Kinsa si Jehova?

“KINSA si Jehova?” Kanang pangutanaha gipatugbaw 3,500 ka tuig kanhi sa mapahitas-ong Paraon, ang hari sa Ehipto. Dayag nga ang pagbatok maoy nakapukaw kaniya sa pag-ingon: “Wala gayod ako makaila kang Jehova.” Ang duha ka lalaki nga nagtindog atubangan kang Paraon nakaila kon kinsa si Jehova. Sila mao ang managsoon sa unod nga si Moises ug Aaron, sa tribo ni Levi sa Israel. Gipadala sila ni Jehova sa paghangyo sa magmamando sa Ehipto sa pagtugot sa mga Israelinhon sa pag-adto sa kamingawan aron sa pagsaulog ug relihiyoso nga piyesta.​—Exodo 5:1, 2.

Wala magkinahanglan si Paraon ug tubag sa iyang pangutana. Ubos sa iyang pagmando, gituboy sa iyang mga saserdote ang pagsimba sa ginatos ka bakak nga mga diyos. Gani, si Paraon mismo giisip nga usa ka diyos! Sumala sa mitolohiya sa Ehipto, siya mao ang anak sa diyos-nga-adlaw nga si Ra ug mao ang inkarnasyon sa agilag-ulo nga diyos nga si Horus. Si Paraon gitawag sa mga titulong “ang diyos nga makagagahom” ug “ang walay kataposan.” Busa dili ikahibulong nga siya mayubitong nangutana: “Kinsa si Jehova, aron ako magpatalinghog sa iyang tingog?”

Dili kinahanglang tubagon ni Moises ug Aaron kanang pangutanaha. Si Paraon nahibalo nga si Jehova mao ang Diyos nga gisimba sa mga Israelinhon, nga nag-antos niadto sa pagkaulipon sa Ehipto. Apan si Paraon ug ang tibuok Ehipto makaila sa dili madugay nga si Jehova mao ang matuod nga Diyos. Sama karong adlawa, ipaila ni Jehova ang iyang ngalan ug pagka-Diyos ngadto sa tanan diha sa yuta. (Ezekiel 36:23) Busa kita makabaton ug kaayohan pinaagi sa pagpalandong kon giunsa pagpadako ni Jehova nga Diyos ang iyang ngalan sa karaang Ehipto.

Mas Labaw sa mga Diyos sa Ehiptohanon

Sa dihang mabatokong nangutana si Paraon kon kinsa si Jehova, wala siya magdahom nga iyang maagoman ang mga sangpotanan. Si Jehova mitubag, nagpadala ug napulo ka hampak diha sa Ehipto. Kadtong mga hampaka dili mga katalagman lamang batok sa nasod. Kadto maoy mga katalagman batok sa mga diyos sa Ehipto.

Ang mga hampak nagpasundayag sa pagkalabaw ni Jehova batok sa mga diyos sa Ehipto. (Exodo 12:12; Numeros 33:4) Handurawa lang ang kagubot sa dihang gihimo ni Jehova ang Subang Nilo ug ang tanang katubigan sa Ehipto nga dugo! Tungod niini nga milagro, nahibaloan ni Paraon ug sa iyang katawhan nga mas labaw si Jehova sa diyos-sa-Nilo, si Hapi. Hampak usab sa relihiyon sa Ehipto ang pagkamatay sa mga isda sa Nilo, sanglit may pipila ka matang sa isda nga ilang gisimba.​—Exodo 7:19-21.

Sunod, nagpadala si Jehova ug hampak nga mga baki diha sa Ehipto. Napakaulawan niini ang diyosang-baki sa Ehipto, si Heqt. (Exodo 8:5-14) Ang ikatulong hampak nakapalibog sa madyikerong mga saserdote, nga wala makasundog sa milagro ni Jehova sa paghimo sa mga abog nga mga tagnok. “Tudlo kini sa Diyos!” sila mipatugbaw. (Exodo 8:16-19) Ang Ehiptohanong diyos nga si Thoth, gipasidunggan nga maoy gigikanan sa mga salamangka, wala makatabang niadtong mga hulabon.

Si Paraon misugod sa pagkaila kon kinsa si Jehova. Si Jehova mao ang Diyos nga nagpahayag sa iyang katuyoan pinaagi kang Moises ug unya buhaton kini pinaagi sa pagpakanaog ug milagrosong mga hampak diha sa mga Ehiptohanon. Si Jehova nakasugod ug nakapahunong usab sa mga katalagman sumala sa iyang kabubut-on. Kining kahibaloa, hinunoa, wala magpalihok kang Paraon sa pagpasakop kang Jehova. Hinunoa, ang hambogirong magmamando sa Ehipto sa pagkagahig-ulo nagpadayon sa pagsukol kang Jehova.

Sa ikaupat nga hampak, gidaot sa duot sa langaw ang yuta, gisulong ang mga balay, ug tingali mihugpa diha sa kahanginan, nga ginasimba usab nga naglarawan sa diyos nga si Shu o sa diyosa nga si Isis, ang hara sa langit. Ang Hebreohanong pulong alang niini nga insekto gihubad nga “langaw,” “langaw sa hayop,” ug “bakokang.” (New World Translation; Septuagint; Young) Kon apil ang bakokang, ang mga Ehiptohanon gihampak sa mga insekto nga giisip nga balaan, ug ang mga tawo dili makalakaw nga dili makatamak kanila. Bisan pa, kining hampaka nagtudlo kang Paraon ug usa ka butang bag-o bahin kang Jehova. Bisan pag ang mga diyos sa Ehipto dili makapanalipod sa ilang mga magsisimba gikan sa mga langaw, si Jehova makapanalipod sa iyang katawhan. Kini ug ang tanang misunod nga mga hampak nakahatag kadaot sa mga Ehiptohanon apan dili sa mga Israelinhon.​—Exodo 8:20-24.

Ang ikalimang hampak mao ang kamatay diha sa mga binuhi sa Ehiptohanon. Kining hampaka nakahatag ug kaulawan kang Hathor, Apis, ug ang baka-ug-lawas nga diyosa sa langit nga si Nut. (Exodo 9:1-7) Ang ikaunom nga hampak naghatag ug mga hubag diha sa tawo ug sa mga hayop, gipakaulawan ang mga diyosa nga si Thoth, Isis, ug Ptah, ang tulo ka diyos nga sayop gipasidunggan nga may mga abilidad nga makaayog sakit.​—Exodo 9:8-11.

Ang ikapitong hampak mao ang kusog nga pag-ulan ug yelo, nga inubanag liti ang ulan-nga-yelo. Kining katalagmana nagpakaulaw sa diyos nga si Reshpu, ang ginaingong agalon sa kilat, ug si Thoth, ang ginaingong nagdumala sa ulan ug dalogdog. (Exodo 9:22-26) Ang ikawalo nga katalagman, ang hampak sa dulon, nagpakita sa pagkalabaw ni Jehova sa diyosa sa pertilidad nga si Min, ang ginaingong tigpanalipod sa mga pananom. (Exodo 10:12-15) Ang ikasiyam nga hampak, tulo ka adlaw nga kangitngit ibabaw sa Ehipto, nagpakaulaw sa mga diyos sa Ehipto sama sa mga diyos-nga-adlaw nga si Ra ug Horus.​—Exodo 10:21-23.

Bisan pa sa siyam ka malaglagong hampak, midumili gihapon si Paraon sa pagpagawas sa mga Israelinhon. Ang iyang pagkatig-ag-kasingkasing nakahatag ug dakong kapildihan sa Ehipto sa dihang gipakanaog sa Diyos ang ikanapulo ug ang kataposang hampak​—ang kamatayon sa kinamagulangang anak nga lalaki sa tawo ug sa hayop. Bisan ang kinamagulangang anak nga lalaki ni Paraon namatay, bisag siya giisip nga usa ka diyos. Busa ‘gihukman ni Jehova ang tanang mga diyos sa Ehipto.’​—Exodo 12:12, 29.

Gipatawag karon ni Paraon si Moises ug Aaron ug miingon: “Bangon kamo, pamahawa kamo gikan sa akong katawhan, kamo ug ang mga anak sa Israel, ug panlakaw kamo, ug pag-alagad kamo kang Jehova, ingon sa iyong gisulti. Dad-a ninyo ang inyong mga karnero ug ang inyong mga baka, ingon sa inyong gisulti, ug panlakaw kamo. Ug, panalangini usab ako.”​—Exodo 12:31, 32.

Manluluwas sa Iyang Katawhan

Ang mga Israelinhon mibiya, apan alang kang Paraon daw naglaaglaag sila nga walay direksiyon sa kamingawan. Siya ug ang iyang mga sulogoon karon nangutana: “Unsa kining atong gibuhat nga gitugotan ta ang pagpalakaw sa Israel aron nga dili sila kanato magaalagad?” (Exodo 14:3-5) Ang pagkawala niining ulipon nga nasod maoy usa ka dakong katalagman sa ekonomiya sa Ehipto.

Gitigom ni Paraon ang iyang mga sundalo ug giagpas ang Israel hangtod sa Pihahirot. (Exodo 14:6-9) Kon tan-awon sumala sa estratehiya sa militar, ang kahimtang pabor sa mga Ehiptohanon tungod kay ang mga Israelinhon nababoy sa dagat ug sa kabukiran. Apan milihok si Jehova sa pagpanalipod sa mga Israelinhon pinaagi sa pagbutang ug panganod sa ilang tunga ug sa mga Ehiptohanon. Sa kiliran sa Ehiptohanon, “panganod kini nga giubanag kangitngit,” busa nakasanta sa pag-atake. Sa pikas kiliran, ang panganod mahayag, nga “naghatag kahayag sa gabii” alang sa Israel.​—Exodo 14:10-20.

Ang mga Ehiptohanon determinado sa pag-agaw ug sa paglaglag apan napugngan sa panganod. (Exodo 15:9) Sa dihang gikuha kini, pagkakatingalahan! Ang katubigan sa Pulang Dagat nabulag, ug ang mga Israelinhon mitabok sa pikas tampi sa mamala nga yuta! Si Paraon ug ang iyang kasundalohan nagdahunog diha sa salog sa dagat, determinado sa pagdakop ug sa pag-ilog sa ilang kanhing mga ulipon. Ugaling, wala hunahunaa sa hambogirong magmamando sa Ehipto ang Diyos sa mga Hebreohanon. Gilibog ni Jehova ang mga Ehiptohanon, gitangtang ang mga ligid sa ilang mga karro.​—Exodo 14:21-25a.

“Mangalagiw kita gikan sa atubangan sa Israel!” misinggit ang banggiitang mga sundalong Ehiptohanon, “kay si Jehova nagapakig-away alang kanila batok sa mga Ehiptohanon.” Apan ulahi na kaayo kini nga kaamgohan alang kang Paraon ug sa iyang mga sundalo. Luwas sa pikas tampi sa baybay, gituy-od ni Moises ang iyang kamot sa dagat, ug ang mga tubig mibalik, naglumos kang Paraon ug sa iyang kasundalohan.​—Exodo 14:25b-28.

Mga Leksiyon nga Gitudlo Sumala sa Kasinatian

Busa, kinsa si Jehova? Ang mapahitas-ong Paraon nakadawat ug tubag nianang pangutanaha. Ang mga hitabo sa Ehipto nagpasundayag nga si Jehova mao ang bugtong matuod nga Diyos, bug-os lahi sa “walay pulos nga mga diyos” sa kanasoran. (Salmo 96:4, 5) Pinaagi sa iyang dako kaayong gahom, si Jehova “nagbuhat sa mga langit ug sa yuta.” Siya usab mao ang Dakong Manluluwas, ang Usa nga ‘nagpagawas sa iyang katawhang Israel gikan sa yuta sa Ehipto, uban sa mga ilhanan, mga milagro, kusganong kamot, ug uban sa dako nga kalisang.’ (Jeremias 32:17-21) Pagkadako nga pamatuod kini nga si Jehova makapanalipod sa iyang katawhan!

Nakat-onan ni Paraon ang maong mga leksiyon pinaagi sa mapait nga kasinatian. Ngani, gibayran niyag kinabuhi ang kataposang leksiyon. (Salmo 136:1, 15) Mas maalamon unta kon siya nagpaubos sa dihang siya nangutana, “Kinsa si Jehova?” Kadto nga magmamando angay untang molihok uyon sa tubag nga iyang nadawat. Makapalipay, daghang tawong mapainubsanon karong adlawa nagpakakat-on kon kinsa si Jehova. Ug unsa ang Iyang matang sa personalidad? Unsay iyang gipangayo kanato? Hinaot ang sunod nga artikulo mopalambo sa imong apresasyon alang sa Usa lamang kansang ngalan mao si Jehova.​—Salmo 83:18.

[Picture Credit Line sa panid 3]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.