BANOG

[Heb., ʼai·yahʹ, “itom nga banog”; da·ʼahʹ, “pula nga banog”; ug tingali dai·yahʹ, “sikop,” lagmit usa ka matang sa banog].

Ang banog maoy usa ka langgam nga mandadagit ug tigkaon usab ug hugaw. Ang itom ug ang pula nga banog, ang kasagarang matang nga makaplagan sa Palestina, maoy lakip sa mahugawng mga langgam sumala sa Balaod. (Lev 11:​13, 14; Deu 14:​12, 13) Sa talaan sa Deuteronomio makita ang ra·ʼahʹ inay ang da·ʼahʹ, nga sama nianang sa Levitico, apan kini tingali tungod kay ang “d” (ד) napulihan sa magkokopya ug Hebreohanong katumbas sa “r” (ר), diin ang mga letra amgid kaayo.

Ang Hebreohanong ngalan nga ʼai·yahʹ gituohan nga maoy pagsundog sa pag-iyagak sa itom nga banog (giklasipikar sa mga eksperto nga nagtuon sa mga langgam ingong Milvus migrans).

Ang orihinal nga kahulogan sa Hebreohanong ngalan nga da·ʼahʹ dili matino, apan gituohan nga kini nagpaila sa “pagsakdop o hagiyos nga paglupad,” sama sa ekspresyong “siya miabot nga naglupad [gikan sa Heb. nga da·ʼahʹ] sakay sa mga pako sa espiritu” (Sal 18:10), ug sa mga paghisgot sa ‘pagsakdop’ sa agila. (Deu 28:49; Jer 48:40; 49:22) Busa ang ngalan nagtumong sa usa ka langgam nga mandadagit, ug si Koehler ug Baumgartner (Lexicon in Veteris Testamenti Libros, Leiden, 1958, p. 198) nagsugyot sa pula nga banog (Milvus milvus).

Si Job naggamit sa itom nga banog ingong sanglitanan sa hait kaayong panan-aw, apan nagpakita nga ang pagkamamugnaon sa tawo ug ang iyang pagpangitag bahandi nagtultol kaniya ngadto sa mga dalan sa ilalom sa yuta nga bisan ang halayog panan-aw nga mga langgam nga mandadagit dili makakita.​—Job 28:7.

Ang kadaghanan sa itom nga mga banog moagi sa Palestina aron magpalabay sa tingtugnaw didto sa Aprika. Ang nag-uswag nga gidaghanon mopalabay sa tingtugnaw didto sa Israel. Sila magsalag diha sa mga sangasanga sa tag-as nga mga kahoy ug magtigom ug pagkaon diha sa salag una pa mangitlog. Ang pula nga banog, nga usa ka talagsaong dumuduaw sa panahon sa tingtugnaw, maoy usa ka langgam nga pulahon ang pagkakape, nga may budlisbudlis nga itom, ug may abohon-puti nga ulo.

Lain pa, ang modernong mga leksikograpo nagtuo nga ang Hebreohanong termino nga nets nagtumong usab sa mga banog. Ingong usa ka manunukob, nga mokaon ug mga bitin, tabili, gagmayng sus-an nga mga hayop, ug ubang mga langgam, “ang banog sumala sa matang niini” (“ang tanang matang sa ananangkil,” Maayong Balita Biblia) maoy lakip sa mga langgam nga giklasipikar nga “mahugaw” sa Moisesnong Balaod.​—Lev 11:16; Deu 14:15.

Ang pipila ka banog maoy kaindig sa sayaw ingong kinakusgang molupad taliwala sa pamilya sa mga langgam, ug ang mga nakakita miingon nga may usa ka banog nga misarap sa gikusgong 290 km/oras (180 mko). Usa sa mga banog nga makaplagan sa Palestina mao ang banog nga peregrino (Falco peregrinus), usa ka komon nga tiglalin. Anaa usab ang medyo dakodakong lanner nga mga banog (Falco biarmicus), nga kanhi daghan diha sa mga pangpang ug batoong mga lugot gikan sa Bukid sa Hermon hangtod sa dapit sa Patayng Dagat. Ang saker nga mga banog (Falco cherrug) sa popanahon makita diha sa kasadpang Negev.

Ang gagmayng komon nga kestrel (Falco tinnunculus), nga mga 36 sm (14 pul.) ang gitas-on sa lawas, sakop usab sa samang pamilya sa mga banog. Makaplagan kini sa tibuok tuig sa tanang dapit sa agrikultural nga kabalangayan ug mga tanaman sa Palestina; ug gani kini mangitlog diha sa dagkong mga bilding sa mga siyudad.

Ang Job 39:26 naghubit sa ‘paglupad sa itaas ug sa pagbukhad sa mga pako sa banog ngadto sa hangin sa habagatan,’ ug kini gisabot sa uban nga nagtumong sa paglalin nga pahabagatan (“nagbukhad sa iyang mga pako aron sa pagpanaw ngadto sa habagatan,” JB), nga maoy himoon usab sa mas gamayng kestrel nga pamilya sa banog ug sa banog nga peregrino. Apan ang uban nagtuo nga kini nga teksto naghubit bahin sa pagsugat sa langgam sa nagsingabot nga hangin ug, pinaagi sa kusog sa mga pako niini, molupad nga pasungsong, nga mokayab ngadto pa gayod sa itaas. Ang mga banog giingon nga “molupad nga taas kaayo, nga kanunayng maningkamot sa paglupad nga mas taas pa kay sa bisan unsang langgam nga tingali ilang gigukod” aron kusog kaayong makasakdop sa ilang tukbonon diha sa ubos, ug sa pagbuhat sa ingon sila sagad “molupad pauyon sa hangin, ug pinaagi sa paglupad nga pasungsong niini sila mokayab sama sa tabanog.” (Funk and Wagnalls New Standard Encyclopedia, 1931, Tomo XI, pp. 329, 330) Sa susama, ang kestrel usahay gitawag nga windhover “tungod kay kini magpautaw-utaw (magpondo sa usa ka dapit) sa hangin samtang kini mangitag makaon. Kini nga langgam molupad paatubang sa hangin ug mokapakapa sa iyang mga pako samtang nagtan-aw sa yuta alang sa iyang tukbonon.”​—The World Book Encyclopedia, 1987, Tomo 11, p. 237.

Ang banog ilado kaayo sa relihiyon sa Ehipto. Kini nahimong simbolo ni Horus, ang banog-ug-ulo nga diyos sa Ehipto, kinsa, duyog kang Isis ug Osiris, naglangkob sa pangunang trinidad o “balaang pamilya” taliwala sa mga diyos ug mga diyosa sa Ehipto. Ang larawan sa banog kanunayng gigamit sa pagsulat sa titulo sa mga Paraon, ug sa pipila ka kahimtang, kini nga mga magmamando giisip nga mga inkarnasyon ni Horus. Sa gatosan ka gipreserbar nga mga patayng lawas sa langgam nga nakaplagan sa Ehipto, ang banog, ilabina ang kestrel, mao ang kinadaghanan. Si Herodotus miingon nga ang bisan kinsa nga makapatay ug usa ka banog didto sa Ehipto, bisan pag dili tinuyo, pagapatyon.