Ang Kapintasan Anaa Bisan Asa
NAGLINGKOD sa iyang kotse nga nagpaabot nga mausab ang suga sa trapiko, kalit nga namatikdan sa drayber nga nagpaingon kaniya ang usa ka dakong tawo, nagsinggit ug mga pamalikas, nga nagwarawara sa iyang kumo. Gidalidali sa drayber pagkandado ang iyang mga pultahan ug gisirhan ang iyang mga bintana, apan nagpadayon sa pagduol ang dakong tawo. Sa pag-abot, giuyog sa tawo ang kotse ug giabli ang pultahan. Sa kataposan, tungod kay walay nahimo iyang giisa ang iyang dakong kumo ug gisukmag kini sa salamin sa atubangan, nga nagpusgay niini.
Esena ba kini sa sine nga aksiyon? Dili! Kini maoy usa ka away sa trapiko sa isla sa Oahu, Hawaii, nga ilado sa malinawon, relaks nga atmospera niini.
Dili kini katingad-an. Ang mga kandado sa mga pultahan, mga trangka sa bintana, mga guwardiya sa mga tinukod, bisan ang mga karatula sa bus nga nag-ingong “Walay dalang kuwarta ang drayber”—tanan nagpunting sa usa ka butang: Ang kapintasan anaa bisan asa!
Kapintasan Diha sa Balay
Ang balay dugay nang gitamod ingong luwas nga dalangpanan sa tawo. Kining ideyaha, hinunoa, kusog nga nagbag-o. Ang kapintasan sa panimalay, nga naglakip sa pag-abuso sa bata, pagkulata sa kapikas, ug pagpatay, nahimong mga ulohan sa balita sa tibuok kalibotan.
Pananglitan, “labing menos 750,000 ka bata sa Britanya hayan mag-antos sa dugay-mawalang emosyonal nga kalisod gumikan sa mapait nga kasinatian tungod kay sila naladlad sa kapintasan sa panimalay,” nag-ingon ang Manchester Guardian Weekly. Ang taho gipasukad sa usa ka surbi nga nakakaplag usab nga “tulo sa upat ka babaye nga gipangutana nag-ingon nga ang ilang mga anak nakakitag mapintas nga mga hitabo, ug halos duha sa tulo ka bata nakakita nga gikulata ang ilang mga inahan.” Sa susama, sumala sa U.S.News & World Report, ang Hunta nga Magtatambag sa Pag-abuso ug Pagpasagad sa Bata sa T.B. nagbanabana nga “2,000 ka bata, nga ang kadaghanan kanila ubos sa edad 4, ang nangamatay kada tuig diha sa mga kamot sa mga ginikanan o sa mga tig-amoma.” Mas daghan pa kini kay sa mga nangamatay nga gipahinabo sa mga aksidente sa trapiko, pagkalumos, o pagkahulog, nag-ingon ang taho.
Ang kapintasan sa panimalay naglakip usab sa pag-abuso sa kapikas, nga gikan sa gitulod o gitukmod ngadto sa gisagpa, gipatiran, gituok, gikulata, gihulgag kutsilyo o posil, o gipatay pa. Ug karon kining matanga sa kapintasan nahitabo sa babaye ug lalaki. Usa ka pagtuon nakakaplag nga sa mga gikatahong kapintasan tali sa mga magtiayon, mga usa sa upat ka bahin sa mga kaso gisugdan sa lalaki, ang laing usa sa upat ka bahin sa babaye, ug ang nahibilin ikahubit ug maayo ingong sambunotay nga niana ang duha mabasol.
Kapintasan Diha sa Trabahoan
Gawas sa balay ang trabahoan sa naandan maoy dapit diin ang tawo makakaplag ug kalinaw, pagtahod, ug pagkamanggiangayon. Apan daw dili na kana mao ang kahimtang. Pananglitan, ang mga kaihapan nga giluwat sa Departamento sa Hustisya sa T.B. nagpakita nga kada tuig kapin sa 970,000 ka tawo maoy mga biktima sa mapintas nga krimen sa trabahoan. Sa laing pagkasulti, “ang mga trabahante adunay usa-sa-upat ka purohang mabiktima sa pipila ka matang sa kapintasan sa trabahoan,” sumala sa taho sa Professional Safety—Journal of the American Society of Safety Engineers.
Ang labing makatugaw mao nga ang kapintasan sa trabahoan dili mga panaglalis ug mga insulto lamang. “Ang kapintasan nga ilabinang gitumong batok sa mga amo ug sa mga empliyado batok sa ubang mga empliyado mao na karon ang kusog nga nagtubong matang sa pagpatay sa T.B.,” nag-ingon ang samang taho. Sa 1992, 1 sa 6 ka nalangkit-sa-trabahong mga kamatayon maoy pagpatay; alang sa mga babaye, ang gidaghanon maoy halos 1 sa 2. Dili ikalimod nga kusog nga nagakaylap ang kapintasan sa niadto malinawon nga trabahoan.
Kapintasan sa mga Esport ug Kalingawan
Ang mga esport ug kalingawan gipangagpas ingong paagi sa paglipaylipay o paglingawlingaw aron marepreskohan ang tawo gikan sa mas lisod nga mga pangamas sa kinabuhi. Karon ang kalingawan maoy usa ka multibilyong-dolyar nga industriya. Aron makasapig dako niining dakog-kita nga negosyo kutob sa mahimo, walay kabalaka nga gihimo sa mga suplayer sa kalingawan ang bisan unsang mga paagi aron mahalin ang ilang produkto. Ug usa sa maong mga paagi mao ang kapintasan.
Pananglitan, ang Forbes, usa ka magasin sa negosyo, nagtaho nga ang usa ka tiggamag dula sa video may usa ka popular nga dula sa gubat diin giputol sa manggugubat ang ulo ug taludtod sa iyang kontra samtang ang mga nanan-aw naninggit, “Patya siya! Patya siya!” Apan, usa ka bersiyon sa samang dula ang gihimo sa kompetensiya nga kompaniya nga wala kaayoy ingon niana ka madugoon nga esena. Ang resulta? Ang mas mapintas nga bersiyon sa kompaniya mas daghag halin kay sa kompetensiya niini sa proporsiyong 3 sa 2. Ug kini nagpasabot ug dakong salapi. Sa dihang gibaligya ang bersiyon niining mga dulaa nga magamit sa telebisyon sa balay, ang mga kompaniya mikitag limpiyong $65 milyones sa tanang nasod sa unang duha ka semana! Kon malangkit ang ganansiya, ang kapintasan maoy laing paon lamang alang sa mga pumapalit.
Ang kapintasan sa mga esport maoy laing butang. Ipasigarbo sa mga magdudula ang kadaot nga ilang mahimo. Sa usa ka dulang hockey niadtong 1990, pananglitan, dihay mga 86 ka multa—ang kinatas-an sa tanang panahon. Ang dula naundang tungod sa tulo ug tunga ka oras nga lamoklamok. Usa ka magdudula gitambalan sa nalisa nga bukog sa nawong, nagaras nga tawotawo, ug usa ka samad. Nganong nahitabo ang maong kapintasan? Usa ka magdudula miingon: “Kon madaog ka sa emosyonal kaayo nga dula, nga daghag sambunot, mopauli ka ug bation nimo nga mas suod sa imong mga kauban sa tem. Nagtuo ako nga ang mga away naghimo niining usa ka tinuod nga espirituwal nga dula.” Sa daghang dula karon, ang kapintasan, daw, nahimong dili lamang ang paagi sa pagkab-ot sa gitinguhang resulta kondili mao mismo ang gitinguhang resulta.
Kapintasan Diha sa Tunghaan
Ang tunghaan gilantaw kanunay ingong kuta diin ang mga batan-on dili mabalaka bahin sa ubang mga butang ug sa pagsentro sa ilang pagtagad sa pag-ugmad sa ilang mga hunahuna ug mga lawas. Apan, karon ang tunghaan dili na usa ka luwas ug may kasegurohang dapit. Usa ka surbi sa Gallup niadtong 1994 nakakaplag nga ang kapintasan ug mga gang maoy numero unong suliran sa mga tunghaang publiko sa Tinipong Bansa, nga milabaw pa sa pinansiyal nga problema, nga maoy nanguna sa listahan sa miaging tuig. Busa unsa ka daotan ang situwasyon?
Sa pangutanang, “Ikaw ba nahimo nang biktima sa mapintas nga buhat nga nahitabo sa sulod o sa palibot sa tunghaan?” halos 1 sa matag 4 ka estudyante sa usa ka surbi mitubag ug oo. Kapin sa usa sa napulo ka magtutudlo sama usab ug tubag. Ang mao gihapong surbi nakakaplag nga 13 porsiento sa mga estudyante, mga batang lalaki ug babaye, miadmiter nga nagdalag hinagiban sa tunghaan sa usa ka panahon o sa lain. Ang kadaghanan kanila miangkon nga nagdala sila niini aron magpadayeg sa uban o sa pagpanalipod sa ilang kaugalingon. Apan giposil sa usa ka 17-anyos nga estudyante ang iyang magtutudlo sa dughan sa dihang ang magtutudlo naningkamot sa pagkuha sa iyang posil.
Usa ka Mapintas nga Kultura
Dili ikalimod nga ang kapintasan anaa bisan asa karong adlawa. Sa balay, sa trabaho, sa tunghaan, ug sa kalingawan, nag-atubang kita ug mapintas nga kultura. Kay naladlad niini kada adlaw, daghan ang nakadangat sa pagdawat niini nga normal—hangtod nga sila mabiktima. Dayon sila mangutana, Matapos pa kaha? Buot ba usab nimo nga mahibalo sa tubag? Nan palihog basaha ang sunod nga artikulo.