Kon Nganong Mohimo Sila ug Kapintasan
USA ka bata, nga 27-ka-semanang ahat nga pagkahimugsong masuso, natawo sa Denver, Colorado, T.B.A. Ang batang lalaki wala mamatay, ug human sa tulo ka bulan nga pag-estar sa ospital, siya gidala sa iyang mga ginikanan sa balay. Sa milabay ang tulo ka semana, gibalik pag-usab ang batang lalaki sa ospital. Ngano? Siya nakaagom ug grabeng pagkabun-og sa utok gumikan sa kusog nga pagyugyog sa iyang amahan. Dili makaantos ang amahan sa paghilak sa masuso. Ang batang lalaki nabuta ug nadaot ang panglawas. Ang modernong medisina nakaluwas kaniya sa kadaot sa paghimugso niya apan wala makaluwas kaniya gikan sa kapintasan sa iyang amahan.
Daghang kabataan ang giabusohan, gidagmalan, o gipatay diha sa usa sa labing mapintas nga mga dapit sa yuta—ang panimalay! Gibanabana sa uban nga ingon ka daghan sa 5,000 ka kabataan matag tuig ang mangamatay diha sa mga kamot sa ilang mga ginikanan sa Tinipong Bansa lamang! Ug dili lamang kabataan ang mga biktima. Sumala sa magasing World Health, “ang pag-abuso sa asawa mao ang pangunang hinungdan sa pagkabun-og sa kababayen-an sa edad nga manganak pa” sa Tinipong Bansa. Komosta sa ubang kayutaan? “Un-tersiya ngadto sa kapin sa katunga sa mga babaye nga gisurbi [sa nagakaugmad nga kanasoran] nagtaho nga gibun-og sa ilang kapikas.” Oo, ang kapintasan naghatag ug dakong kadaot, ilabina diha sa panimalay.
Daghang bana ug mga asawa naningkamot sa paghusay sa ilang mga panagbingkil pinaagig kapintasan. Diha sa ubang kanasoran, ang mga ginikanan ug mga magtutudlo mogamit ug kapintasan sa pagpahungaw sa ilang kasuko diha sa kabataan. Agig kalingawan, daogdaogon sa mga bugoy ang mga mahuyang, paagomon sila ug kapintasan. Nganong ang mga tawo mahimo man nga mapintas kaayo?
Kon Nganong ang mga Tawo Mahimong Mapintas
Ang uban moingon nga dala sa pagkatawo nga mapintas ang mga tawo. Samtang ang mapintas nga krimen sa katibuk-an mius-os sa Tinipong Bansa, kini misaka taliwala sa mga batan-on. Ug ang pagkagusto ug kapintasan misaka. Gidoble sa tulo ka dagkong estasyon sa telebisyon ang gidaghanon sa mga estorya sa krimen ug gitriple ang ilang pagpasundayag sa mga pagpamatay. Oo, ang krimen dakog kita! “Wala lamang nato gitugotan ang kapintasan,” matod pa sa sikyatristang si Karl Menninger, “atong gibutang kini sa atubangang mga panid sa atong mga mantalaan. Un-tersiya o un-kuwarto sa atong mga programa sa telebisyon nagagamit niini alang sa kalingawan sa atong kabataan. Dili lamang nato ginapalabay kini, minahal kong mga higala, gusto kaayo nato kini.”
Ang dili pa dugayng mga pagtuon sa siyensiya nagsugyot nga ang biolohiya sa utok ug palibot dakog kalabotan sa pagkahingatakehon sa tawo. “Ang mahinapos natong tanan mao nga ang makadaot nga mga palibot nga nagladlad sa nagkadaghang kabataan maoy, sa pagkamatuod, nakamugna ug epidemya sa kapintasan,” miingon si Dr. Markus J. Kruesi sa University of Illinois Institute for Juvenile Research. “Ang mga panghitabo sa palibot magpahinabo gayod ug molekular nga kausaban diha sa utok nga maghimo sa mga tawo nga mahinaykon.” Ang maong mga butang sama sa “pagkahugno sa gambalay sa panimalay, pagdaghan sa mga ginikanan nga nag-inusara sa pagmatuto, walay pagkatapos nga kakabos, ug dukot nga pag-abuso sa droga makadaot sa kemistriya sa utok nga magpaagresibo sa tawo—usa ka epekto nga gituohan kaniadto nga imposible,” nag-ingon ang librong Inside the Brain.
Gipangangkon nga ang mga kausaban diha sa utok naglakip sa pag-ariya sa gidaghanon sa serotonin, usa ka kemikal sa utok nga gituohang magkontrolar sa pagkahingatakehon. Ang mga pagtuon nagbutyag nga ang alkohol makaariya sa gidaghanon sa serotonin diha sa utok, sa ingon naghatag ug pipila ka siyentipikanhong pasikaranan alang sa dugay-nang-nahibaloang koneksiyon tali sa kapintasan ug sa pag-abuso sa alkoholikong ilimnon.
Laing butang ang nalangkit sa pagdaghan sa kapintasan karon. “Hinumdomi,” nagpasidaan ang kasaligang basahon sa tagna, ang Bibliya, nga “moabot ang malisod nga panahon sa kataposang mga adlaw. Ang mga tawo mahimong hakog, dalo, hambogiro, ug mapahitas-on; . . . sila walay-kalulot, walay-kaluoy, tigbutangbutang, mapintas, ug mabangis; ilang dumtan ang maayo; sila mabudhion, mapasagaron, ug mamurot sa garbo . . . Pahilayo gikan niining mga tawhana.” (2 Timoteo 3:1-5, Today’s English Version) Oo, ang kapintasan nga atong makita karon maoy katumanan sa tagna sa Bibliya bahin sa “kataposang mga adlaw.”
Adunay laing butang nga naghimo niini nga usa ka mapintas nga panahon. “Alaot alang sa yuta ug sa dagat,” nag-ingon ang Bibliya, “tungod kay ang Yawa nanaog kaninyo, nga may dakong kasuko, kay nahibalo nga siya may mubo nga yugto sa panahon.” (Pinadayag 12:12) Ang Yawa ug ang iyang panon sa mga demonyo gitambog gikan sa langit ug karon nagbug-os sa ilang pagtinguhag daotan diha sa katawhan. Ingong “magmamando sa awtoridad sa hangin,” gimaniobra sa Yawa “ang espiritu nga nagalihok karon diha sa mga anak sa pagkadili-masinugtanon,” nga naghimo sa yuta nga dugang nga mapintas kaayo nga dapit.—Efeso 2:2.
Nan, sa unsang paagi atong masagubang ang mapintas nga “hangin” sa kalibotan karon? Ug sa unsang paagi masulbad nato ang mga panagbingkil nga walay kapintasan?
[Blurb sa panid 3]
Daghang kabataan ang giabusohan, gidagmalan, o gipatay diha sa usa sa labing mapintas nga mga dapit sa yuta—ang panimalay!