Mahimong Nabag-o sa Hunahuna ug Nalamdagan sa Kasingkasing
“Busa, magaingon ako ug magapamatuod niini diha sa Ginoo, nga dili na kamo magalakaw ingon sa mga nasod.”—EFESO 4:17.
1. Unsay ginahimo sa atong mga hunahuna ug mga kasingkasing alang kanato?
ANG hunahuna ug ang kasingkasing maoy duha sa labing kahibulongang mga katakos nga naangkon sa tawo. Bisan pag di-maihap ang mga kalihokan nila, kana linain diha sa matag tawo. Ang atong pagkatawo, sinultihan, gawi, mga pamalatian, ug mga sukdanan ngatanan dulot maapektahan sa paagi sa pag-obra sa atong mga hunahuna ug mga kasingkasing.
2, 3. (a) Giunsa paggamit sa Bibliya ang mga terminong “kasingkasing” ug “hunahuna”? (b) Nganong kita magmabalak-on bahin sa kasingkasing ug sa hunahuna?
2 Sa Bibliya, ang “kasingkasing” sagad nagtumong sa panukmod, mga pamalatian, ug mga sulod nga pagbati, ug ang “hunahuna” nagtumong sa pangutok ug sa mga katakos sa panghunahuna. Bisan pa, sila dili makapahigawas sa usag usa. Pananglitan, giawhag ni Moises ang mga Israelinhon: “Kinahanglan nga ibalik ninyo pagtawag sa inyong kasingkasing [potnot, “kinahanglang ibalik sa inyong hunahuna”] nga si Jehova mao ang matuod nga Diyos.” (Deuteronomio 4:39) Alang sa mga eskriba nga nagplanog daotan batok kaniya, si Jesus miingon: “Nganong nagahunahuna man kamog daotang mga butang diha sa inyong mga kasingkasing?”—Mateo 9:4; Marcos 2:6, 7.
3 Kini nagpaila nga ang hunahuna ug kasingkasing suod nga nalanggikit. Sila magaapektar sa usag usa, nga usahay magpalig-on sa usag usa aron sa pagbuhat ingon nga nahiusang tem, apan magbugnoay sa usag usa sa paningkamot sa pagdominar. (Mateo 22:37; itandi ang Roma 7:23.) Tungod niini, aron maangkon ang pag-uyon ni Jehova, dili lang kinahanglan nga maseguro nato ang kahimtang sa atong mga hunahuna ug mga kasingkasing apan kinahanglan usab nga bansayon nato sila sa pagbuhat nga nagakauyon, sa pagbira sa samang direksiyon. Kinahanglan nga kita mahimong nabag-o sa hunahuna ug nalamdagan sa kasingkasing.—Salmo 119:34; Proverbio 3:1.
‘Ang Paagi sa Paglakaw sa mga Nasod’
4. Sa unsang paagi si Satanas nagbuyo sa mga hunahuna ug mga kasingkasing sa mga tawo, ug unsa ang sangpotanan?
4 Si Satanas maoy batid sa panglimbong ug pagmaneobra. Siya nahibalo nga aron ang mga tawo magamhan, kinahanglan nga iyang puntingon ang ilang mga hunahuna ug mga kasingkasing. Sukad mismo sa sinugdanan sa kasaysayan sa tawo, siya nagagamit sa mga paagi sa usa o laing matang aron sa pagkab-ot nianang katuyoana. Ingong sangpotanan, “ang tibuok kalibotan nahiluna sa gahom sa daotang usa.” (1 Juan 5:19) Sa pagkatinuod, nagmalamposon kaayo si Satanas sa pagbuyo sa mga kasingkasing ug mga hunahuna sa katawhan sa kalibotan nga ang Bibliya nagbatbat kanila ingong “hiwi ug balikong kaliwatan.” (Filipos 2:15) Tin-awng gibatbat ni apostol Pablo ang kahimtang sa kasingkasing ug hunahuna niadtong hiwi ug balikong kaliwatan, ug ang iyang mga pulong nagsilbing pasidaan kanatong tanan karong adlawa. Pananglitan, palihog basaha ang Efeso 4:17-19, ug itandi kana sa mga pulong ni Pablo sa Roma 1:21-24.
5. Nganong gisulat ni Pablo ang masakit nga tambag ngadto sa mga taga-Efeso?
5 Makaapresyar kita nganong gisulat ni Pablo kanang masakit nga mga pulong ngadto sa mga Kristohanon sa Efeso sa dihang atong hinumdoman nga ang siyudad ilado sa moral nga kadunotan ug sa paganong pagsimbag diyosdiyos niini. Bisan tuod ang mga Grego nagbaton sa ilang bantogang mga pensador ug mga pilosopo, mopatim-aw nga ang Gregong edukasyon naghatag ug labawng katakos sa pagkadaotan sa daghan sa katawhan, ug ang ilang kultura naghimo nilang mas pino diha lang sa ilang mga bisyo. Si Pablo nabalaka kaayo sa iyang isigka-Kristohanon nga nagpuyo sa maong palibot. Siya nasayod nga daghan kanila sa nangagi maoy mga tawo sa mga nasod ug “naglakaw sumala sa kahikayan sa mga butang niining kalibotana.” Apan sa maong panahon sila midawat na sa kamatuoran. Ang ilang mga hunahuna nabag-o na, ug ang ilang mga kasingkasing nalamdagan na. Labaw sa tanan, buot ni Pablo nga sila “magalakaw nga takos sa ilang pagkatinawag.”—Efeso 2:2; 4:1.
6. Nganong angay tang maikag sa mga pulong ni Pablo?
6 Ang kahimtang karong adlawa maoy kaamgid. Kita nagkinabuhi usab sa usa ka kalibotan nga may balikong mga sukdanan, walay maayong gawi, ug bakak relihiyosong mga tulomanon. Daghan sa atong taliwala ang kaniadto nagkinabuhi sumala sa kahikayan sa mga butang niining kalibotana. Ang uban kanato kinahanglan nga makig-uban sa mga kalibotanon sa adlaw-adlaw. Ang uban nagpuyo sa mga panimalay diin ang kalibotanong espiritu naglungtad. Busa, kinahanglan nga masabtan nato ang kahulogan sa mga pulong ni Pablo ug makabatog kaayohan gikan sa iyang tambag.
Walay-Kapuslanan ug Nangitngitang mga Hunahuna
7. Unsay gipasabot ni Pablo sa pamulong “kawalay-kapuslanan sa ilang mga hunahuna”?
7 Aron sa paghatag ug lig-ong pagpaluyo sa iyang tambag nga ang mga Kristohanon “dili na magpadayon sa paglakaw ingon sa mga nasod,” giuna paghisgot ni Pablo ang “kawalay-kapuslanan sa ilang mga hunahuna.” (Efeso 4:17) Unsay kahulogan niana? Ang pulong nga gihubad “kawalay-kapuslanan,” sumala sa The Anchor Bible, “nagpasabot sa kawalay-sulod, kawalay-buhat, kakawangan, kabuangan, kawalay-katuyoan, ug kapakyasan.” Busa, gipunting ni Pablo nga ang kabantogan ug kahimayaan sa Gresyanhon ug Romanhong kalibotan tingali mipatim-awng makapahingangha apan ang pagpangagpas niana sa pagkatinuod maoy haw-ang, binuang, ug walay katuyoan. Kadtong labihang nagtinguha sa kabantogan ug kahimayaan sa kataposan mosangko sa kapakyasan ug kahiubos. Ang samang prinsipyo matuod sa kalibotan karong adlawa.
8. Sa unsang mga paagi ang mga pangagpas sa kalibotan walay kapuslanan?
8 Ang kalibotan adunay iyang mga utokan ug iyang hamiling mga tawo nga gisaligan sa mga tawo alang sa mga tubag sa tulukibong mga pangutana sama sa sinugdanan ug katuyoan sa kinabuhi ug dulnganan sa katawhan. Apan unsang katin-awan ug giya ang ginahatag nila? Ateyismo, agnotisismo, ebolusyon, ug daghan pang ubang makalilibog ug nagsumpakiayng mga ideya ug mga teoriya nga dili makapalamdag sama ra sa mga rituwal ug mga patuotuo sa nangagi. Daghang kalibotanong pangagpas usab morag nagtanyag sa usa ka sukod sa katagbawan ug kalamposan. Gihisgotan sa katawhan ang kalamposan ug kahimoan sa siyensiya, arte, musika, dula, politika, ug uban pa. Sila nagakalipay sa ilang umalaging mga gutlo sa kahimayaan. Bisan pa niana, ang mga talaan sa kasaysayan ug mga basahon bahin sa nalampos sa mga tawo karong adlawa napuno sa mga bayani nga nahikalimtan na. Kining tanan mao lamay kahaw-ang, kawalay-buhat, kakawangan, kabuangan, kawalay-katuyoan, ug kapakyasan.
9. Unsang walay-kapuslanang mga pangagpas ang gidangpan sa daghan?
9 Kay nakaamgo sa kawalay-kapuslanan sa maong mga pangagpas, daghan midangop sa materyalistikanhong mga pangagpas—ang pagpangitag daghang salapi ug pagpalit sa mga butang nga mapalit sa salapi—ug naghimo niining mga pangagpasa nga tumong nila sa kinabuhi. Kombinsido sila nga ang kalipay nagagikan sa bahandi, mga kabtangan, ug pagpangitag kalingawan. Dili lamang nga ang ilang mga hunahuna gibutang niana kondili sila andam mosakripisyo sa tanang butang—panglawas, pamilya, bisan konsensiya. Unsay sangpotanan? Inay matagbaw, ilang “gilagbaslagbasan ang ilang kaugalingon ug daghang kasakit.” (1 Timoteo 6:10) Dili katingalahan nga si Pablo nag-awhag sa iyang isigka-Kristohanon nga mohunong na sa paglakaw ingon sa mga nasod tungod sa kawalay-kapuslanan sa maong panghunahuna.
10. Sa unsang paagi ang katawhan sa kalibotan “anaa sa kangitngitan sa hunahuna”?
10 Sa pagpakita nga ang kalibotan walay bisan unsang takos nga kasinahan o awaton, si Pablo dayon miingon nga “sila anaa sa kangitngitan sa hunahuna.” (Efeso 4:18) Hinuon, ang kalibotan adunay intelihente ug mahibaloong mga tawo sa halos tanang natad sa paningkamot. Bisan pa, si Pablo miingon nga sila anaa sa kangitngitan sa hunahuna. Ngano? Ang iyang mga pulong maoy dili mahitungod sa ilang kabatid o mga katakos sa panghunahuna. Ang terminong “hunahuna” mahimong magtumong usab sa sentro sa tawhanong pag-ila, sentro sa pagsabot, ang sulod nga pagkatawo. Sila anaa sa kangitngitan tungod kay sila walay kahayag nga nagagiya o pagsabot bahin sa dulnganan sa ilang mga paningkamot. Makita kini diha sa ilang nalibog nga panabot sa matarong ug daotan. Ang katawhan tingali maghunahuna nga nalamdagan ang dili-mahukmanon, buhata-ang-bisan-unsa nga panghunahuna karong adlawa, apan sa pagkatinuod kini maoy usa ka nangitngitang panghunahuna, sumala kang Pablo. Sa espirituwal nga paagi, sila nagsukarap sa bug-os nga kangitngitan.—Job 12:25; 17:12; Isaias 5:20; 59:6-10; 60:2; itandi ang Efeso 1:17, 18.
11. Unsa ang hinungdan sa kangitngitan sa hunahuna sa kalibotan?
11 Ngano mang ang mga tawo mamahimong utokan, lantip pa ganig pangutok, bahin sa daghan kaayong butang ug bisan pa anaa sa espirituwal nga kangitngitan? Sa 2 Corinto 4:4, si Pablo mihatag kanato sa tubag: “Ang diyos niining kahikayana sa mga butang nagbuta sa mga hunahuna sa mga dili-matinuohon, aron ang kahayag sa mahimayaong maayong balita mahitungod kang Kristo, kinsa mao ang dagway sa Diyos, dili makasidlak.” Pagkabililhong panalangin nga kadtong nagadawat sa mahimayaong maayong balita nahimong nabag-o sa hunahuna ug nalamdagan sa kasingkasing!
Way-Kabangkaagan ug Dili-Mobating mga Kasingkasing
12. Sa unsang paagi ang kalibotan “nahibulag sa kinabuhi nga iya sa Diyos”?
12 Sa pagtabang nato sa pagsabot sa dugang kon nganong kinahanglan nga kita mahimong nabag-o sa hunahuna ug nalamdagan sa kasingkasing, ang atong pagtagad gidala ni Pablo sa kamatuoran nga ang dalan sa kalibotan “nahibulag sa kinabuhi nga iya sa Diyos.” (Efeso 4:18) Dili nga ang mga tawo dili na motuog Diyos o nga sila nahimo nang bug-os nga walay diyos. Usa ka kolumnista sa mantalaan nagpahayag niini ning paagiha: “Imbes nga walay-diyos, atong mugnaon ang usa ka bag-ong pulong: menos-Diyos. Ang menos-Diyos nga mga tawo gustong dayegon ug ilhon tungod kay nagtuog Diyos samtang sa samang panahon gibutang nila Siya sa usa ka kahon, nga magpagawas lang Niya sa buntag sa Dominggo ug dili gayod motugot nga maapektahan Niya ang ilang politikanhong kalibotan nga hunahuna o ilang personal nga mga kinabuhi sa mga adlaw nga gawas sa Dominggo. [Sila] kapin kun kulang nagtuo ug Diyos apan wala maghunahuna nga Siya daghag ikasulti bahin sa modernong katilingban.” Ingon niini ang pagkasulti ni Pablo sa iyang sulat sa mga Romano: “Bisan pag sila nakaila sa Diyos, sila wala maghimaya kaniya ingon nga Diyos ni sila nagpasalamat kaniya.” (Roma 1:21) Matag adlaw makita nato ang mga tawo nga nagpadayon sa pagkinabuhi nga walay paghunahuna sa Diyos. Sa walay duhaduha, sila wala mohatag ug pasidungog o pagpasalamat kaniya.
13. Unsa ang “kinabuhi nga iya sa Diyos”?
13 Ang pamulong “kinabuhi nga iya sa Diyos” maoy makahuloganon. Kini dugang nagapasundayag nga tungod sa mental ug espirituwal nga kangitngitan nalibog ang panabot sa mga tawo bahin sa mga sukdanan. Ang Gregong pulong dinhi nga gihubad “kinabuhi” dili biʹos (nga gigikanan sa mga pulong sama sa “biology,” “biography”), nga nagkahulogan nga dalan sa kinabuhi, o estilo-sa-kinabuhi. Inay hinuon, kini maoy zo·eʹ (nga gigikanan sa mga pulong sama sa “zoo,” “zoology”). Kini nagkahulogan nga “kinabuhi ingong usa ka prinsipyo, kinabuhi sa absolutong diwa, kinabuhi ingon sa nabatonan sa Diyos. . . . Gikan niining kinabuhia ang tawo nahibulag ingong sangpotanan sa Pagkahulog,” sumala sa Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words. Busa, si Pablo nagtug-an kanato nga ang kangitngitan sa hunahuna ug sa espirituwal wala lang mag-agak sa katawhan sa kalibotan ngadto sa kadunotan sa unod apan nagbulag usab kanila gikan sa paglaom sa kinabuhing walay kataposan nga ginatanyag sa Diyos. (Galacia 6:8) Nganong matuod kana? Si Pablo nagpadayon sa pagtug-an kanato sa mga katarongan.
14. Unsa ang usa ka katarongang ang kalibotan nahibulag gikan sa kinabuhi nga iya sa Diyos?
14 Una sa tanan, siya miingon nga kini “tungod sa kaway-kabangkaagan nga anaa kanila.” (Efeso 4:18) Ang pamulong “nga anaa kanila” nagpasiugda nga ang kaway-kabangkaagan maoy dili tungod sa kawalay higayon apan tungod sa tinuyong pagsalikway sa kahibalo sa Diyos. Ang ubang mga hubad niining mga pulonga mao: “ilang kinaiyanhong pagdumili sa pag-ila sa Diyos” (The Anchor Bible); “walay kahibalo tungod kay ilang gitak-opan ang ilang mga kasingkasing niana” (Jerusalem Bible). Tungod kay sila nagsalikway, o tinuyong nagdumili, sa tukmang kahibalo sa Diyos, sila walay pasikaranan nga moangkon sa matang sa kinabuhi nga ginatanyag ni Jehova alang kanilang nagbutang ug pagtuo diha sa iyang Anak, kinsa miingon: “Kini nagkahulogan sa kinabuhing walay kataposan, ang ilang pagbaton ug kahibalo kanimo, ang bugtong matuod nga Diyos, ug kaniya nga imong gipadala, si Jesu-Kristo.”—Juan 17:3; 1 Timoteo 6:19.
15. Unsay nakaamot sa pagkabulag niining kalibotana gikan sa kinabuhi nga iya sa Diyos?
15 Ang laing katarongan nga ang kalibotan sa katibuk-an nahibulag sa kinabuhi nga iya sa Diyos, sumala kang Pablo, mao “ang pagkadili-mobati sa ilang mga kasingkasing.” (Efeso 4:18) Ang “pagkadili-mobati” dinhi sa panguna nagkahulogan sa paggahi, nga samag naputos sa kubal. Kitang tanan nahibalo sa unsang paagi motungha ang kubal. Ang panit sa sinugdanan tingali maoy humok ug mobati dayon, apan kon sigeng maipit o mabag-id, kini mogahi ug mobaga, nga maporma ang kubal. Dili na kini sakitan. Sa susama, ang mga tawo wala ipanganak nga may gahi o gikubalang kasingkasing mao nga sila awtomatikong walay pagbati sa Diyos. Apan tungod kay kita nagkinabuhi sa kalibotan ug naladlad sa espiritu niini, sa dili madugay ang kasingkasing makubalan o mogahi kon dili kini bantayan. Kanay hinungdan si Pablo nagpasidaan: “Pagbantay kamo . . . kay basin may bisan kinsa kaninyo nga mahimong gahian tungod sa malimbongong gahom sa sala.” (Hebreohanon 3:7-13; Salmo 95:8-10) Busa, pagkahinungdanon nga kita magpabiling nabag-o sa hunahuna ug nalamdagan sa kasingkasing!
“Nawad-an sa Bug-os nga Panabot sa Maayong Gawi”
16. Unsa ang sangpotanan sa kangitngitan sa hunahuna ug pagkabulag sa kalibotan gikan sa kinabuhi nga iya sa Diyos?
16 Ang sangpotanan sa maong kangitngitan ug pagkabulag gisuma sa dugang mga pulong ni Pablo: “Tungod kay nawad-an sa bug-os nga panabot sa maayong gawi, gitugyan nila ang ilang kaugalingon sa malaw-ay nga gawi sa pagbuhat sa tanang matang sa kahugawan uban ang kadalo.” (Efeso 4:19) Ang pamulong “kay nawad-an sa bug-os nga panabot sa maayong gawi” sa literal nagkahulogan “kay dili na mobati ug kasakit,” kasakit labot sa maayong gawi. Kana ang paagi sa pagkaugmad sa gikubalang kasingkasing. Sa dihang dili na kini mobati sa mga pagtulisok sa konsensiya ug pagbati sa pagkamay-tulubagon atubangan sa Diyos, wala na ang bisan unsang pagpugong. Busa, si Pablo miingon nga “gitugyan nila ang ilang kaugalingon” ngadto sa malaw-ay nga gawi ug kahugawan. Kini usa ka tinuyo, kinabubut-ong lakang. Ang “malaw-ay nga gawi,” sumala sa pagkagamit diha sa Bibliya, nagkahulogan sa makigharongon, way-ulaw nga tinamdan, nga mayugtanon sa balaod ug awtoridad. Sa susama, ang “tanang matang sa kahugawan” nagalakip dili lamang sa mga kahiwian sa sekso apan hasta sa mga daotang butang nga gibuhat sa ngalan sa relihiyon, sama sa mga tulomanon ug mga rituwal sa pertilidad nga gihimo sa templo ni Artemis sa Efeso, nga bahin niana sinati kaayo ang mga magbabasa ni Pablo.—Buhat 19:27, 35.
17. Nganong miingon si Pablo nga ang katawhan nga nawad-an sa bug-os nga panabot sa maayong gawi nagapakasala “uban ang kadalo”?
17 Nga morag ang way-pugong nga pagpatuyang sa malaw-ay nga gawi ug tanang matang sa kahugawan dili pa daotan, si Pablo midugang nga ang maong mga tawo nagalihok “uban ang kadalo.” Sa dihang ang mga tawo nga nagbaton pa sa usa ka sukod sa panabot sa maayong gawi makahimog usa ka sala, labing menos sila tingali magbasol ug maningkamot nga dili na kana masubli. Apan kadtong “nawad-an sa bug-os nga panabot sa maayong gawi” nagapakasala “uban ang kadalo” (“ug mangayo pag dugang,” The Anchor Bible). Sila daling mahitumpawak hangtod nga maunlod ngadto sa lalom kaayong pagkadaotan—ug mag-isip niana nga normal. Pagkatukmang paghulagway sa “kabubut-on sa mga nasod”!—1 Pedro 4:3, 4.
18. Sa pagsumada, unsang matang sa hulagway ang gipadayag ni Pablo bahin sa moral ug espirituwal nga kahimtang sa kalibotan?
18 Sa tulo ra ka bersikulo, Efeso 4:17-19, sa ingon giyagyag ni Pablo ang tinuod moral ug espirituwal nga kahimtang sa kalibotan. Gipunting niya nga ang mga ideya ug mga teoriya nga gipasiugda sa kalibotanong mga pensador ug ang way-puas nga pangagpas sa bahandi ug kalingawan sa hingpit walay kapuslanan. Gitin-aw niya nga tungod sa kangitngitan sa hunahuna ug sa espirituwal, ang kalibotan anaa sa moral nga kadunotan, nga labaw pang nagkaunlod. Sa kataposan, tungod sa gipahamtang-sa-kaugalingon nga kaway-kabangkaagan ug pagkadili-mobati, ang kalibotan sa kaway-paglaom nahibulag sa kinabuhi nga iya sa Diyos. Sa pagkamatuod, kita may maayong mga katarongan nga dili na magpadayon sa paglakaw ingon sa mga nasod!
19. Unsang hinungdanong mga pangutana ang pagahisgotan pa?
19 Sanglit ang kangitngitan sa hunahuna ug kasingkasing maoy nagapahinabo nga ang kalibotan mahibulag gikan kang Jehova nga Diyos, sa unsang paagi atong malangkat ang tanang kangitngitan gikan sa atong mga hunahuna ug mga kasingkasing? Oo, unsay angay natong buhaton aron kita makapadayon sa paglakaw ingong mga anak sa kahayag ug makahawid sa pag-uyon sa Diyos? Pagahisgotan kini sa sunod artikulo.
Makasaysay Ka Ba?
◻ Unsay nakadasig sa masakit nga tambag ni Pablo sa Efeso 4:17-19?
◻ Nganong ang mga paagi sa kalibotan walay kapuslanan ug anaa sa kangitngitan?
◻ Unsay gipasabot sa pamulong “nahibulag sa kinabuhi nga iya sa Diyos”?
◻ Unsa ang sangpotanan sa nangitngitang hunahuna ug dili-mobating kasingkasing?
[Mga hulagway sa panid 9]
Ang Efeso ilado sa iyang moral nga pagkadaotan ug pagsimbag diyosdiyos
1. Romanong magbubugno sa Efeso
2. Kagun-oban sa templo ni Artemis
3. Teatro sa Efeso
4. Si Artemis sa Efeso, diyosa sa pertilidad
[Hulagway sa panid 10]
Unsang salabotan ang ginahatag sa hamiling katawhan sa kalibotan?
Nero
[Credit Line]
Musei Capitolini, Roma