Nagkadaghang Daotang Balita

NAKAMATIKOD ka ba nga ang pangunang mga ulohan nga naghisgot sa daotang balita mas nakapukawg kaikag sa magbabasa kay niadtong naghisgot sa maayong balita? Usa man kini ka pangunang ulohan sa mantalaan bahin sa usa ka kinaiyanhong katalagman o kon sa makapaukyab nga tabi nga gisulat sa dagkong letra diha sa atubangang hapin sa usa ka sinawong magasin, daw ang daotang balita mas himalitan kay sa maayong balita.

Walay kanihit karong adlawa sa daotang balita. Apan ang usa ka tawo usahay mahibulong kon ang mga reporter ug mga peryodista gibansay ba lamang sa pagpangita ug pag-usisa sa daotang balita​—nga wala maglakip ug bisan unsang maayong balita.

Daghan sa Tibuok Kasaysayan

Sa pagkatinuod, daghan ang daotang balita sa tibuok kasiglohan, nga milabaw sa bisan unsang maayong balita. Sa mga rekord sa kasaysayan, mas daghan ang nahisgotan bahin sa pag-antos sa tawo, kahigawad, ug kasub-anan, nga maoy naagoman sa katawhan.

Atong tagdon ang pipila lamang ka pananglitan. Sa librong Chronicle of the World, nga gisulat ni Jacques Legrand, ginapresentar ang nagkalainlaing mga asoy, nga ang matag usa gisulat alang sa partikular nga petsa nga kana nahitabo apan ingon nga daw kini giasoy sa usa ka modernong peryodista nga nagtaho sa hitabo. Gikan niining gituki-ug-maayong mga asoy, makita nato ang katibuk-an sa makaylapong daotang balita nga nadungog sa tawo sa tibuok niyang magubot nga paglungtad dinhi sa planetang Yuta.

Una, tagda kining unang taho gikan sa Gresya niadtong 429 W.K.P. Kini nagtaho bahin sa gubat nga gisangka kaniadto tali sa mga taga-Atenas ug Sparta: “Ang siyudad-nga-estado sa Potidaea napugos sa pagsurender sa naglikos nga mga taga-Atenas human sa grabeng kagutmanan nga ang katawhan niini mikaon sa mga lawas sa ilang mga namatay.” Daotan gayod nga balita!

Sa pag-abot sa unang siglo una pa sa atong Komong Panahon, atong makita ang buhi kaayo nga taho bahin sa kamatayon ni Julio Cesar, nga gipatik sa Roma sa Marso 15, 44 W.K. “Si Julio Cesar gibuno. Siya gidunggab hangtod nga namatay sa usa ka grupo sa mga nagkunsabo, nga ang pipila kanila maoy iyang labing suod nga mga higala, samtang naglingkod siya sa iyang lingkoranan sa Senado karon, ang ika-15 sa Marso.”

Sa kasiglohang misunod, nagpadayon ang pagdaghan sa daotang balita. Usa ka makapakurat nga pananglitan mao kining balita gikan sa Mexico niadtong 1487: “Sa labing talagsaong pasundayag sa paghalad nga nakita sukad sa Tenochtitlan, ang kaulohan sa Aztec, 20,000 ka tawo ang gikuhaag literal nga mga kasingkasing ug gihalad kang Huitzilopochtli, ang diyos sa gubat.”

Dili lamang ang kapintas sa tawo ang nagtaganag daotang balita kondili ang iyang pagpasagad nakadugang sa hataas nga listahan sa mga hitabo nga nagdalag daotang balita. Ang dakong sunog sa London daw maoy usa sa maong katalagman. Ang taho gikan sa London, Inglaterra, nga pinetsahag Septiyembre 5, 1666, mabasa: “Sa kataposan, human sa upat ka adlaw ug gabii, ang sunog sa London napalong sa duke sa York, nga nagdalag mga tem sa navy nga mga tigpabuto sa pagpabuto sa mga tinukod nga kaagian sa kalayo. Mga 160 ka ektarya ang nasunog nga may 87 ka simbahan ug kapin sa 13,000 ka balay ang naugdaw. Sa milagroso, siyam lang ang kinabuhi nga nakalas.”

Atong ikadugang niini nga mga pananglitan sa daotang balita ang mga epidemya nga mihampak sa daghang kontinente​—pananglitan, ang epidemya nga kolera sa sayo sa katuigang 1830. Ang pinatik nga ulohan nga nagtaho niini mabasa: “Ang kalisang sa kolera mikuyanap sa Uropa.” Ang realistikong taho nga misunod naghulagway sa daotang balita sa labing makalilisang niini: “Ang kolera, nga wala hiilhi sa Uropa hangtod sa 1817, mikaylap pakasadpan gikan sa Asia. Ang mga siyudad sa Rusya sama sa Moscow ug St. Petersburg namatyan na ug dakong bahin sa ilang populasyon​—ang kadaghanan sa mga biktima maoy mga kabos sa siyudad.”

Nagkadaghan sa Katuigang Dili pa Dugay

Busa bisag tinuod nga ang daotang balita nahimong kamatuoran sa kinabuhi sa tibuok nga narekord nga kasaysayan, ang dili pa dugayng mga dekada niining ika-20ng siglo nagpamatuod nga midaghan ang daotang balita, sa pagkatinuod tulin kini nga nagadaghan.

Walay duhaduha, ang mga balita bahin sa gubat mao ang labing daotang matang sa balita nga nadungog sa atong presenteng panahon. Ang duha ka dagkong gubat sa kasaysayan​—nga tukmang tawgong Gubat sa Kalibotan I ug Gubat sa Kalibotan II​—dayag nga nakakitag daotang balita nga gitaho sa makalilisang nga sukod. Apan kana tipik lamang sa daotang balita nga nahatag niining di-malipayong siglo.

Tagda ang pipila ka pangunang ulohan nga basta na lamang gipili:

Septiyembre 1, 1923: Linog migun-ob sa Tokyo​—300,000 ang nangamatay; Septiyembre 20, 1931: Krisis​—napugos ang Britanya sa pagpaus-os sa bili sa kuwarta niini; Hunyo 25, 1950: Amihanang Korea mimartsa batok sa Habagatang Korea; Oktubre 26, 1956: Ang mga taga-Hungaria mialsa batok sa pagmandong Sobyet; Nobyembre 22, 1963: Si John Kennedy giluthang sa Dallas; Agosto 21, 1968: Nangabot ang mga tangke sa Ruso aron sumpoon ang pag-alsa sa Prague; Septiyembre 12, 1970: Gihaydyak nga mga jet gipabuto sa disyerto; Disyembre 25, 1974: Bagyong Tracy miguba sa Darwin​—66 ang nangamatay; Abril 17, 1975: Cambodia nahulog sa kasundalohang Komunista; Nobyembre 18, 1978: Tiningob nga paghikog sa Guyana; Oktubre 31, 1984: Gng. Gandhi giluthang; Enero 28, 1986: Space shuttle mibuto sa paglupad; Abril 26, 1986: Nasunog ang reaktor sa Sobyet; Oktubre 19, 1987: Nahapay ang stock market; Marso 25, 1989: Alaska naapektohan pag-ayo sa pag-agas sa aseite; Hunyo 4, 1989: Mga sundalo nagmasaker sa mga nagprotesta sa Tiananmen Square.

Oo, ang kasaysayan nagpakita nga daghan kanunay ang daotang balita, samtang ang maayong balita nagkamenos. Samtang nagdaghan ang daotang balita sa dili pa dugayng mga dekada, ang maayong balita nagkadiyutay sa paglabay sa matag tuig.

Nganong nahitabo kini? Kanunay na lang ba nga maingon niini?

Ang sunod nga artikulo maghisgot niining duha ka pangutana.

[Picture Credit Line sa panid 3]

WHO/League of Red Cross