Napahinungod​—Kang Kinsa?

“Buhaton namo ang tanan nga giingon ni Jehova ug magmasinugtanon kami.”​—EXODO 24:7.

1, 2. (a) Unsa ang gihalaran sa pipila ka tawo? (b) Ang pagpahinungod ba limitado lamang niadtong may relihiyosong mga tinuohan?

NIADTONG Pebrero 1945, ang mga piloto sa Zero-fighter sa Yatabe Flying Corps sa Hapon gitigom sa usa ka awditoryum. Ang matag usa gitunolan ug usa ka pirasong papel aron sulatan kon siya moboluntaryo nga mamembro sa puwersang tig-asdang nga kamikaze. “Abi nakog kadto ang akong tawag aron isakripisyo ang akong kaugalingon sa panahon sa krisis sa nasod,” matud sa usa ka opisyal nga presente niadto. “Kay mibating gitukmod aron itanyag ang akong kaugalingon, gitanyag ko ang akong kaugalingon alang sa buluhaton.” Siya nabansay sa pagpalupad ug sa pagpiloto ug Ohka (usa ka panghikog nga ayroplanong may roket) ug pagbangga niana sa usa ka bapor de guerra. Ugaling, natapos na ang gubat sa wala pa siya makahigayon pagbuhat niana ug sa ingon magpakamatay alang sa iyang nasod ug sa iyang emperador. Sa dihang ang Hapon napildi sa gubat, nahugno ang iyang pagtuo sa emperador.

² Sa usa ka panahon, daghan sa Hapon ang debotado ngadto sa emperador, kinsa gituohan nila nga maoy buhing diyos. Sa ubang kanasoran, kaniadto ug karon adunay ubang mga tumong sa debosyon o paghalad. Minilyon ang mahinalaron kang Maria, Buddha, o ubang mga diyos​—sagad nga gihawasan sa mga imahen. Kay natandog sa makapahilap-sa-balatiang pakigpulong, ang pipila maghatag sa ilang hinagoan-kaayong salapi ngadto sa mga magwawali sa TV sa bug-os-kasingkasing nga pagsuportar nga katumbas sa pagkamahinalaron. Human sa gubat, ang nahigawad nga mga Hapones nangitag bag-ong butang nga kahalaran nila sa ilang mga kinabuhi. Alang sa pipila, trabaho ang nahimong maong butang. Ma-Silangan man o ma-Kasadpan, gihalad sa daghan ang ilang kaugalingon sa pagtigom ug mga bahandi. Gisentro sa mga batan-on ang ilang mga kinabuhi diha sa mga maghohoni, kansang mga estilo-sa-kinabuhi ilang gisundog. Ubay-ubay karong adlawa ang nahimong mga magsisimba sa kaugalingon, nga nagahimo sa ilang kaugalingong mga tinguha nga tumong sa ilang pagkamahinalaron. (Filipos 3:19; 2 Timoteo 3:2) Apan kana bang mga butanga o mga tawhana takos gayod sa bug-os-kalag nga paghalad sa usa ka tawo?

3. Sa unsang paagi ang pila ka tumong sa paghalad napamatud-ang walay kapuslanan?

³ Kon atubangon sa katinuoran, ang mga magsisimbag imahen sagad mawad-ag kasibot. Ang pagkamahinalaron ngadto sa mga imahen mosangpot sa kapakyasan sa dihang ang mga magsisimba makaamgo nga ang ilang mga imahen mao lamay “buhat sa mga kamot sa yutan-ong tawo.” (Salmo 115:4) Inigkayagyag sa mga eskandalo nga naglangkit sa iladong mga magwawali, ang sinserong mga tawo mahigawad. Inigkatapos sa “hinandurawng” ekonomiya, ang mga trabahante makasinatig mga kadaot sa utok kay maapil sila sa listahan sa mga ipuwera sa trabaho. Ang mga magsisimba ni Mammon grabeng giatake sa bag-o pang mga paghinay sa ekonomiya. Ang mga utang nga naangkon sa paglaom nga makasapi ug dako maoy usa ka kabug-at uban sa gamayng paglaom nga mabayran. (Mateo 6:24, potnot) Inigkamatay o inigkalaos sa giidolo nga mga mag-aawit ug rock ug ubang mga maglilingaw, mapasagdan ang ilang mga magsisimba. Ug kadtong nagsubay sa nagatagbaw-sa-kaugalingong dalan sa kinabuhi sagad magaani ug mapait nga mga bunga.​—Galacia 6:7.

4. Unsay nagtukmod sa mga tawo nga ipahinungod ang ilang mga kinabuhi ngadto sa walay-pulos nga mga butang?

⁴ Unsay nagtukmod sa mga tawo aron ipahinungod ang ilang kaugalingon sa maong kakawangan? Sa dakong sukod, kini mao ang espiritu sa kalibotan ubos kang Satanas nga Yawa. (Efeso 2:2, 3) Ang impluwensiya niining espirituha makita sa lainlaing mga paagi. Ang usa ka indibiduwal tingali kontrolado sa tradisyon sa pamilya nga nahipasa gikan sa iyang mga katigulangan. Ang edukasyon ug pagmatuto tingali kusog nga mag-impluwensiya sa panghunahuna. Ang atmospera diha sa dapit-trabahoan basin magduso sa “mga manggugubat sa korporasyon” paingon sa hinobrang trabaho nga tingali makapameligro sa kinabuhi. Ang pagtinguhag dugang pa gipahinabo sa materyalistikong tinamdan sa kalibotan. Ang mga kasingkasing sa daghan ginadaot, nga magatukmod kanila nga ideboto ang ilang kaugalingon ngadto sa ilang kaugalingong mahakogong mga tinguha. Sila napakyas sa pagsusi kon ang maong mga pangagpas takos ba sa maong debosyon.

Usa ka Napahinungod nga Nasod

5. Unsang pagpahinungod kang Jehova ang gihimo kapig 3,500 ka tuig kanhi?

⁵ Kapig 3,500 ka tuig kanhi, ang usa ka nasod sa katawhan nakakaplag ug labi pang takos nga tumong sa paghalad. Ilang gipahinungod ang ilang kaugalingon ngadto sa soberanong Diyos, si Jehova. Ingong usa ka grupo, gipahayag sa nasod sa Israel ang pagpahinungod niini sa Diyos sa kamingawan sa Sinai.

6. Unsa ang kahulogan sa ngalan sa Diyos alang sa mga Israelinhon?

⁶ Unsay nag-aghat sa mga Israelinhon nga molihok sa ingon nga paagi? Sa dihang naulipon sila sa Ehipto, gisugo ni Jehova si Moises nga giyahan sila ngadto sa kagawasan. Nangutana si Moises kon unsaon niya paghubit ang Diyos nga nagpadala kaniya, ug gipadayag sa Diyos ang iyang kaugalingon ingon nga “Ako mamao kon unsay mamao ako.” Siya nagsugo kang Moises sa pag-ingon ngadto sa mga anak sa Israel: “Ako mamao nagpadala kanako nganha kaninyo.” (Exodo 3:13, 14) Kining mga pulonga nagpaila nga si Jehova mahimong mao kon unsay gikinahanglan sa pagpalampos sa iyang mga saad. Iyang ipadayag ang iyang kaugalingon ingong Magtutuman sa mga saad sa paaging wala hisayri sukad sa mga katigulangan sa mga Israelinhon.​—Exodo 6:2, 3.

7, 8. Unsang mga ebidensiya ang nabatonan sa mga Israelinhon nga si Jehova maoy Diyos nga takos sa ilang pagkamahinalaron?

⁷ Ang mga Israelinhon nakasaksi sa katalagman sa yuta sa Ehipto ug sa iyang katawhan tungod sa Napulo ka Hampak. (Salmo 78:44-51) Unya, lagmit kapig tulo ka milyon kanila, lakip mga babaye ug mga bata, nanghipos ug mibiya sa yuta sa Goshen sa usa ka gabii, nga usa mismo ka talagsaong kahimoan. (Exodo 12:37, 38) Sunod, sa Pulang Dagat, si Jehova nagpadayag sa iyang kaugalingon ingong “usa ka tawo sa gubat” sa dihang iyang giluwas ang iyang katawhan gikan sa kasundalohan ni Paraon pinaagi sa pagbahin sa dagat aron ang mga Israelinhon moagi ug sa ulahi pinaagi sa pagtak-op niana aron ang migukod nga mga Ehiptohanon malumos. Ingong sangpotanan, “ang Israel nakakita usab sa dakong kamot nga gipalihok ni Jehova batok sa mga Ehiptohanon; ug ang katawhan misugod sa pagkahadlok kang Jehova ug sa pagbutang ug pagtuo kang Jehova.”​—Exodo 14:31; 15:3; Salmo 136:10-15.

⁸ Nga daw kulang ang ebidensiya kon unsay kahulogan sa ngalan sa Diyos, ang mga Israelinhon mibagotbot batok kang Jehova ug sa iyang hawas nga si Moises bahin sa kakulang sa pagkaon ug tubig. Si Jehova nagpadalag bontog, nagpaulan ug mana, ug nagpahinabo nga mitubod ang tubig gikan sa usa ka bato sa Meriba. (Exodo 16:2-5, 12-15, 31; 17:2-7) Ang mga Israelinhon giluwas usab ni Jehova gikan sa pag-atake sa mga Amalekanhon. (Exodo 17:8-13) Sa bisan unsang paagi ang mga Israelinhon dili makalimod kon unsay gipahayag sa ulahi ni Jehova ngadto kang Moises: “Jehova, Jehova, usa ka Diyos nga maluluy-on ug maayohon, hinay sa kasuko ug dagaya sa mahigugmaong-kalulot ug kamatuoran, nga nagatipig sa mahigugmaong-kalulot alang sa kaliboan, nga nagapasaylo sa kasaypanan ug kalapasan ug sala.” (Exodo 34:6, 7) Sa pagkatinuod, si Jehova nagpamatuod nga siya takos nga tumong sa ilang pagkamahinalaron.

9. Nganong si Jehova naghatag sa mga Israelinhon ug higayon nga ipahayag ang ilang pagpahinungod sa pag-alagad kaniya, ug unsay ilang sanong?

⁹ Bisan pag si Jehova may katungod sa pagpanag-iya sa mga Israelinhon tungod kay iyang gitubos sila gikan sa Ehipto, siya, ingong maluluton ug maluluy-ong Diyos, mihatag kanilag higayon nga kinabubut-ong ipahayag ang ilang tinguha sa pag-alagad kaniya. (Deuteronomio 7:7, 8; 30:15-20) Gipahayag usab niya ang mga kondisyon alang sa pakigtugon tali kaniya ug sa mga Israelinhon. (Exodo 19:3-8; 20:1–23:33) Sa dihang ang maong mga kondisyon giasoy ni Moises, ang mga Israelinhon mipahayag: “Buhaton namo ang tanan nga giingon ni Jehova ug magmasinugtanon kami.” (Exodo 24:3-7) Sa ilang kaugalingong pagbuot, sila nahimong usa ka nasod nga napahinungod ngadto sa Soberanong Ginoong Jehova.

Pagpabili Misangpot sa Pagpahinungod

10. Sa unsa angayng ipasukad ang atong pagpahinungod kang Jehova?

¹⁰ Si Jehova, ang Maglalalang, takos gihapon sa atong tibuok-kalag nga pagkamahinalaron. (Malakias 3:6; Mateo 22:37; Pinadayag 4:11) Ugaling, ang atong pagpahinungod angay nga dili ipasukad sa pagkadaling-motuo, umalaging mga emosyon, o pagpugos sa uban​—bisan sa mga ginikanan. Kinahanglang ipasukad kini sa tukmang kahibalo sa kamatuoran bahin kang Jehova ug pagpabili sa nahimo ni Jehova alang kanato. (Roma 10:2; Colosas 1:9, 10; 1 Timoteo 2:4) Maingon nga gihatagan ni Jehova ang mga Israelinhon ug higayon nga kinabubut-ong ipahayag ang ilang pagpahinungod, sa ingon gihatagan niya kitag higayon nga kinabubut-ong ipahinungod ang atong kaugalingon ug himoong dayag ang maong pagpahinungod.​—1 Pedro 3:21.

11. Unsay gipadayag sa atong pagtuon sa Bibliya bahin kang Jehova?

¹¹ Pinaagi sa pagtuon sa Bibliya, atong nailhan ang Diyos ingong usa ka persona. Gitabangan kita sa iyang Pulong sa pag-ila sa iyang mga hiyas ingong gibanaag diha sa kalalangan. (Salmo 19:1-4) Atong makita gikan sa iyang Pulong nga siya dili usa ka misteryosong Trinidad nga dili hisabtan. Wala siya mapildihi ug mga gubat ug sa ingon dili kinahanglang magsalikway sa iyang pagka-Diyos. (Exodo 15:11; 1 Corinto 8:5, 6; Pinadayag 11:17, 18) Tungod kay natuman niya ang iyang mga saad, kita gipahinumdoman kon unsay gibarogan sa iyang matahom nga ngalan, ang Jehova. Siya mao ang Dakong May-Katuyoan. (Genesis 2:4, potnot; Salmo 83:18; Isaias 46:9-11) Pinaagi sa pagtuon sa Bibliya, tin-aw natong nasabtan nga siya matinumanon ug kasaligan gayod.​—Deuteronomio 7:9; Salmo 19:7, 9; 111:7.

12. (a) Unsay makadani kanato kang Jehova? (b) Sa unsang paagi ang tinuod-kinabuhi nga mga kasinatian nga nahitala sa Bibliya magtukmod sa usa sa pagkagustong moalagad kang Jehova? (c) Unsay imong pagbati bahin sa pag-alagad kang Jehova?

¹² Ang ilabinang makadani kanato kang Jehova mao ang iyang mahigugmaong personalidad. Gipasundayag sa Bibliya kon unsa siya ka mahigugmaon, mapinasayloon, ug maluluy-on sa pagpakiglabot sa mga tawo. Palandonga kon giunsa niya pagpadato si Job human nga si Job matinumanong naghupot sa iyang integridad. Ang kasinatian ni Job nagpasiugda nga “si Jehova malumo kaayo sa pagmahal ug maluluy-on.” (Santiago 5:11; Job 42:12-17) Palandonga kon giunsa ni Jehova pagpakiglabot kang David sa dihang siya nakahimo sa pagpanapaw ug pagbuno. Oo, si Jehova andam mopasaylo bisan sa seryosong mga sala sa dihang ang makasasala moduol kaniya uban “sa kasingkasing nga nagun-ob ug nadugmok.” (Salmo 51:3-11, 17) Palandonga ang paagi sa pagpakiglabot ni Jehova kang Saulo sa Tarso, kinsa sa sinugdan hugot nga maglulutos sa katawhan sa Diyos. Ang maong mga panig-ingnan nagpasiugda sa kaluoy ug malulutong kaandam sa Diyos nga gamiton ang mga mahinulsolon. (1 Corinto 15:9; 1 Timoteo 1:15, 16) Gibati ni Pablo nga siya makatugyan sa iyang kinabuhi mismo sa pag-alagad sa maong mahigugmaong Diyos. (Roma 14:8) Kana ba usab ang imong pagbati?

13. Unsang dakong pagpahayag sa gugma sa bahin ni Jehova ang nagtukmod sa mga matarong ug kasingkasing nga ipahinungod ang ilang kaugalingon kaniya?

¹³ Alang sa mga Israelinhon, si Jehova mitagana ug kaluwasan gikan sa pagkaulipon sa Ehipto, ug iyang giandam ang usa ka paagi sa pagluwas kanato gikan sa pagkaulipon sa sala ug kamatayon​—ang halad lukat ni Jesu-Kristo. (Juan 3:16) Si Pablo nag-ingon: “Nagarekomendar ang Diyos sa iyang kaugalingong gugma kanato sa pagkaagi nga, samtang kita mga makasasala pa, si Kristo namatay alang kanato.” (Roma 5:8) Kining mahigugmaong kahikayan nag-aghat sa mga matarong ug kasingkasing nga ipahinungod ang ilang kaugalingon kang Jehova pinaagi ni Jesu-Kristo. “Kay ang gugma nga iya sa Kristo nagatukmod kanamo, tungod kay mao kini ang among gikahukom, nga ang usa ka tawo namatay alang sa tanan; busa, namatay diay ang tanan; ug siya namatay alang sa tanan aron sila nga nagakinabuhi magkinabuhi dili na alang sa ilang kaugalingon, kundili alang kaniya kinsa namatay alang kanila ug gibangon.”​—2 Corinto 5:14, 15; Roma 8:35-39.

14. Ang kahibalo ba lamang sa mga pakiglabot ni Jehova igo sa pagtukmod kanato nga ipahinungod ang atong mga kinabuhi kaniya? Isaysay.

¹⁴ Bisan pa niana, ang pagbaton ug kahibalo sa personalidad ni Jehova ug sa iyang mga pagpakiglabot sa katawhan dili pa igo. Kinahanglang ugmaron ang personal nga pagpabili kang Jehova. Sa unsang paagi mahimo kana? Pinaagi sa pagpadapat sa Pulong sa Diyos diha sa atong mga kinabuhi ug pagkaamgo pinaagi sa laktod nga kasinatian nga ang mga prinsipyo nga hikaplagan niana tinuod nga epektibo. (Isaias 48:17) Kinahanglang bation nato nga giluwas kita ni Jehova gikan sa lunangan niining daotang kalibotan ubos sa pagmando ni Satanas. (Itandi ang 1 Corinto 6:11.) Sa atong pakigbisog sa pagbuhat kon unsay matarong, kinahanglang makakat-on kita sa pagsalig kang Jehova, ug makasinati kita sa atong kaugalingon nga si Jehova mao ang buhing Diyos, ang “Tigdungog sa pag-ampo.” (Salmo 62:8; 65:2) Sa dili madugay mobati kitang suod kaayo kaniya ug makasumbong kaniya sa kinailadman natong mga pagbati. Ang mainitong pagbati sa gugma kang Jehova motubo diha kanato. Sa walay duhaduha kini moagak kanato nga ipahinungod kaniya ang atong mga kinabuhi.

15. Unsay nagtukmod sa usa ka lalaki, nga kanhi dedikado sa trabahong sekular, sa pag-alagad kang Jehova?

¹⁵ Daghan ang nakaila niining mahigugmaong Diyos, si Jehova, ug nagpahinungod sa ilang mga kinabuhi sa pag-alagad kaniya. Tagda ang panig-ingnan sa usa ka elektrisyan nga may mauswagong negosyo. May mga panahon nga siya mosugod sa trabaho sa buntag ug lahos sa tibuok adlaw ug hangtod sa gabii, nga mopauli sa alas singko sa sunod buntag. Human mopahulay ug duolan sa usa ka oras, moadto siya sa sunod nga trabaho. “Dedikado ako sa akong trabaho,” siya nahinumdom. Sa misugod pagtuon ug Bibliya ang iyang asawa, siya miduyog kaniya. Matud niya: “Ang tanang diyos nga akong nailhan hangtod niadtong panahona naghulat lamang nga alagaran, nga walay gibuhat sa pagbenepisyo kanamo. Apan si Jehova mao ang nanguna ug nagpadala sa iyang bugtong Anak sa yuta sa dakong personal nga sakripisyo.” (1 Juan 4:10, 19) Sa napulo ka bulan, kining tawhana nagpahinungod kang Jehova. Human niadto, iyang gihatag ang bug-os nga panahon sa pag-alagad sa buhing Diyos. Misulod siya sa bug-os-panahong ministeryo ug mibalhin sa pag-alagad diin mas dako ang panginahanglan. Siya, sama sa mga apostol, ‘nagbiya sa tanang butang ug misunod kang Jesus.’ (Mateo 19:27) Human sa duha ka bulan, siya ug ang iyang asawa gitawag sa pag-alagad sa sangang buhatan sa Watch Tower Bible and Tract Society sa nasod nga ilang gipuy-an, aron siya makatabang sa trabahong elektrikal. Sulod sa kapig 20 ka tuig, siya nagtrabaho sa sangang buhatan, nga nagabuhat sa trabaho nga iyang gusto​—dili alang sa iyang kaugalingon kondili alang kang Jehova.

Himoang Dayag ang Imong Pagpahinungod

16. Unsa ang pipila ka tikang nga pagahimoon sa usa sa pagpahinungod kang Jehova?

¹⁶ Human sa pagtuon sa Bibliya sa taastaas nga panahon, ang batag tigulang makapabili kang Jehova ug sa iyang nabuhat alang kanila. Kini angayng magtukmod kanila nga ipahinungod ang ilang kaugalingon ngadto sa Diyos. Tingali usa ka kanila. Sa unsang paagi ikapahinungod nimo ang imong kaugalingon kang Jehova? Human sa pagkuhag tukmang kahibalo gikan sa Bibliya, kinahanglang molihok ka nga nahiuyon sa maong kahibalo ug motuo kang Jehova ug kang Jesu-Kristo. (Juan 17:3) Paghinulsol ug talikdi ang bisan unsang nangaging makasasalang pagkinabuhi. (Buhat 3:19) Unya modangat ka sa tikang sa pagpahinungod, nga igapahayag kini sa ugdang nga mga pulong diha sa pag-ampo kang Jehova. Kining pag-ampoa walay duhaduha masilsil nga malungtaron sa imong hunahuna, kay kini unya ang sinugdanan sa usa ka bag-ong relasyon uban kang Jehova.

17. (a) Nganong ang mga ansiano magsubli ug preparadong mga pangutana uban sa bag-ong mga nagpahinungod? (b) Unsang hinungdanong tikang ang pagahimoon sa dili madugay human sa pagpahinungod sa usa, ug alang sa unsang katuyoan?

¹⁷ Maingon nga si Moises nagsaysay ngadto sa mga Israelinhon sa mga kondisyon sa pagsulod sa usa ka relasyong may pakigtugon uban kang Jehova, ang mga ansiano sa mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova nagtabang niadtong bag-o pang nagpahinungod sa pagsusi sa tukma kon unsay nalangkit. Sila magagamit ug preparadong mga pangutana sa pagtino nga ang matag usa bug-os nga nakasabot sa pangunang mga pagtulon-an sa Bibliya ug nahibalo kon unsay nalangkit sa pagkahimong Saksi ni Jehova. Unya, ang usa ka seremonyas sa paghimong dayag sa pagpahinungod maoy labing haom. Natural lamang, ang usa ka bag-ong nagpahinungod maikagong magpahibalo sa uban nga siya nahidangat sa maong bulahang relasyon uban kang Jehova. (Itandi ang Jeremias 9:24.) Kini tukmang ginahimo pinaagi sa pagpabawtismo sa tubig ingong simbolo sa pagpahinungod. Ang pagkagituslob sa tubig ug dayon pagbangon nagsimbolo nga siya nagsalikway sa iyang kanhing dalan sa kinabuhi nga nagapangita sa kaugalingong kaayohan ug gibangon ngadto sa usa ka bag-ong dalan sa kinabuhi, nga mao ang pagbuhat sa kabubut-on sa Diyos. Dili kini usa ka sakramento, ni kini usa ka rituwal nga sama sa Shinto nga rituwal nga misogi nga niana ang usa ka tawo giingong pagahinloan sa tubig.a Hinunoa, ang bawtismo mao ang dayag nga pagpahayag sa pagpahinungod nga nahimo na sa pag-ampo.

18. Nganong makasalig kita nga ang atong pagpahinungod dili makawang?

¹⁸ Kining maugdang nga okasyon maoy usa ka dili-hikalimtang kasinatian, nga nagapahinumdom sa bag-ong alagad sa Diyos sa malungtarong relasyon nga nianang tungora iyang nabatonan uban kang Jehova. Lahi sa pagpahinungod nga gihimo sa kamikaze nga piloto ngadto sa iyang nasod ug emperador, ang maong pagpahinungod kang Jehova dili makawang, kay siya mao ang walay-kataposang labing gamhanang Diyos nga nagabuhat sa tanan nga iyang gisugdan sa pagbuhat. Siya, ug siya lamang, ang takos sa atong tibuok-kalag nga pagkamahinalaron.​—Isaias 55:9-11.

19. Unsay pagahisgotan sa sunod artikulo?

¹⁹ Hinuon, labaw pa ang nalangkit sa pagpahinungod. Pananglitan, sa unsang paagi ang atong adlaw-adlaw nga kinabuhi apektado sa pagpahinungod? Pagahisgotan kini sa sunod artikulo.

[Footnote]

Nahinumdom Ka Ba?

◻ Nganong ang pagkamahinalaron sumala sa mahitabo sa kalibotan misangpot sa kahigawad?

◻ Unsay nagtukmod sa mga Israelinhon nga ipahinungod ang ilang kaugalingon kang Jehova?

◻ Unsay magtukmod kanato nga ipahinungod ang atong kaugalingon kang Jehova karong adlawa?

◻ Sa unsang paagi kita nagpahinungod sa atong kaugalingon sa Diyos?

◻ Unsa ang kahulogan sa bawtismo sa tubig?

[Hulagway sa panid 10]

Ang Israel nagpahinungod sa kaugalingon niini kang Jehova didto sa Sinai