Ang Balaod sa Wala pa si Kristo

“Pagkadako sa akong paghigugma sa imong balaod! Sa tibuok adlaw kini mao ang akong gipalandong.”​—SALMO 119:97.

1. Unsay naggahom sa mga lihok sa mga kalalangan sa langit?

SUKAD sa pagkabata, si Job lagmit naghangad sa itaas nga nagsud-ong nga nahibulong sa kabituonan. Tingali, gitudloan siya sa iyang mga ginikanan sa mga ngalan sa dagkong mga konstelasyon ug kon unsay ilang nasayran bahin sa mga balaod nga nagmando sa lihok sa mga konstelasyon latas sa kalangitan. Kon buot sabton, ang katawhan sa karaang kapanahonan migamit sa di-mapakyas nga mga lihok niining dagko kaayo, eleganteng mga hugpong sa kabituonan aron pagtimaan sa nag-usab-usab nga mga panahon. Apan bisan nianang tanang panahon nga siya nagsud-ong kanila nga nahibulong, wala masayod si Job kon unsang gamhanang mga puwersa ang naghugpong sa maong mga kahan-ayan sa kabituonan. Sa ingon, siya wala makatubag sa gisukna siya ni Jehova nga Diyos: “Nasabtan mo ba ang mga balaod sa langit?” (Job 38:31-33, The New Jerusalem Bible) Oo, ang mga bituon gimandoan sa mga balaod​—mga balaod nga tukma ug makutihon kaayo nga ang mga siyentipiko karong adlawa wala pa bug-os makasabot kanila.

2. Nganong ikaingon nga ang tanang linalang gimandoan sa balaod?

² Si Jehova mao ang Supremong Maghahatag-Balaod sa uniberso. Ang tanan niyang mga buhat gimandoan sa balaod. Ang iyang hinigugmang Anak, “ang panganay sa tanang kalalangan,” matinumanong nagsugot sa balaod sa iyang Amahan sa wala pa maglungtad ang pisikal nga uniberso! (Colosas 1:15) Ang mga manulonda usab gimandoan sa balaod. (Salmo 103:20) Bisan ang mga hayop gimandoan sa balaod samtang ginasugot nila ang kinaiyanhong mga mando nga giprograma nganha kanila sa ilang Maglalalang.​—Proverbio 30:24-28; Jeremias 8:7.

3. (a) Nganong ang katawhan nagkinahanglag mga balaod? (b) Pinaagi sa unsa nga gimandoan ni Jehova ang nasod sa Israel?

³ Komosta ang mga tawo? Bisan pag kita gisangkapan sa mga gasa sama sa intelihensiya, moralidad, ug espirituwalidad, gikinahanglan gihapon nato ang pipila ka balaang balaod aron mogiya kanato sa paggamit nianang mga katakosa. Ang una natong mga ginikanan, si Adan ug si Eva, maoy hingpit, mao nga pipila ra ka balaod ang gikinahanglan aron magagiya kanila. Ang gugma alang sa ilang langitnong Amahan angay untang naghatag kanilag igong katarongan sa malipayong pagsugot. Apan misupak sila. (Genesis 1:26-28; 2:15-17; 3:6-19) Ingong resulta, ang ilang mga anak maoy makasasalang mga linalang nga nagkinahanglan ug labi pang daghang balaod aron itagana ang direksiyon. Sa paglabay sa panahon, sa kamahigugmaon gitagana ni Jehova ang maong panginahanglan. Iyang gihatagan si Noe ug tinong mga balaod nga kinahanglang iyang ipasa ngadto sa iyang pamilya. (Genesis 9:1-7) Kasiglohan sa ulahi, pinaagi ni Moises, gihatagan sa Diyos ang bag-ong nasod sa Israel ug detalyado, sinulat nga talaan sa Balaod. Kadto ang unang higayon nga gimandoan ni Jehova ang usa ka enterong nasod pinaagig balaang balaod. Ang pagsusi nianang Balaora motabang kanato sa pagsabot sa bililhong papel nga gidula sa balaang balaod diha sa mga kinabuhi sa mga Kristohanon karong adlawa.

Ang Moisesnong Balaod​—Ang Katuyoan Niana

4. Nganong usa ka hagit sa piniling mga kaliwat ni Abraham ang pagpatungha sa sinaad nga Binhi?

⁴ Si apostol Pablo, usa ka seryosong estudyante sa Balaod, nangutana: “Nan, ngano pa man ang Balaod?” (Galacia 3:19) Sa pagtubag, kinahanglang atong hinumdoman nga si Jehova misaad sa iyang higalang si Abraham nga ang iyang banay magpatungha ug usa ka Binhi nga magdalag dagkong mga panalangin alang sa tanang nasod. (Genesis 22:18) Apan ania dinhi ang usa ka hagit: Ang piniling mga kaliwat ni Abraham, ang mga Israelinhon, dili tanan mga tawo nga nahigugma kang Jehova. Sa pag-aginod sa panahon, ang kadaghanan napamatud-ang gahig-liog, rebelyoso​—ang pipila maoy masukihon gayod! (Exodo 32:9; Deuteronomio 9:7) Alang nianang mga tawhana, ang pagkanahilakip sa katawhan sa Diyos maoy tungod lamang kay sila natawong ingon, dili tungod kay gusto nila kana.

5. (a) Unsay gitudlo ni Jehova sa mga Israelinhon pinaagi sa Moisesnong Balaod? (b) Giunsa pagdisenyo ang Balaod aron maapektahan ang panggawi sa mga sumusunod niana?

⁵ Sa unsang paagi ang maong katawhan makapatungha ug makabatog kaayohan gikan sa sinaad nga Binhi? Inay mandoan sila nga samag mga robot, si Jehova nagtudlo kanila pinaagi sa balaod. (Salmo 119:33-35; Isaias 48:17) Sa pagkamatuod, ang Hebreohanong pulong alang sa “balaod,” toh·rahʹ, nagkahulogang “instruksiyon.” Unsay gitudlo niana? Sa panguna kadto nagtudlo sa mga Israelinhon sa ilang panginahanglan sa Mesiyas, nga maoy maglukat kanila gikan sa ilang makasasalang kahimtang. (Galacia 3:24) Ang Balaod nagtudlo usab ug diyosnong kahadlok ug pagkamasinugtanon. Nahiuyon sa Abrahamnong saad, ang mga Israelinhon mag-alagad ingong mga saksi ni Jehova ngadto sa tanang ubang mga nasod. Busa ang Balaod kinahanglang magtudlo kanila sa usa ka hataas, hamiling kalagdaan sa panggawi nga mopabanaag nga maayo kang Jehova; kana magtabang sa Israel nga magpabiling bulag gikan sa dunot nga mga batasan sa mga nasod sa palibot.​—Levitico 18:24, 25; Isaias 43:10-12.

6. (a) Pila ba ka ordinansa ang nasulod sa Moisesnong Balaod, ug nganong ang maong gidaghanon dili maisip nga hinobra? (Tan-awa ang potnot.) (b) Unsang pagsabot ang mahimong atong maangkon pinaagi sa pagtuon sa Moisesnong Balaod?

⁶ Nan, dili katingad-ang ang Moisesnong Balaod naundan ug daghang ordinansa​—kapin ug 600 niana.a Kining sinulat nga kalagdaan nagpaigo sa mga nataran sa pagsimba, panggamhanan, mga moral, hustisya, bisan pagkaon ug panghinlo. Apan, nagpasabot ba kana nga ang Balaod mao lamay pundok sa mapig-otong mga lagda ug laktod nga mga sugo? Dili gayod! Ang pagtuon sa maong talaan sa Balaod mohatag ug dakong pagsabot sa mahigugmaong personalidad ni Jehova. Tagda ang pipila ka pananglitan.

Usa ka Balaod nga Tin-awng Nagpadayag sa Kaluoy ug Kahangawa

7, 8. (a) Giunsa pagpasiugda sa Balaod ang kaluoy ug kahangawa? (b) Sa unsang paagi maluluy-ong gipatuman ni Jehova ang Balaod sa kahimtang ni David?

⁷ Gipasiugda sa Balaod ang kaluoy ug kahangawa, ilabina alang sa timawa o sa way-mahimo. Ang mga biyuda ug mga ilo sa linain gipanalipdan. (Exodo 22:22-24) Ang mga hayop nga gigamit sa trabaho gipanalipdan batok sa kapintasan. Gitahod ang pasukaranang mga katungod sa propiedad. (Deuteronomio 24:10; 25:4) Bisan pag ang Balaod nagbaod sa silot nga kamatayon alang sa pagbuno, kadto nagtaganag kaluoy sa mga kaso sa dili-tinuyong pagpatay. (Numeros 35:11) Dayag, ang Israelinhong mga maghuhukom may kagawasan sa pagdesidir bahin sa silot nga ipahamtang alang sa pipila ka sala, depende sa tinamdan sa mamumuhat ug daotan.​—Itandi ang Exodo 22:7 ug Levitico 6:1-7.

⁸ Gihatag ni Jehova ang panig-ingnan alang sa mga maghuhukom pinaagi sa pagpadapat sa Balaod uban ang kalig-on sa dihang gikinahanglan apan uban ang kaluoy kon posible. Si Haring David, kinsa nakahimog pagpanapaw ug pagbuno, gipakitaag kaluoy. Dili ingon nga wala siya masiloti, kay si Jehova wala manalipod kaniya batok sa teribleng mga sangpotanan gumikan sa iyang sala. Bisan pa niana, tungod sa pakigtugon sa Gingharian ug tungod kay si David maluluy-on ug kinaiya ug may mahinulsolon kaayong tinamdan sa kasingkasing, siya wala patya.​—1 Samuel 24:4-7; 2 Samuel 7:16; Salmo 51:1-4; Santiago 2:13.

9. Unsa ang papel sa gugma diha sa Moisesnong Balaod?

⁹ Dugang pa, gipasiugda sa Moisesnong Balaod ang gugma. Hunahunaa ra god nga usa sa mga nasod karong adlawa may usa ka talaan sa balaod nga aktuwal nagbaod sa gugma! Busa, dili lamang nga ang Moisesnong Balaod nagdili sa pagbuno; kini nagsugo: “Kinahanglang higugmaon mo ang imong isigkatawo sama sa imong kaugalingon.” (Levitico 19:18) Dili lamang nga gidili niini ang pagdaogdaog sa langyawng lumolupyo; kini nagsugo: “Kinahanglang higugmaon mo siya sama sa imong kaugalingon, tungod kay kamo nahimong langyaw nga mga lumolupyo sa yuta sa Ehipto.” (Levitico 19:34) Dili lamang nga kini nagdili sa pagpanapaw; kini nagsugo sa bana nga lipayon niya ang iyang kaugalingong asawa! (Deuteronomio 24:5) Sa basahong Deuteronomio lamang, ang Hebreohanong mga pulong nga nagpasabot sa hiyas nga gugma gigamit ug mga 20 ka beses. Gipasaligan ni Jehova ang mga Israelinhon sa iyang gugma mismo​—kagahapon, karon, ug ugma-damlag. (Deuteronomio 4:37; 7:12-14) Sa pagkamatuod, ang kinadak-ang sugo sa Moisesnong Balaod mao: “Kinahanglang higugmaon mo si Jehova nga imong Diyos uban sa tibuok mong kasingkasing ug sa tibuok mong kalag ug sa tibuok mong kusog.” (Deuteronomio 6:5) Si Jesus miingon nga ang tibuok nga Balaod gipasukad sa maong sugo, uban sa sugo nga higugmaon ang imong silingan. (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Dili katingad-ang ang salmista misulat: “Pagkadako sa akong paghigugma sa imong balaod! Sa tibuok adlaw kini mao ang akong gipalandong.”​—Salmo 119:97.

Ang Sayop nga Paggamit sa Balaod

10. Giunsa pagtagad sa mga Hudiyo, sa kadaghanan, ang Moisesnong Balaod?

¹⁰ Nan, pagkamakapasubo nga ang Israel sa katibuk-an wala magpabili sa Moisesnong Balaod! Ang katawhan misupak sa Balaod, wala magpakabana niana, o nahikalimot niana. Gihugawan nila ang maputling pagsimba pinaagi sa dulumtanang relihiyosong mga tulumanon sa ubang mga nasod. (2 Hari 17:16, 17; Salmo 106:13, 35-38) Ug sila wala magtuman sa Balaod sa laing mga paagi usab.

11, 12. (a) Sa unsang paagi nga ang mga pundok sa relihiyosong mga lider human sa mga adlaw ni Esdras naghimog kadaot? (Tan-awa ang kahon.) (b) Nganong ang karaang mga rabbi mibati nga gikinahanglan nga “alaran ang Balaod”?

¹¹ Ang pipila sa labing ngil-ad nga kadaot ngadto sa Balaod gibuhat sa mga tawo mismo nga nangangkon nga nagtudlo ug nagpatunhay niana. Nahitabo kini human sa mga adlaw sa matinumanong eskribang si Esdras sa ikalimang siglo W.K.P. Si Esdras nakigbisog pag-ayo batok sa makapadaot nga mga impluwensiya sa ubang mga nasod ug nagpasiugda sa pagbasa ug pagtudlo sa Balaod. (Esdras 7:10; Nehemias 8:5-8) Pipila ka magtutudlo sa Balaod nangangkon nga nagsunod sa mga lakang ni Esdras ug nagporma sa ginganlan ug “Dakong Sinagoga.” Nahiapil sa mga panultihon niini mao ang mando: “Alari ang Balaod.” Ang maong mga magtutudlo nangatarongan nga ang Balaod maoy samag usa ka bililhong tanaman. Aron walay molapas sa maong tanaman pinaagi sa paglapas sa mga balaod niini, mimugna silag dugang mga balaod, ang “Binaba nga Balaod,” sa pagsanta sa mga tawo sa pagpaduol sa maong paglapas.

¹² Ang pipila tingali moergo nga ang Hudiyong mga lider makataronganon sa pagbati sa ingon. Human sa adlaw ni Esdras ang mga Hudiyo gigamhan sa langyawng mga nasod, ilabina sa Gresya. Aron masumpo ang impluwensiya sa Gregong pilosopiya ug kultura, mitungha ang mga pundok sa relihiyosong mga lider taliwala sa mga Hudiyo. (Tan-awa ang kahon, panid 10.) Sa ngadtongadto ang pipila nianang mga pundoka mitumbas ug milabaw pa sa Levihanong mga saserdote ingong mga magtutudlo sa Balaod. (Itandi ang Malaquias 2:7.) Pagka-200 W.K.P., ang binaba nga balaod nagsugod pag-impluwensiya sa Hudiyohanong kinabuhi. Sa sinugdan kining mga balaora wala ipasulat, kay basi isipon kining pareho sa sinulat nga Balaod. Apan sa inanay, ang tawhanong panghunahuna nabutang nga una sa balaang panghunahuna, mao nga sa kadugayan ang maong “alad” aktuwal nga nagdaot sa “tanaman” mismo nga angay untang panalipdan niadto.

Ang Polusyon sa Pagtuo sa Pariseo

13. Giunsa pagpakamatarong sa pipila ka Hudiyong relihiyosong mga lider ang paggamag daghang lagda?

¹³ Ang mga rabbi nangatarongan nga sanglit ang Torah, o Moisesnong Balaod, hingpit man, kinahanglang kini adunay tubag sa matag pangutana nga mahimong motungha. Kining ideyaha dili gayod matinahuron. Sa tinuoray, mihatag kinig pagtugot sa mga rabbi sa paggamit ug maabtikong tawhanong pangatarongan, nga nagpatim-aw nga ang Pulong sa Diyos mao ang pasikaranan sa mga balaod sa tanang matang sa mga isyu​—ang pipila personal, ang uban yanong way-hinungdan.

14. (a) Giunsa pagpadako sa Hudiyong relihiyosong mga lider ang Kasulatanhong ideya sa pagkanahibulag gikan sa mga nasod ngadto sa dili-Kasulatanhong paghingapin? (b) Unsay nagpakita nga napakyas ang mga lagda sa mga rabbi sa pagpanalipod sa Hudiyong katawhan gikan sa paganong mga impluwensiya?

¹⁴ Sa balikbalik ang relihiyosong mga lider mikuhag Kasulatanhong mga ideya ug nagpadako niana nga nahimong mga hingapin. Pananglitan, ang Moisesnong Balaod nagpasiugda sa pagkanahibulag gikan sa mga nasod, apan ang mga rabbi nagwali sa usa ka dagway sa walay-katarongang pagkayugot alang sa tanang butang nga dili-Hudiyohanon. Ilang gitudlo nga ang usa ka Hudiyo kinahanglang dili magbilin sa iyang baka sa usa ka balayng-abotanan sa Hentil, kay ang mga Hentil “gikatahapan sa pagpakigsekso sa hayop.” Ang usa ka Hudiyong babaye dili tugotang motabang sa usa ka babayeng Hentil nga nagbati aron manganak tungod kay sa ingon siya “magatabang sa pagpahimugso sa usa ka bata alang sa pagsimbag diyosdiyos.” Sanglit sila sa pagkaangay matahapon bahin sa Gregong mga gymnasium, ang mga rabbi nagdili sa tanang atletikong mga ehersisyo. Gipamatud-an sa kasaysayan nga kadtong tanan wala makapanalipod sa mga Hudiyo gikan sa Hentil nga mga tinuohan. Sa tinuoray, ang mga Pariseo mismo nagtudlo sa paganong doktrina sa mga Grego nga ang kalag dili mamatay!​—Ezequiel 18:4.

15. Giunsa pagtuis sa Hudiyong relihiyosong mga lider ang mga balaod bahin sa pagputli ug pagpangunay?

¹⁵ Gituis usab sa mga Pariseo ang mga balaod sa pagputli. Gikaingon nga putlion sa mga Pariseo ang adlaw mismo kon hatagag higayon. Ang ilang balaod nag-ingon nga ang paglangan sa “pagsunod sa sugo sa lawas” makapahugaw sa usa ka tawo! Ang pagpanghunaw nahimong usa ka makutihong rituwal, nga may mga balaod kon unsang kamota ang unang hunawan ug kon unsaon. Ang mga babaye giisip nga hugaw ilabina. Pinasukad sa Kasulatanhong sugo nga dili “moduol” sa unodnong paryente (sa pagkatinuod usa ka balaod batok sa pagpangunay), ang mga rabbi milagda nga ang usa ka bana dili magpaulahi paglakaw sa iyang asawa; ni makigsulti siya kaniya sa tiyanggihan.​—Levitico 18:6.

16, 17. Giunsa pagpadako sa binaba nga balaod ang sugo sa pagbantay sa usa ka senemanang Igpapahulay, ug uban sa unsang resulta?

¹⁶ Ilabinang mangil-ad ang gihimong espirituwal nga pagbugalbugal sa binaba nga balaod sa balaod sa Igpapahulay. Ang Diyos mihatag sa Israel ug yanong sugo: Dili ka magbuhat sa bisan unsang buluhaton sa ikapitong adlaw sa semana. (Exodo 20:8-11) Ugaling, ang binaba nga balaod nagpadako sa balaod pinaagi sa pagdugang ug mga 39 ka lainlaing mga matang sa gidiling buluhaton, lakip ang paghikot o pagbadbad sa usa ka baligtos, pagtahig duha ka tahi, pagsulat ug duha ka Hebreohanong mga letra, ug padayon. Unya ang matag usa sa maong mga matang nagkinahanglag di-matapos dugang pang mga lagda. Unsang mga baligtosa ang gidili ug unsay gitugot? Ang binaba nga balaod nagtubag niini pinaagig mabuotbuotong mga lagda. Ang pagpanambal giisip nga buluhatong gidili. Pananglitan, gidili ang paghilot sa usa ka napiang nga tiil o bukton sa Igpapahulay. Ang usa ka tawong may sakit sa ngipon makagamit ug suka aron itimpla sa iyang pagkaon, apan kinahanglang dili niya suyopon ang suka lahos sa iyang ngipon. Basin makapaayo kana sa sakit sa iyang ngipon!

¹⁷ Tungod kay sa ingon gilubog sa ginatos ka ginamag-tawong mga lagda, ang balaod sa Igpapahulay nawad-an sa espirituwal nga kahulogan niini diha sa kadaghanang Hudiyo. Sa dihang si Jesu-Kristo, ang “Ginoo sa igpapahulay,” mihimog kahibulongan, makapalipay nga mga milagro sa Igpapahulay, ang mga eskriba ug ang mga Pariseo wala matandog. Matinagdanon lamang sila nga siya maorag wala magtagad sa ilang mga lagda.​—Mateo 12:8, 10-14.

Pagkakat-on Gikan sa Kasaypanan sa mga Pariseo

18. Unsa ang epekto sa pagdugang sa binaba nga mga lagda ug mga tradisyon sa Moisesnong Balaod? Iilustrar.

¹⁸ Ingong sumada, kita makaingon nga kadtong dinugang nga mga balaod ug mga tradisyon nahitapot sa Moisesnong Balaod sama gayod nga ang mga barnacle motapot sa kasko sa usa ka barko. Gugolon sa usa ka tag-iyag barko ang dakong panahon ug kahago sa pagkiskis niining samokang mga linalang gikan sa iyang barko tungod kay makapahinay kini sa barko ug magdaot sa dili-dutlag-taya nga pintal. Sa susama, ang binaba nga mga balaod ug mga tradisyon nagpabug-at sa Balaod ug nagladlad niana sa makapadaot nga sayop nga paggamit. Hinunoa, inay wagtangon kadtong sobrang mga balaod, ang mga rabbi nagpadayon pagdugang niana. Sa panahong ang Mesiyas miabot aron pagtuman sa Balaod, ang “barko” naputos na pag-ayo sa “mga barnacle” nga kadto naglugos sa paglutaw! (Itandi ang Proverbio 16:25.) Inay panalipdan ang pakigtugon sa Balaod, gilapas kana niadtong relihiyosong mga lider. Nan, nganong napakyas man ang ilang “alad” sa mga lagda?

19. (a) Nganong napakyas ang “alad sa Balaod”? (b) Unsay nagpakitang ang Hudiyong relihiyosong mga lider walay tiunay nga pagtuo?

¹⁹ Ang mga lider sa Judaismo napakyas sa pagsabot nga ang bugno batok sa kadunotan gibugno diha sa kasingkasing ug dili diha sa mga panid sa mga basahon sa balaod. (Jeremias 4:14) Ang yawi sa kadaogan mao ang gugma​—ang gugma kang Jehova, sa iyang balaod, ug sa iyang matarong nga mga prinsipyo. Ang maong gugma mopatunghag katumbas nga pagdumot sa kon unsay gidumtan ni Jehova. (Salmo 97:10; 119:104) Kadto sila kansang mga kasingkasing sa ingon nahupong sa gugma magpabiling matinumanon ngadto sa mga balaod ni Jehova niining dunot nga kalibotan. Nabatonan sa Hudiyong relihiyosong mga lider ang dakong pribilehiyo sa pagtudlo sa katawhan aron ipasiugda ug idasig ang maong gugma. Nganong napakyas sila sa pagbuhat niana? Dayag nga sila walay pagtuo. (Mateo 23:23, potnot) Kon sila may pagtuo pa sa gahom sa espiritu ni Jehova nga molihok diha sa mga kasingkasing sa matinumanong mga tawo, dili unta sila mobati nga kinahanglan ang mapig-otong paggahom sa mga kinabuhi sa uban. (Isaias 59:1; Ezequiel 34:4) Kay walay pagtuo, sila wala makapasa ug pagtuo; gipabug-atan nila ang mga tawo sa ginamag-tawo nga mga sugo.​—Mateo 15:3, 9; 23:4.

20, 21. (a) Unsa ang katibuk-ang epekto sa hilig-sa-tradisyong panghunahuna diha sa Judaismo? (b) Unsang pagtulon-an ang atong makat-onan gikan sa nahitabo sa Judaismo?

²⁰ Kadtong Hudiyong mga lider wala magpausbaw sa gugma. Ang ilang mga tradisyon nagpatungha sa usa ka relihiyon nga mabalak-on kaayo sa gawas nga mga dagway, sa daw-makinang pagkamasinugtanon aron sa pagpagawal​—usa ka sanayanan sa kasalingkapaw. (Mateo 23:25-28) Ang ilang mga lagda nagpatunghag di-maihap nga mga katarongan sa paghukom sa uban. Sa ingon ang hambogiro, mahariharion nga mga Pariseo mibating makataronganon sa pagsaway kang Jesu-Kristo mismo. Wala nila hisabti ang pangunang katuyoan sa Balaod ug gisalikway ang bugtong matuod nga Mesiyas. Ingong resulta, iyang giingnan ang Hudiyohanong nasod: “Tan-awa! Ang inyong balay gibiyaan nganha kaninyo.”​—Mateo 23:38; Galacia 3:23, 24.

²¹ Unsa ang pagtulon-an alang kanato? Tin-aw, ang mapig-oton, hilig-sa-tradisyong panghunahuna dili magpausbaw sa maputling pagsimba ni Jehova! Apan nagkahulogan ba kini nga ang mga magsisimba ni Jehova karong adlawa dili na magkinahanglan ug mga lagda gawas kon sila tinong gipadayag diha sa Balaang Kasulatan? Wala. Alang sa bug-os nga tubag, atong hisgotan sunod kon sa unsang paagi gipulihan ni Jesu-Kristo ang Moisesnong Balaod sa usa ka bag-o ug mas maayo nga balaod.

[Footnote]

Makapatin-aw Ka Ba?

◻ Sa unsang paagi ang tanang linalang gimandoan sa balaang balaod?

◻ Unsa ang pangunang katuyoan sa Moisesnong Balaod?

◻ Unsay nagpakita nga gipasiugda sa Moisesnong Balaod ang kaluoy ug kahangawa?

◻ Nganong gidugangan sa Hudiyong relihiyosong mga lider ug di-maihap nga mga lagda ang Moisesnong Balaod, ug unsay resulta?

[Kahon sa panid 10]

Ang Hudiyong Relihiyosong mga Lider

Mga Eskriba: Giisip nila ang ilang kaugalingon nga mga kapuli ni Esdras ug ingong mga tigpatin-aw sa Balaod. Sumala sa librong A History of the Jews, “ang mga eskriba dili tanan mga tawong hamili, ug ang ilang mga tinguha nga mokuhag natagong mga kahulogan gikan sa balaod sagad mius-os ngadto sa way-kahulogan nga mga pormula ug binuang nga mga restriksiyon. Kining mga restriksiyona nahimong magahiong mga batasan, nga sa ngadtongadto nahimong mabangis nga diktador.”

Hasidim: Ang ngalan nagkahulogang “mga balaan” o “mga santos.” Unang nahisgotan ingong usa ka matang sa mga 200 W.K.P., sila gamhanan sa politikanhong paagi, panatikong mga manlalaban sa kaputli sa Balaod batok sa pagkadiktador sa Gregong impluwensiya. Nabahin sa tulo ka pundok ang Hasidim: ang mga Pariseo, ang mga Saduseo, ug ang mga Esene.

Mga Pariseo: Nagtuo ang pila ka eskolar nga ang ngalan naggikan sa mga pulong alang sa “mga Separado,” o “mga Separatista.” Sila panatiko gayod sa ilang hugot nga paningkamot nga mahibulag gikan sa mga Hentil, apan ilang gisabot usab ang ilang kahugpongan ingong separado​—ug labaw​—sa ordinaryong Hudiyong katawhan, kinsa walay kabangkaagan sa mga kakuti sa binaba nga balaod. Usa ka historyano miingon bahin sa mga Pariseo: “Kon isipon sa katibuk-an, gitagad nila ang mga tawo nga samag mga bata, nga naghan-ay ug nagbatbat sa labing gagmayng mga detalye sa mga pagtuman sa rituwal.” Matod sa laing eskolar: “Ang pagtuo sa mga Pariseo nagpatunghag daghang legal nga mga lagda nga naglangkit sa tanang kahimtang, uban sa di-kalikayang sangpotanan nga ilang gipadako ang gagmayng mga butang ug gipagamay ang dagkong mga butang (Mat. 23:23).”

Mga Saduseo: Usa ka grupo nga konektado sa aristokrasya ug sa mga saserdote. Kusganon nilang gisupak ang mga eskriba ug mga Pariseo, nga nag-ingon nga ang binaba nga balaod wala makabaton sa kalig-on sa sinulat nga Balaod. Nga pildi sila sa maong panaglantugi gipasundayag sa Mishnah mismo: “Ang labaw nga pagkamapig-oton mapadapat sa [pagtuman sa] mga pulong sa mga Eskriba kay sa [pagtuman sa] mga pulong sa [nahisulat nga] Balaod.” Ang Talmud, nga naglakip ug daghang komentaryo bahin sa binaba nga balaod, sa ulahi miingon pa: “Ang mga pulong sa mga eskriba maoy . . . mas bililhon pa kay sa mga pulong sa Torah.”

Mga Esene: Usa ka grupo sa mga ermitanyo nga nagpalain diha sa separadong mga komunidad. Sumala sa The Interpreter’s Dictionary of the Bible, ang mga Esene labi pang mas linain kay sa mga Pariseo ug “usahay mas Pariseo kay sa mga Pariseo mismo.”

[Hulagway sa panid 8]

Tingali ang mga ginikanan ni Job nagtudlo kaniya bahin sa mga balaod nga nagmando sa mga konstelasyon