21.

Daghang misyonaryo nagsulti sa mga Aprikano nga ang ilang paganong mga katigulangan gisakit sa usa ka kalayonhong impiyerno ug ang samang dulnganan moabot kanila kon dili nila dawaton ang mga pagtulon-an sa misyonaryo. Apan ang doktrinang walay-kataposang pagsakit nasumpaki sa yano nga mga pahayag sa Bibliya mismo nga gihagoan pag-ayo sa paghubad sa mga misyonaryo ngadto sa Aprikanhong mga pinulongan.​—Genesis 3:19; Jeremias 19:5; Roma 6:23.

Sa pagkamatuod, ang Bibliya nagaingon nga ang makasasalang tawhanong mga kalag mamatay ug “ang mga patay . . . walay kahibalo sa bisan unsa.” (Ecclesiastes 9:5, 10; Ezekiel 18:4) Mahitungod sa mga Aprikano nga wala makabatog higayon sa pagkadungog sa kamatuoran sa Bibliya, sila may kalaomang mahilakip sa umaabot nga “pagkabanhaw sa mga matarong ug sa mga dili-matarong.” (Buhat 24:15) Ang maong mga binanhaw pagatudloan mahitungod sa tagana sa Diyos alang sa kaluwasan. Dayon, kon mosanong sila nga mapabilhon sa gugma sa Diyos, sila gantihan ug kinabuhing walay kataposan sa usa ka paraisong yuta.​—Salmo 37:29; Lucas 23:43; Juan 3:16.

Inay itudlo kining kahibulongang mga kamatuoran sa Bibliya, ang Kakristiyanohan nagpasalaag sa mga Aprikano pinaagi sa bakak nga mga pagtulon-an ug relihiyosong kasalingkapaw. Sa pagkatinuod, ang papel nga gidula sa mga misyonaryo sa Kakristiyanohan sa koloniyal nga pagsakop sa Aprika walay suportar diha sa Bibliya. Sa kasukwahi, si Jesus miingon nga ang iyang Gingharian “dili bahin niining kalibotana” ug ang iyang matuod nga mga sumusunod sa susama “dili bahin sa kalibotan.” (Juan 15:19; 18:36) Ang unang mga Kristohanon maoy mga embahador ni Jesu-Kristo, dili sa kalibotanong mga gobyerno.​—2 Corinto 5:20.

Busa, ang ani sa Kakristiyanohan sa Aprika sa katibuk-an maoy makapasubo nga ani, nga gitiman-an sa makapakurat nga pagkabahinbahin, kawalay-pagsalig, ug “Kristopaganismo.” Ang kabangisan nga nagtimaan sa daghang “Kristohanong” mga bahin sa Aprika sa tino wala mahiuyon sa mga pagtulon-an sa “Prinsipe sa Pakigdait.” (Isaias 9:6) Ang mga bunga sa buluhaton sa Kakristiyanohan sa Aprika naila nga laktud sukwahi sa mga pulong ni Jesus mahitungod sa iyang matuod nga mga sumusunod. Sa pag-ampo ngadto sa iyang langitnong Amahan, si Jesus mihangyo nga “sila mahingpit ngadto sa pagkausa, aron ang kalibotan mahibalo unta nga ikaw nagpadala kanako.”​—Juan 17:20, 23; 1 Corinto 1:10.

Nagpasabot ba kini nga ang tanang buluhatong misyonaryo sa Aprika maoy pakyas? Dili gayod. Ang maayong mga bunga sa tinuod Kristohanong misyonaryong buluhaton sa Aprika ug sa tibuok nga kalibotan pagahisgotan sa mga artikulo sugod sa panid 10.

[Hulagway sa panid 6]

Ang misyonaryong mga pangulo sa miaging siglo, sama kang John Philip, nagtuo nga ang Uropanhong sibilisasyon ug Kristiyanidad managsama ra

[Credit Line]

Cape Archives M450

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga misyonaryo sa Kakristiyanohan nagdasig sa Aprikanhong mga tinuohan sa katigulangan pinaagi sa pagsabwag sa dili-biblikanhong mga pagtulon-an, sama sa pagkadili-mamatay sa kalag

[Credit Line]

Kortesiya sa Africana Museum, Johannesburg