William Whiston—Erehes o Matinud-anong Eskolar?

SAKRIPISYO mo ba ang imong karera alang sa imong mga pagtuo? Gibuhat kana ni William Whiston.

Siya nabantog sa relihiyosong kontrobersiya sa sayo sa ika-18ng siglo, sa dihang siya misupak sa Church of England may kalabotan sa mga pagtulon-an sa Bibliya. Ingong resulta, siya sa kataposan gitawag nga usa ka erehes. Sa ingon giyubit siya sa iyang gihimo apan naani usab niya ang pagtahod.

Kinsa si William Whiston? Ug unsay iyang nahimo?

Usa ka Eskolar sa Bibliya

Si William Whiston maoy usa ka mahait ug salabotan nga kauban ni Sir Isaac Newton sa Cambridge University. Kon imong susihon ang Ingles nga edisyon sa mga sinulat sa unang-siglo nga Hudiyonhong manalaysay nga si Flavius Josephus, lagmit mabasa nimo ang hubad ni Whiston niadtong 1736. Bisag adunay ubang mga hubad nga naglungtad, ang iyang binatid nga hubad, lakip sa iyang mga nota ug mugbong mga sinulat, wala pa hilabwi ug makuha pa gikan sa magpapatik. Daghan ang nag-isip niining sulata nga mao ang kinamaayohan sa mga nahimo ni Whiston.

Dili pagakalimtan, hinunoa, mao ang Primitive New Testament, nga hubad ni Whiston sa Kristohanon Gregong mga Kasulatan. Kadto gipatik sa 1745, sa iyang ika-78 anyos. Gihubad ni Whiston ang upat ka Ebanghelyo ug ang Mga Buhat sa mga Apostol gikan sa Codex Bezae, ang mga sulat ni Pablo gikan sa Clermont Codex, ug ang nahibiling bahin, lakip na ang Pinadayag, gikan sa Alexandrine nga Manuskrito. Mainampingon niyang gitangtang ang dili-tinuod nga bahin sa 1 Juan 5:7. Gipili ni Whiston kining tulo ka karaang Gregong mga tinubdan nga mao ang labing maayong mabatonan sa maong panahon.

Ang gugma alang sa Bibliya mao ang dayag nga motibo sa gihimo ni Whiston. Ang kaylap sa iyang adlaw mao ang deismo, ang pagtulon-an nga ang katarongan lamang maoy igo nang basehanan sa pagtuo sa Diyos. Sumala sa librong William Whiston​—Honest Newtonian, kusganong gilabanan niya “ang tradisyonalistang hunahuna nga ang Bibliya mao ang usa nga dili-masayop nga tuboran sa karaang kasaysayan.” Ang terminong “Newtonian” dinhi nagpunting kang Isaac Newton, nga labing naila tungod sa iyang Principia, diin iyang gipatin-aw ang balaod sa grabidad sa uniberso. Ang panghunahuna ni Newton may dakong epekto kang William Whiston. Sa unsang paagi?

Magkalahing Personalidad

Si William Whiston natawo sa 1667, ang anak sa usa ka klerigo sa Church of England. Human maordinahi sa 1693, siya mibalik sa Cambridge University aron magtuon ug matematika ug mahimong katabang ni Newton. Usa ka suod nga bugkos ang naugmad tali kanila. Sa dihang miluwat si Newton sa iyang posisyon ingong Lucasian nga Propesor sa Matematika sa mga tulo ka tuig sa ulahi, gitino niya nga si Whiston mao ang igatudlo sa iyang dapit. Nagpadayon sa iyang karera, nagtudlo si Whiston ug astronomiya ug matematika, apan ang impluwensiya ni Newton nagdasig usab kaniya sa pagbaton ug mas lalom nga interes sa kronolohiya ug doktrina sa Bibliya.

Si Newton maoy usa ka tawong relihiyoso. Ingong bug-os nga magtutuo bahin sa Milenyo sa Bibliya, daghan kaayo siya ug gisulat bahin sa mga tagna ni Daniel ug sa Pinadayag. Ugaling, wala gayoy usa niini nga mga sinulat ang gipatik sa panahong siya buhi pa. Siya wala motuo sa doktrina sa Trinidad. Apan sa dihang ipatik na ang iyang ebidensiya batok sa Trinidad, “si Newton miatras sa kahadlok nga ang iyang kontra-Trinidad nga mga hunahuna mahibaloan,” nagkanayon ang The New Encyclopœdia Britannica. Mao kini ang pagkapahayag ni F. E. Manuel diha sa Isaac Newton, Historian: “Mahimong gitago sa grupo ni Newton ang ilang mga hunahuna o kaha nagpugong sa ilang kadasig. . . . Si Newton malilongon samtang si Whiston prangka.” Sa ingon ang duha ka tawo lahi ug personalidad.

Pagkasinalikway

Sa Hulyo 1708, si Whiston misulat sa duha ka arsobispo sa Canterbury ug York, nga nag-agda ug reporma sa doktrina sa Church of England tungod sa bakak nga pagtulon-an sa Trinidad ingon sa gipakita diha sa Athanasian Creed. Masabot, siya gitambagan nga magbantay. Apan si Whiston nagpadayon. “Gitun-an ko nag maayo kining mga puntoha,” siya miingon, “ug ako kombinsido gayod nga ang kristohanong iglesya dugay nang nalimbongan pag-ayo niini; ug, pinaagi sa panalangin sa Diyos, kon may gahom pa ako, kini dili na malimbongan pa.”

Si Newton nahadlok alang sa iyang sosyal ug akademiko nga posisyon. Si Whiston, sa laing bahin, wala mahadlok. Kay nalatid na pag-ayo ang iyang kontra-Trinidad nga mga pagtuo, siya misulat ug pulyeto nga nagpadayag sa iyang mga hunahuna. Apan sa Agosto 1708, ang Cambridge University midumili sa paghatag ug lisensiya kang Whiston sa pagpatik niining pulyetoha, kay gilantaw kadto nga supak sa opisyal nga doktrina.

Sa 1710, si Whiston gisumbong nga nagtudlog doktrina nga batok sa pagtulon-an sa Church of England. Siya nakitang sad-an, nawad-an sa iyang pagkapropesor, ug gipapahawa sa Cambridge. Apan, bisan pa sa mga demanda batok kaniya, nga nagpadayon halos lima ka tuig, si Whiston wala gayod kahukmi nga nagtudlog laing doktrina.

Bisag ang iyang kontra-Trinidad nga mga hunahuna nahisama kang Whiston, si Newton wala mosulti sa pagpaluyo sa iyang higala ug sa kataposan gisalikway siya. Sa 1754, ang kinaadman ni Newton sa Bibliya nga nagyagyag sa Trinidad sa kataposan gipatik​—27 ka tuig human nga siya namatay. Apan kadto ulahi na kaayo sa pagtabang kang Whiston, kinsa namatay mga duha ka tuig nga una pa.

Si Newton giisip usab nga maoy hinungdan sa pagtangtang kang Whiston gikan sa tinamod nga Royal Society. Apan si Whiston wala mawad-ig kadasig. Siya ug ang iyang pamilya mibalhin sa London, diin iyang gitukod ang usa ka Sosyedad sa Pagpalambo sa Karaang Kristiyanidad. Iyang gigugol ang tanan niyang kusog sa pagsulat, ang iyang labing hinungdanong sinulat sa maong panahon mao ang mga tomo sa Primitive Christianity Revived.

Kontrobersiyal Hangtod sa Kataposan

Ingong siyentipiko, si Whiston nagtrabaho sa nagkalainlaing paagi aron matino sa mga marinero ang sukod diha sa mapa sa distansiya sa sidlakan ug kasadpan samtang naganabigar sa dagat. Bisag wala sagopa ang iyang mga ideya, ang iyang pagkamatinguhaon sa kataposan mitultol sa pagkahimo sa marine chronometer. Bisan pag ang kadaghanan sa mga hunahuna ni Whiston bahin sa tagna sa Bibliya, sama nianang sa iyang mga katalirongan, napamatud-an nga dili-husto, iyang gihimo ang tanang posibleng mga paagi diha sa iyang pagpangita sa kamatuoran. Ang pagkasubay niya sa pagbiyo sa mga kometa ug ang iyang mga pangagpas sa mga epekto sa Lunop sa adlaw ni Noe maoy lakip sa daghan niya nga gisulat sa pagdepensa sa kamatuoran sa siyensiya ug sa Bibliya. Apan, milabaw sa tanan niyang mga sinulat mao kadtong nagyagyag sa doktrina sa Trinidad ingong dili-kasulatanhon.

Sama sa iyang naandang batasan, si Whiston mibiya sa Church of England sa 1747. Gibuhat niya kana, sa literal ug sa mahulagwayong paagi, sa dihang siya mibiya sa simbahan sa dihang gisugdan pagbasa sa usa ka klerigo ang Athanasian Creed. Ang A Religious Encyclopœdia miingon bahin kang Whiston: “Ang usa makadayeg gayod sa pagkaprangka ug pagkamatinud-anon sa iyang kinaiya, sa kahusay sa iyang kinabuhi, ug sa matul-id niyang panggawi.”

Alang kang William Whiston, ang kamatuoran dili angay ikompromiso, ug ang personal nga mga pagtuo mas labaw ug bili kay sa mga pag-abiba ug sa pagdayeg sa mga tawo. Bisan ug kontrobersiyal, si Whiston maoy usa ka matinud-anong eskolar kinsa maisogong milaban sa Bibliya ingong ang Pulong sa Diyos.​—2 Timoteo 3:16, 17.

[Picture Credit Line sa panid 26]

Copyright British Museum