Maayo Batok Daotan—Tibuok-Kinabuhing Panagbugno

SA MGA pelikula sa nangagi, ang mga puwersang daotan kanunayng pildihon sa “maayong tawo.” Apan ang katinuoran dili gayod ingon niana ka yano. Subsob kaayo nga sa tinuod nga kalibotan, ang daotan morag nagmadaogon.

Ang makalilisang nga mga taho mahitungod sa daotang mga buhat maoy regular nga bahin sa gabhiong sibya sa balita. Sa amihanan sa Tinipong Bansa, usa ka lalaking taga-Milwaukee mipatayg 11 ka tawo ug nagtago sa bilin sa giputolputol nga mga patayng lawas sa iyang freezer. Sa layong habagatan, usa ka estranghero mikalit pagsulod sa usa ka kapeteriya sa Texas ug nagpatakag pangluthang sa napulo ka minutos, nga nagbilin sa 23 ka tawong patay, apil sa iyang kaugalingon. Usa ka naglungotlungot nga magsusupak sa Korea misunog sa usa ka Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova, nga nakapatay ug 14 ka magsisimba.

Dili lamang anaa kining panalagsang mga pagsilaob sa kadaotan apan anaa ang laing ngilngig nga kadaotan nga nagaapektar sa kalibotan​—ang pagpapha sa usa ka rasa. Gikalkulo nga usa ka milyong Armenyano, unom ka milyong Hudiyo, ug kapig usa ka milyong taga-Cambodia ang natigbak diha sa rasanhon ug politikanhong pagpanglinis niining sigloha lamang. Ang giingong etnikong pagpanglinis nagsakit sa daghan sa kaniadto Yugoslavia. Walay nasayod kon pila ka milyong inosenteng tawo ang mabangisong gisakit sa tibuok kalibotan.

Ang mga trahedya nga sama niini magpugos nato sa pag-atubang sa makapalibog nga pangutana, Nganong ang mga tawo nagabuhat sa ingon? Dili mahimo nga dili nato tagdon kining maong mga kabangisan ingon nga kini bunga sa pila ka buangong kaisipan. Ang gidak-on lamang sa kadaotan nga gibuhat sa atong siglo manghimakak sa maong katin-awan.

Ang usa ka daotang buhat gihubit ingong buhat nga daotan sa moral nga paagi. Kini usa ka buhat nga gihimo sa usa nga makapili tali sa pagbuhat sa maayo ug pagbuhat sa daotan. Sa usa ka paagi ang moral niyang panghukom matuis ug ang daotan modaog. Apan ngano ug sa unsang paagi mahitabo kini?

Ang relihiyosong mga katin-awan alang sa daotan sagad dili madawat. Ang Katolikong pilosopo nga si Thomas Aquinas nag-ingon nga “daghang maayong butang mawala kon dili itugot sa Diyos ang paglungtad sa daotan.” Daghang Protestanteng mga pilosopo nagbatog samang mga hunahuna. Pananglitan, sumala sa giingon sa The Encyclopædia Britannica, si Gottfried Leibniz nag-isip sa daotan “nga katugbang lamang sa maayo diha sa kalibotan, nga magpadako sa maayo pinaagi sa pagpalahi niini.” Sa laing mga pulong, gituohan niya nga kinahanglanon nato ang daotan aron makapabili kita sa maayo. Ang maong pangatarongan maoy sama sa pagsulti sa usa ka masakitog kanser nga ang iyang sakit gikinahanglan gayod aron pabation ang usa ka tawo nga siya buhi gayod ug maayog lawas.

Kinahanglan nga may gigikanan ang daotang mga tinguha. Diyos ba ang mabasol sa dili-direktang paagi? Ang Bibliya nagatubag: “Sa dihang pagapanulayon, ayaw ipaingon ni bisan kinsa: ‘Ginapanulay ako sa Diyos.’ Kay ang Diyos dili mahimong pagapanulayon sa daotang mga butang ni siya mismo nagapanulay kang bisan kinsa.” Kon ang Diyos dili mao ang responsable, kinsa man diay? Ang mosunod nga mga bersikulo mohatag sa tubag: “Ang matag usa ginapanulay pinaagi sa pagkadaldal ug pagkahaylo sa iyang kaugalingong pangibog. Unya ang pangibog, sa dihang mahinog na, magpahimugsog sala.” (Santiago 1:13-15) Busa mahimugso ang usa ka daotang buhat sa dihang ang daotang pangibog amomahon inay ihiklin. Bisan pa niana, labaw pa ang nalangkit.

Nagsaysay ang Kasulatan nga motungha ang daotang mga pangibog tungod kay ang katawhan adunay paninugdang depekto​—ang pinanunod nga pagkadili-hingpit. Misulat si apostol Pablo: “Maingon nga pinaagi sa usa ka tawo ang sala misulod sa kalibotan ug ang kamatayon pinaagi sa sala, ug niana ang kamatayon mikuyanap sa tanang tawo tungod kay silang tanan nakasala man.” (Roma 5:12) Tungod sa pinanunod nga sala, ang kahakog lagmit molupig sa kalulot diha sa atong panghunahuna, ug ang kapintasan tingali modaog sa kaluoy.

Hinuon, kadaghanang tawo nahibalo nga kinaiyanhon nga ang usa ka panggawi maoy daotan. Ang ilang tanlag​—o ‘kasugoan nga nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing’ sumala sa pagtawag niana ni Pablo—​nagapugong kanila sa pagbuhat ug daotan. (Roma 2:15) Bisan pa niana, ang palibot nga mapintason makapukgo nianang mga pagbatia, ug mahimong mahabol ang usa ka tanlag kon kini siging dili pakabanaon.a​—Itandi ang 1 Timoteo 4:2.

Ang tawhanong kadili-hingpit ba lamang mao ang hinungdan sa organisadong kadaotan sa atong panahon? Ang historyanong si Jeffrey Burton Russell mipahayag: “Tinuod nga may pagkadaotan sa matag usa kanato, apan ang paghugpong bisan sa daghang tinagsa ka pagkadaotan dili makahatag katin-awan sa usa ka Auschwitz . . . Ang ingong sukod sa pagkadaotan morag sa kinaiya ug sa gidak-on lahi.” Walay lain kondili si Jesu-Kristo mismo ang mipunting sa maong tinubdan sa pagkadaotan nga lahi ug kinaiya.

Sa duol na siyang mamatay, gisaysay ni Jesus nga ang mga tawong nagplano sa pagpatay kaniya wala maglihok nga bug-os kinaugalingon. Usa ka gahom nga dili makita maoy naggiya kanila. Si Jesus miingon kanila: “Kamo nagagikan sa inyong amahan ang Yawa, ug kamo nagatinguha sa pagbuhat sa mga tinguha sa inyong amahan. Kana siya usa ka mamumuno sukad sa iyang pagsugod, ug siya wala mobarog sa kamatuoran.” (Juan 8:44) Ang Yawa, si kinsa gitawag ni Jesus “ang magmamando niining kalibotana,” tin-aw nga may dakong bahin sa pagsiba sa pagkadaotan.​—Juan 16:11; 1 Juan 5:19.

Ang tawhanong kadili-hingpit ug satanasnong impluwensiya misangpot sa labihang pag-antos sulod sa libolibong katuigan. Ug walay timailhan nga nagakaluag ang ilang pagkupot sa katawhan. Ang daotan ba magpabilin? O ang mga puwersa ba sa maayo sa kadugayan maglaglag sa daotan?

[Footnote]

[Picture Credit Line sa panid 2]

Hapin: U.S. Army photo

[Picture Credit Line sa panid 3]

Letrato sa U.S. Army