Siyensiya, Relihiyon, ug ang Pagpangita sa Kamatuoran

“Ang kamatuoran nga mikaylap ang daghang bakak nga relihiyon . . . nakaimpluwensiya kanako.”​—Charles Darwin

NIADTONG unang bahin sa ika-19ng siglo, nagpahimulos ug maayong relasyon ang siyensiya ug relihiyon. “Bisan gani sa siyentipikanhong mga sinulat,” matud sa librong Darwin: Before and After, “ang mga magsusulat wala magpanuko sa paghisgot sa Diyos diha sa dayag natural ug sinserong paagi.”

Ang Origin of Species ni Darwin nakatabang sa pag-usab niana. Ang siyensiya ug ebolusyon nagpormag panag-abin nga nagsalikway sa relihiyon​—ug sa Diyos. “Sa ebolusyonaryong panghunahuna,” matud ni Sir Julian Huxley, “wala nay panginahanglan pa ni luna alang sa balaang maglalalang.”

Karon ang teoriyang ebolusyon gipangangkon ingong kinahanglanon gayod nga pundasyon sa siyensiya. Ang pangunang katarongan alang niining relasyona gipaila sa usa ka pisikong si Fred Hoyle: “Mas interesado ang ortodoksong mga siyentipiko nga mapugngan ang pagbalik sa nangaging relihiyosong mga paghingapin kay sa pagpangita sa kamatuoran.” Unsang matang sa mga paghingapin ang nakapahimo sa relihiyon nga dulumtanan kaayo sa siyensiya?

Gidaot sa Relihiyon ang Dungog sa Paglalang

Sa paningkamot kunohay nga ituboy ang Bibliya, ang mga “creationist”—nga sa kinadak-an kaabin sa pundamentalistang mga Protestante​—miinsistir nga ang yuta ug uniberso wala pay 10,000 ka tuig ang paglungtad. Kining naghingaping panglantaw nakaagom ug pagbiaybiay sa mga geologo, mga astronomo, ug mga pisiko, tungod kay kini sumpaki sa ilang mga diskobre.

Apan unsa ba gayod ang ginaingon sa Bibliya? “Sa sinugdan gibuhat sa Diyos ang mga langit ug ang yuta.” (Genesis 1:1) Ang nalangkit nga panahon wala ihatag. Ang “unang adlaw” sa paglalang wala gani hisgoti hangtod sa Genesis 1:3-5. “Ang mga langit ug ang yuta” naglungtad na sa dihang kining unang “adlaw” nagsugod. Busa, mahimo bang ang mga langit ug ang yuta binilyon na ka tuig ang paglungtad, ingon sa gipangangkon sa mga siyentipiko? Mahimo gayod. Ang Bibliya tin-aw nga wala maghatag ug detalye sa panahong nalangkit.

Ang laing paghinobra sa relihiyon maoy diha sa paagi sa pagsabot sa pipila sa unom ka ‘adlaw’ sa paglalang. Ang pipila ka pundamentalista miinsistir nga kining maong mga adlaw literal, nga naglimite sa yutan-ong paglalang sa yugtong 144 ka oras. Kini nakapukaw ug pagduhaduha sa mga siyentipiko, tungod kay sila mibati nga kining maong pangangkon kasumpaki sa tin-aw siyentipikanhong mga obserbasyon.

Ugaling, kadto mao ang pundamentalistang interpretasyon sa Bibliya​—dili ang Bibliya mismo—​nga maoy supak sa siyensiya. Ang Bibliya wala mag-ingon nga ang matag “adlaw” sa paglalang maoy 24 oras; sa pagkatinuod, kini naglakip niining tanang ‘mga adlaw’ diha sa mas hataas nga “adlaw nga gihimo ni Jehova nga Diyos ang yuta ug langit,” nga nagpakita nga dili ang tanang Biblikanhong ‘mga adlaw’ nalangkoban sa 24 oras lamang. (Genesis 2:4) Ang pipila mahimong linibo ka tuig ang gitas-on.a

Sa ingon, gidaot sa mga creationist ug mga pundamentalista ang dungog sa ideya sa paglalang. Ang ilang mga pagtulon-an bahin sa pangedaron sa uniberso ug sa gitas-on sa ‘mga adlaw’ sa paglalang wala mahiuyon sa makataronganong siyensiya ni sa Bibliya. Bisan pa, adunay lain usab nga mga paghingapin nga naghimo sa relihiyon nga dulumtanan sa mga siyentipiko.

Abuso sa Gahom

Sa tibuok kasaysayan, ang relihiyon maoy responsable sa daghang inhustisya. Pananglitan, sa panahon sa Edad Medya, ang doktrina sa paglalang gituis aron pakamatarongon ang pagsuportar sa simbahan sa awtokrasiya sa Uropa. Ang gipasabot mao nga ang mga tawo gipahimutang diha sa ilang mga kahimtang, dato o kabos, pinaagi sa balaang mando. Ang The Intelligent Universe nagpatin-aw: “Ang manghod nga mga anak lalaki sa mga dato giingnan nga maoy ‘kahikayan sa Diyos’ nga sila makadawat ug diyutay o walay madawat gikan sa panulondon sa pamilya, ug ang mamumuo gidasig kanunay nga magmakontento sa ‘kahimtang nga gikahimut-an sa Diyos alang kaniya.’”

Dili ikahibulong nga daghan ang nahadlok nga mahibalik sa “nangaging relihiyosong mga paghingapin”! Inay tagan-an ang espirituwal nga panginahanglan sa tawo, subsob nga gipahimuslan kini sa relihiyon. (Ezekiel 34:2) Usa ka editoryal sa magasing India Today nagpahayag: “Nga may ingong matang sa rekord nga natukod niini latas sa kapanahonan, kahibulongan nga duna pay nahibiling kredibilidad ang relihiyon. . . . Sa ngalan sa Supremong Maglalalang, . . . ang mga tawo nakahimo sa labing dulumtanang mga kapintasan batok sa ilang isigka-tawo.”

Ang makalilisang nga kasaysayan sa bakak nga relihiyon nakaimpluwensiyag dako sa panghunahuna ni Darwin. “Sa inanay nawala ang akong pagtuo sa Kristiyanidad ingong usa ka balaang pinadayag,” misulat siya. “Ang kamatuoran nga mikaylap ang daghang bakak nga relihiyon latas sa dakong bahin sa yuta sama sa dakong sunog nakaimpluwensiya kanako.”

Ang Kadaogan sa Matuod nga Relihiyon

Ang relihiyosong pagkasalingkapaw dili bag-o niining kalibotana. Gisultihan ni Jesus ang hangol-sa-gahom nga relihiyosong mga pangulo sa iyang adlaw: “Kamo daw sama sa maayong mga tawo sa panggawas​—apan sa kahiladman kamo puno sa pagpakaaron-ingnon ug pagkadaotan.”—​Mateo 23:28, Phillips.

Hinunoa, ang tinuod nga Kristiyanidad “dili bahin sa kalibotan.” (Juan 17:16) Ang mga sumusunod niini wala mag-apil-apil sa dunot nga relihiyon ug sa politika; ni sila napahisalaag tungod sa mga pilosopiya nga nagalimod sa paglungtad sa usa ka Maglalalang. “Ang kaalam niining kalibotana maoy kabuangan para sa Diyos,” misulat si apostol Pablo.​—1 Corinto 3:19.

Apan, kini wala magkahulogan nga ang tinuod nga mga Kristohanon walay siyentipikanhong kahibalo. Sa kasukwahi, ang mga sumusunod sa tinuod nga relihiyon interesado sa siyensiya. “Ihangad ang inyong mga mata sa itaas ug tan-awa,” giingnan ang karaang propeta nga si Isaias. “Kinsay nagbuhat niining maong mga butang?” (Isaias 40:26) Sa susama, aron mas makasabot sa Maglalalang, si Job gidapit sa pagsusi sa mga kahibulongan sa kinaiyahan ug sa uniberso.​—Job, mga kapitulo 38-41.

Oo, kadtong nagtuo sa Maglalalang naglantaw sa kalalangan uban sa matinahurong kahingangha. (Salmo 139:14) Dugang pa, sila nagsalig sa giingon sa Maglalalang, si Jehova nga Diyos, bahin sa kahibulongang paglaom sa umaabot. (Pinadayag 21:1-4) Pinaagi sa pagtuon sa Bibliya, minilyon ang nakakat-on nga ang sinugdanan sa tawo ni ang iyang umaabot wala magdepende sa binuta nga sulagma. Si Jehova adunay katuyoan sa paghimo sa tawo, ug kanang maong katuyoan mamatuman​—alang sa kabulahanan sa tanang masinundanong katawhan. Gidapit ka namo sa pagsusi mismo sa maong butang.

[Footnote]

[Kahon sa panid 6]

WALAY-ALAMAG SA EBIDENSIYA?

“BISAN ang mga Saksi ni Jehova daghag nahibaloan bahin sa biyolohiya,” misulat ang abogadong si Norman Macbeth sa iyang librong Darwin Retried​—An Appeal to Reason niadtong 1971. Human mabasa ang artikulo sa Pagmata! bahin sa ulohang ebolusyon, si Macbeth mipahayag: “Nahingangha ako sa pagkakita nga kini naundan sa pipila ka maalamong pagsaway sa Darwinismo.” Sa pagkamatikod sa masangkarong panukiduki ug maalamong mga kinutlo gikan sa mga awtoridad maylabot sa ulohan, ang awtor nakahinapos: “Dili na husto alang kang Simpson ang pag-ingon: ‘. . . kadtong wala magtuo niini [ebolusyon] maoy, halos ang matag tawo, dayag nga walay-alamag bahin sa siyentipikanhong ebidensiya.’”

[Hulagway sa panid 7]

Ang kaugmaon sa katawhan wala ipamasin sa binuta nga sulagma