Walay Mas Maayo pa Kay sa Kamatuoran
Sumala sa giasoy ni G. N. Van Der Bijl
Sa Hunyo 1941, gitugyan ako ngadto sa Gestapo ug gidala ngadto sa kampong konsentrasyon sa Sachsenhausen duol sa Berlin, Alemanya. Didto, ingong binilanggo numero 38190, nagpabilin ako hangtod sa makauulaw nga martsa sa kamatayon sa Abril 1945. Apan sa dili ko pa hubiton kadtong mga hitaboa, pasaysaya ko kon sa unsang paagi ako nabilanggo.
NATAWO ako sa Rotterdam, Netherlands, wala madugay human magsugod ang Gubat sa Kalibotan I, sa 1914. Si Papa nagtrabaho sa riles, ug ang among gamayng apartment nahimutang duol sa riles sa tren. Sa naghinapos ang gubat sa 1918, nakita nakong mihaguros ang daghang gitawag konohay ug mga krisis nga tren. Sa walay duhaduha napuno sila sa samdang mga sundalo nga gidala pagbalik sa pinuy-anan gikan sa natad sa panggubatan.
Sa dihang nag-edad ako ug 12, mihunong ako pagtungha aron motrabaho. Walo ka tuig sa ulahi miaplay ako ingong mayordomo sakay sa usa ka depasaherong barko, ug sulod sa misunod nga upat ka tuig, milawig ako tali sa Netherlands ug sa Tinipong Bansa.
Sa dihang midunggo kami sa pantalan sa New York sa ting-init sa 1939, dihay hulga sa laing gubat sa kalibotan. Busa sa dihang ang usa ka lalaki misaka sa among barko ug mitanyag kanako sa librong Government, nga naghisgot bahin sa usa ka matarong nga kagamhanan, nalipay akong midawat niana. Pagbalik sa Rotterdam, misugod ako pagpangitag trabaho sa mamala, sanglit ang kinabuhi sa dagat daw dili na hilwas. Sa Septiyembre 1, ang Alemanya miasdang sa Polandia ug ang mga nasod nahiapil dayon sa Gubat sa Kalibotan II.
Pagkakat-on sa Kamatuoran sa Bibliya
Usa ka Dominggo sa buntag sa Marso 1940, giduaw nako ang akong minyo nga igsoong lalaki sa dihang usa sa mga Saksi ni Jehova mibagting sa timbre sa pultahan. Ako siyang giingnan nga naa na koy librong Government ug nangutana kaniya bahin sa langit ug kinsay moadto didto. Nadawat nako ang tin-aw ug makataronganon kaayong tubag nga miingon ako sa akong kaugalingon, ‘Mao kini ang kamatuoran.’ Gihatag nako niya ang akong adres ug gidapit siya nga moduaw kanako sa akong balay.
Human sa tulo lamang ka pagduaw, nga niana diha kamiy dulot nga mga panaghisgot sa Bibliya, misugod ako sa pag-uban sa Saksi diha sa balay-sa-balay nga buluhatong pagsangyaw. Pag-abot namo sa teritoryo, gipakita niya kanako kon asa magsugod, ug ako nag-inusara. Sa ingon niana gipasugod sa buluhatong pagsangyaw ang daghang bag-ohan niadtong mga adlawa. Gipasidan-an ako nga, aron dili makit-an diha sa karsada, kinahanglan kanunay akong anaa sa sulod sa hawanan sa dihang motanyag ako ug literatura. Dihay panginahanglang magbantay sa unang mga adlaw sa gubat.
Tulo ka semana sa ulahi, sa Mayo 10, 1940, ang kasundalohan sa Alemanya miasdang sa Netherlands, ug sa Mayo 29, ang komisyoner sa Reich nga si Seyss-Inquart mipahayag nga ang organisasyon sa mga Saksi ni Jehova gidili. Nagtigom lamang kami sa gagmayng mga grupo, ug nag-amping nga huptang tinago ang among mga tigomanan. Ilabinang makapalig-on kanamo ang mga pagduaw sa nagapanawng mga magtatan-aw.
Ako hilabihan ka hinigarilyo, ug sa dihang gitanyagan nako ug sigarilyo ang Saksi nga nagtuon uban nako ug nahibaloan nga dili siya manigarilyo, ako miingon: “Dili gayod ako makahunong sa pagpanigarilyo!” Apan, wala madugay human niadto samtang naglakaw ako sa karsada, ako naghunahuna, ‘Kon mag-Saksi ako, buot kong mahimong tinuod nga Saksi.’ Busa wala na gayod ako manigarilyo.
Pagbarog Dapig sa Kamatuoran
Sa Hunyo 1940, duolan sa tulo ka bulan human nako mahibalag ang Saksi sa pultahan sa akong igsoong lalaki, akong gisimbolohan ang akong pahinungod ngadto kang Jehova ug nabawtismohan. Pipila ka bulan sa ulahi, sa Oktubre 1940, misulod ako sa bug-os-panahong ministeryo ingong usa ka payunir. Nianang panahona, gihatagan ako ug gitawag nga payunir dyaket. Daghan kini ug bulsa alang sa mga libro ug mga pulyeto, ug mahimo kining isul-ob ilawom sa amerkana.
Halos sukad sa pagsugod sa okupasyon sa Alemanya, ang mga Saksi ni Jehova sistematikong gipangita ug gipanakop. Usa ka buntag sa Pebrero 1941, misangyaw ako uban sa pipila ka ubang mga Saksi. Samtang sila miduaw sa mga tawo sa usa ka bahin sa usa ka bloke sa mga balay, misangyaw ako palibot sa pikas nga bahin sa bloke aron tagboon sila. Ngadtongadto, gisusi nako kon unsay nakalangan kanila ug nakatagbo ug usa ka tawo nga nangutana, “Duna ka ba usab niining gagmayng mga libro?”
“Oo,” ako mitubag. Niana gidakop niya ako ug gidala ako ngadto sa estasyonan sa polis. Gitener ako sulod sa duolag upat ka semana. Kadaghanan sa mga polis mahigalaon. Basta ang usa ka tawo wala pa itugyan sa Gestapo, makabaton siyag kagawasan pinaagi lamang sa pagpirma sa sinulat nga deklarasyon nga dili na siya managtag ug literatura sa Bibliya. Sa dihang gipapirma ako sa maong deklarasyon, ako mitubag: “Bisan pag hatagan ko ninyog usa o duha ka milyong gulden, dili ako mopirma.”
Human tenera ug taudtaod, gitugyan ako ngadto sa Gestapo. Unya gidala ako sa kampong konsentrasyon sa Sachsenhausen sa Alemanya.
Ang Kinabuhi sa Sachsenhausen
Pag-abot nako sa Hunyo 1941, diha nay mga 150 ka Saksi—kasagaran mga Aleman—sa Sachsenhausen. Kaming bag-ong mga binilanggo gidala ngadto sa usa ka bahin sa kampo nga gitawag ug Nahilain. Didto ang among Kristohanong mga igsoon nag-atiman kanamo ug nag-andam kanamo sa kon unsay dahomon. Usa ka semana sa ulahi laing mga Saksi gikan sa Netherlands ang nangabot. Sa sinugdan giasayn kami nga motindog sa samang dapit atubangan sa kuwartel gikan sa alas siyete sa buntag hangtod sa alas sayis sa gabii. Usahay ang mga binilanggo kinahanglang mobuhat niana kada adlaw sulod sa usa ka semana o kapin pa.
Bisan pa sa mabangis nga pagtratar, ang mga igsoon nakaamgo sa dinaliang panginahanglan nga magpabiling organisado ug sa pagkuha ug espirituwal nga pagkaon. Kada adlaw dihay giasayn nga mag-andam ug mga hunahuna bahin sa usa ka teksto sa Bibliya. Sa ulahi, sa nataran nga tigomanan, ang matag Saksi moduol nianang tawhana ug maminaw sa iyang giandam. Sa usa ka paagi o sa lain, ang literatura kanunayng gipayuhot ngadto sa kampo, ug kami aktuwal nga nagtigom matag Dominggo ug duyog nga nagtuon niining maong literatura sa Bibliya.
Sa usa ka paagi ang usa ka kopya sa librong Children, nga giluwatan sa St. Louis nga kombensiyon sa Tinipong Bansa sa ting-init sa 1941, gipayuhot ngadto sa Sachsenhausen. Aron mamenosan ang risgo nga madiskobrehan ang libro ug gub-on, amo kanang gibahinbahin, ug ang mga bahin gipasapasa taliwala sa mga igsoon aron ang tanan makapulipuli sa pagbasa niana.
Wala madugay, ang nagdumala sa kampo nakadiskobre bahin sa mga tigom nga among ginahimo. Busa ang mga Saksi gibulagbulag ug gibutang sa lainlaing mga kuwartel. Naghatag kana kanamo ug ekselenteng kahigayonan sa pagsangyaw ngadto sa ubang mga binilanggo, ug ingong resulta, daghang Polako, taga-Ukraine, ug uban pa ang midawat sa kamatuoran.
Wala itago sa mga Nazi ang ilang tumong nga bungkagon o patyon ang Bibelforscher, ingon sa pagtawag sa mga Saksi ni Jehova kanhi. Ingong sangpotanan, grabe ang pagpit-os nga gipahamtang kanamo. Giingnan kami nga pagawason kami kon mopirma kamig deklarasyon nga nagsalikway sa among pagtuo. Ang pipila ka igsoon misugod sa pagpangatarongan, “Kon ako makagawas, mas labaw akog mahimo sa pag-alagad kang Jehova.” Bisan tuod dihay diyutay nga mipirma, ang kadaghanan sa among mga igsoon nagpabiling matinumanon bisan pa sa tanang paghikaw, pagpakaulaw, ug pagmaltratar. Ang pipila niadtong mikompromiso wala na gayod igdungog pa. Apan, ikalipay nga ang uban sa ulahi naulian ug aktibo gihapong mga Saksi.
Kanunay kaming gipugos sa pagtan-aw samtang ang ubang mga binilanggo gipailalom sa mabangis nga pisikal nga pagsilot, sama sa 25 ka lapdos sa lipak. Kas-a, gipatan-aw kami sa pagpatay pinaagig pagbitay sa upat ka tawo. Kadtong maong mga kasinatian adunay tinuod nga epekto sa usa ka tawo. Usa ka igsoong lalaki, taas, guwapo nga lalaki nga nagpuyo sa samang kuwartel nga akong gipuy-an, miingon kanako: “Sa wala pa ako moanhi dinhi, dili ko makaagwanta nga makakitag dugo nga dili makuyapan dihadiha. Apan karon nahimo akong matig-a.” Sa gihapon, bisan tuod nahimo kaming matig-a, mibati gihapon kami. Kinahanglang moingon ako, wala gayod ako maghambin ug daotang buot o mibatig pagdumot sa nanaglutos kanamo.
Human motrabaho uban sa usa ka kommando (pundok sa trabahante) sulod sa pipila ka panahon, giadmit ako sa ospital nga may taas nga hilanat. Usa ka maluloton nga Norwegong doktor ug usa ka nars nga taga-Czechoslovakia ang mitabang kanako, ug ang ilang kalulot lagmit nakaluwas sa akong kinabuhi.
Ang Martsa sa Kamatayon
Pagka-Abril 1945, tin-aw nga ang Alemanya mapildi sa gubat. Ang kasadpanhong mga alyado kusog nga nagaabante gikan sa kasadpan, ug ang mga Sobyet, gikan sa sidlakan. Imposible alang sa mga Nazi nga patyon ang gatosan ka libo diha sa mga kampong konsentrasyon ug idespatsar ang ilang mga lawas sulod sa pipila ka adlaw nga dili magbilin ug bisan unsang timailhan. Busa mihukom sila sa pagpamatay sa masakiton ug balhinon ang nahibiling mga binilanggo ngadto sa kinadul-ang mga pantalan. Didto giplano nila nga pasakyon sila sa mga barko ug lunoron ang mga barko didto sa lawod.
Ang pagmartsa sa mga 26,000 ka binilanggo gikan sa Sachsenhausen nagsugod sa gabii sa Abril 20. Sa wala pa kami mobiya sa kampo, ang among mga igsoon nga masakiton gikuha gikan sa infirmary. Usa ka kareton ang nabatonan nga niana sila ikasakay. Tanantanan, dihay 230 kanamo gikan sa unom ka lainlaing mga nasod. Lakip sa mga masakiton mao si Brader Arthur Winkler, kinsa nakaamot ug dako sa kauswagan sa buluhaton sa Netherlands. Kaming mga Saksi diha sa ulahi sa martsa, ug padayon namong gidasig ang usag usa nga mopadayon.
Sa sinugdanan, nagmartsa kami sulod sa 36 ka oras nga walay hunong. Samtang naglakaw ako, sa pagkatinuod nakatulog ako gumikan sa tumang pag-antos ug kakapoy. Apan ang pagpaulahi o pagpahulay dili mahimo tungod kay peligrong mapusilan ang usa sa mga guwardiya. Sa gabii matulog kami sa hawan nga mga uma o sa kakahoyan. Diyutay lamang o walay pagkaon. Sa dihang grabe na kaayo ang kagutom, gitilapan nako ang toothpaste nga gihatag sa Swekong Red Cross kanamo.
Sa usa ka yugto, sanglit naglibog ang Alemang mga guwardiya kon hain ang kasundalohan sa Rusya ug T.B., nagkampo kami sa kakahoyan sulod sa upat ka adlaw. Kadto nakaayo tungod kay, ingong resulta, wala kami makaabot sa Lübeck Bay sa tukmang panahon aron mosakay sa mga barko nga mao untay mohatod kanamo sa among tubigong lubnganan. Sa kataposan, human sa 12 ka adlaw ug pagmartsa ug kapin sa 200 kilometros, nakaabot kami sa Crivitz Wood. Dili kini layo sa Schwerin, usa ka siyudad nga mga 50 kilometros gikan sa Lübeck.
Ang mga Sobyet didto sa among tuo, ug ang mga Amerikano, sa among wala. Gikan sa pagbuto sa dagkong mga pusil ug sa walay-hunong nga pagrakrak sa riple, nasayod kami nga duol na kami sa atubangan sa kasundalohan. Natarantar ang Alemang mga guwardiya; ang uban mikalagiw, ug giilisan sa uban ang ilang mga uniporme sa militar ug sinina sa prisohan nga ilang gihubo gikan sa mga patay, nga naglaom nga dili mailhan. Taliwala sa kaguliyang, kaming mga Saksi nagtigom ug nag-ampo alang sa giya.
Ang mga igsoon nga nagdumala mihukom nga mobiya kami sa sayong kabuntagon sa pagkasunod adlaw ug moadto sa direksiyon sa nahimutangan sa kasundalohan sa T.B. Bisan tuod halos katunga sa mga binilanggo nga nagsugod sa martsa sa kamatayon ang nangamatay o gipamatay samtang diha sa dalan, ang tanang Saksi nakalabang-buhi.
Gipasakay ako sa pipila ka Canadianong kawani sa militar ngadto sa siyudad sa Nijmegen, diin nagpuyo kanhi ang usa nako ka igsoong babaye. Apan pag-abot nako sa maong dapit, akong nadiskobrehan nga mibalhin na siya. Busa nagsugod ako paglakaw paingon sa Rotterdam. Maayo na lang, samtang nagsubay sa dalan gipasakay ako diha sa usa ka pribadong sakyanan ug gidala ako deretso ngadto sa akong destinasyon.
Ang Kamatuoran Maoy Akong Kinabuhi
Nianang adlawa gayod nga miabot ako sa Rotterdam, miaplay na usab ako sa payunir nga buluhaton. Tulo ka semana sa ulahi didto ako sa akong asaynment sa siyudad sa Zutphen, diin nag-alagad ako sulod sa misunod nga usa ka tuig ug tunga. Nianang panahona, naulian akog diyutay sa akong pisikal nga kusog. Unya gitudlo ako ingong magtatan-aw sa sirkito, sumala sa pagtawag sa nagapanawng mga ministro. Pipila ka bulan sa ulahi, gidapit ako sa Watchtower Bible School of Gilead sa South Lansing, New York. Human mograduwar gikan sa ika-12ng klase sa maong tunghaan sa Pebrero 1949, giasayn ako sa Belgium.
Nakaalagad ako sa lainlaing mga bahin sa ministeryo sa Belgium, lakip sa halos walo ka tuig sa sangang buhatan ug mga dekada diha sa nagapanawng buluhaton ingong magtatan-aw sa sirkito ug magtatan-aw sa distrito. Sa 1958, naminyo ako kang Justine, nga nahimong akong kauban sa pagpanaw. Karon, samtang nagkatigulang na ako, nabatonan gihapon nako ang kalipay nga makaalagad sa limitadong paagi ingong kapuling nagapanawng magtatan-aw.
Sa dihang hinumdoman nako ang akong ministeryo, tinuod akong makaingon: “Walay mas maayo pa kay sa kamatuoran.” Siyempre, dili gayod kadto kanunayng sayon. Akong nadiskobrehan ang panginahanglan sa pagkat-on gikan sa akong mga sayop ug mga kakulangan. Busa sa dihang makigsulti ako sa mga batan-on, kasagarang moingon ako kanila: “Kamo usab makahimog mga sayop ug tingali makahimog grabeng kalapasan, apan ayawg pamakak bahin niana. Hisgoti ang maong butang uban sa inyong mga ginikanan o usa ka ansiyano, ug unya himoa ang gikinahanglang mga pagtul-id.”
Sa akong duolan sa 50 ka tuig diha sa bug-os-panahong ministeryo sa Belgium, nakapribilehiyo ako sa pagkakita kanilang akong nailhan kanhi sa bata pa nga nag-alagad ingong mga ansiyano ug mga magtatan-aw sa sirkito. Ug nakita nako ang 1,700 o ingon-ingon niana nga mga magmamantala sa Gingharian sa nasod nga miuswag ngadto sa kapin sa 27,000.
Ako nangutana, “Aduna pa bay mas bulahang paagi sa pagkinabuhi kay sa pag-alagad kang Jehova?” Wala gayod kaniadto, wala karon, ug wala gayod unya sa umaabot. Ako nag-ampo nga si Jehova magpadayon unta sa paggiya ug pagpanalangin sa akong asawa ug kanako aron kami makapadayon sa pag-alagad kaniya sa walay kataposan.
[Hulagway sa panid 26]
Uban sa akong asawa wala madugay human sa among kasal sa 1958