Nangandoy Ka ba Alang sa Usa ka Matarong nga Kalibotan?

USA ka naglawig nga kahoyng barko nga may tulo ka palo ug duha ka andana ang nagkaduol sa baybayon nga karon maoy Cape Cod, Massachusetts, T.B.A. Ang tripulante ug ang 101 ka sakayng pasahero gikapoy nga diha sa dagat sulod sa 66 ka adlaw. Nagtinguhang makalingkawas sa paglutos sa relihiyon ug kalisod sa ekonomiya, sila mihimog malisod nga pagbiyahe tabok sa Dagat Atlantiko.

Dihang ang mga pasahero niining barkoha, ang Mayflower, nakakitag yuta niadtong Nobyembre 11, 1620, ang ilang mga mata nanggilak uban ang paglaom sa usa ka bag-ong pagsugod. Nagtinguha sa pagpahimutang ug patukoranan alang sa usa ka mas maayong kalibotan, kadaghanan sa mga hamtong nga lalaking mga pasahero sa barko mipirma sa Mayflower nga Kasabotan. Diha niini sila nagkauyon sa pagmugnag “matarong ug makiangayon nga mga balaod” alang “sa kaayohan sa kadaghanan sa kolonya.” Natinuod ba ang gipangandoy nilang usa ka kalibotan nga matul-id sa moral ug makiangayon sa tanan​—usa ka matarong nga kalibotan?

Bisan tuod ang Kasabotan nga gipirmahan niadtong mga sakay sa Mayflower giisip nga usa sa mga patukoranan sa sistema sa kagamhanan sa Amerika, ang inhustisya maoy kasagarang hitabo sa Amerika, sama nga kini nahitabo sa tibuok kalibotan. Pananglitan, palandonga ang usa ka tawo nga gipusil sa polis samtang siya naningkamot nga makaikyas human mangawat ug mopusil sa tag-iya sa tindahan. Gikiha niya ang polis ug ang siyudad sa New York ug nakadaog ug minilyong dolyar agig danyos.

Palandonga ang laing pananglitan. Samtang ang mga estudyante sa eskuylahan sa abogasiya mikuhag pasulit sa pagkaabogado sa Pasadena, California, usa kanila kalit nga giatake ug natumba. Ang duha ka estudyante sa duol dihadihang mipadapat ug cardiopulmonary resuscitation hangtod miabot ang mga paramedik. Sila nakagugol ug 40 minutos sa pagtabang sa tawo. Apan sa dihang sila mihangyo ug dugang 40 minutos sa pagtapos sa pasulit, gibalibaran sila sa opisyal sa pasulit.

Anaa usab ang bahin sa pagsilot gumikan sa kriminal nga kalihokan. Ang analista sa ekonomiya nga si Ed Rubenstein nag-ingon: “Ang kadaghanang krimen dili moresultag pag-aresto. Daghan niadtong giaresto wala masiloti. Daghan sa gihukmang sad-an giparol. Ang gidahom nga silot, gikan sa panghunahuna sa kriminal, maoy kalagmitan, dili tino.” Gigamit ang impormasyong nahipos bahin sa pagpangawat, siya mihinapos nga ang usa ka kawatan “makalingkawas sa pagkabilanggo sa kapin ug 98 porsiyento sa higayon.” Ang gamayng kapeligrohan sa silot motultol sa dugang krimen ug dugang nga mga biktima sa krimen.​—Ecclesiastes 8:11.

Sa daghang nasod ang adunahang minoridad nagpadayon sa pagkahimong dato samtang ang kabos nga masa nagaatubang ug inhustisya sa ekonomiya. Ang maong mga inhustisya mopatigbabaw kon ang mga tawo tungod sa ilang pamanit, etnikong kagikan, pinulongan, sekso, o relihiyon wala kaayoy higayon nga mas moarang-arang ang ilang kahimtang o bisan sa pagsustento sa ilang kaugalingon. Sumala sa The New York Times, pananglitan, “halos un-kuwarto ka bilyong tawo sa gimandoan sa Hindu nga Habagatang Asia​—ang kadaghanan kanila sa India ug sa Nepal​—matawo ug mamatay ingong mga sinalikway-sa-katilingban.” Ang resulta mao nga minilyon ang gihampak sa kakabos, kagutmanan, ug sakit. Ang ilang kinabuhi pulos inhustisya na lamang gikan sa duyan ngadto sa lubnganan.

Komosta ang daw mga inhustisya nga saylo sa pagkontrolar sa tawo? Hunahunaa ang mga bata nga natawo nga may mga depekto nga dala sa pagkatawo​—buta, kulangkulang, o baldado. Dili ba mobatig inhustisya ang usa ka babaye kon ang iyang bata mogulang baldado o patay na samtang ang mga babaye sa duol nagkugos sa himsog nga mga masuso?

Ikasubo, kaylap ang mga inhustisya, ug ingon man usab ang mga sangpotanan niini​—hilabihang pag-antos ug kawalay pakigdait, kalipay, ug katagbawan. Naglagot sa inhustisya nga ilang nasaksihan o nasinati, daghan ang miliso sa kapintasan, nga nagdugang lamang sa pag-antos sa tawo. Ang kadaghanang gubat gisangka tungod sa gibating inhustisya.

Nganong ang tawo napakyas sa pagpatunghag usa ka matarong nga kalibotan? Ang ingon niana nga kalibotan usa ba lamang ka damgo?

[Picture Credit Line sa panid 3]

Corbis-Bettmann

[Hulagway sa panid 4]

Pagpirma sa Mayflower nga Kasabotan

[Credit Line]

Corbis-Bettmann