BARKO

Usa ka dakong sakayan nga tiglawig sa dagat. Ang Bibliya sa katibuk-an lakbit lamang nga naghisgot sa mga barko, panakayan, ug sa mga kagamitan sa barko, apan kini naghatag ug pipila ka ideya labot sa mga barko sa kapanahonan sa Bibliya. Ang ubang mga kahubitan sa karaang mga barko naggikan sa mga talaan sa kasaysayan sa nagkalainlaing mga nasod o naggikan sa mga hulagway sa mga barkong pangnegosyo, mga panaggubat diha sa dagat, ug uban pa.

Ehiptohanon. Ang mga tangbo nga papiro nga gihablon ug gibangan, nagtaganag materyales sa daghang matang sa mga sakayang Ehiptohanon. Lainlain ang gidak-on niini. May gagmayng mga sakayan nga gigamit diha sa mga suba nga makaluwan ug usa o pipila lamang ka mangangayam o mga mangingisda ug tulin nga mabugsayan diha sa Nilo, ug may dagko usab nga mga sakayan nga bawog ug dulong ug lig-ong makalawig diha sa kadagatan. Ang mga Etiopianhon ug mga Babilonyanhon migamit usab ug mga sakayan nga gama sa tangbo; ang Babilonya nakabaton usab ug dakong panon sa mga barko nga ginaoran.

Usa ka linilok didto sa Medinet Habu naghulagway sa mga sakayang Ehiptohanon nga adunay palo nga may layag ug may lantawanan ibabaw sa palo. Kini gipadagan usab pinaagig mga bugsay, nga may dakong bugsay sa ulin nga gigamit sa pagtimon. Ang dulong giporma nga sama sa ulo sa bayeng leyon nga diha sa baba niini may lawas sa usa ka tawong taga-Asia.

Ang dagkong mga barko nga may rektanggulong mga layag ug may kapin sa 20 ka bugsay, nga lagmit may kilya sa tunga, mihimog lagyong mga paglawig latas sa Dagat Mediteranyo. Ang pamatuod nga kining matanga sa mga barko tiglawig na sa kadagatan sa panahon ni Moises gipakita sa pasidaan ni Jehova didto sa Kapatagan sa Moab nga, kon sila dili magmasinugtanon, ang mga Israelinhon pagadad-on ‘balik sa Ehipto pinaagi sa mga barko,’ aron ibaligya didto ingong mga ulipon.​—Deu 28:68.

Fenicianhon. Sa paghulagway sa siyudad sa Tiro ingong maanindot nga barko, ang manalagna nga si Ezequiel (27:3-7) naghatag ug mga detalye nga tin-awng naghubit sa usa ka barko nga Fenicianhon. Kini may mga tabla nga gama sa lig-ong kahoy nga junipero, usa ka palo nga gama sa sedro gikan sa Lebanon, ug mga bugsay nga gama sa “nagbuntaog nga mga kahoy” gikan sa Basan, lagmit mga robles. Ang dulong, nga lagmit habog ug nagkurba, maoy gama sa kahoyng sipres nga hinaklapan ug garing. Ang layag maoy gama gikan sa dekolor nga lino sa Ehipto, ug ang tolda (tingali usa ka atop-atop sa barko aron sa pagtaganag kasilongan) maoy gama sa tinina nga balhibo sa karnero. Ang mga dinugtongan sa barko gibulitan. (Eze 27:27) Ang mga Fenicianhon maoy hanas nga mga tripulante nga nagdalag daghang baligya diha sa dapit sa Mediteranyo, ug sila miabot pa gani hangtod sa Tarsis (lagmit ang Espanya). Gituohan sa pipila nga sa ulahi ang terminong “mga barko sa Tarsis,” o “mga barkong Tarsis,” nagtumong sa usa ka matang sa barko nga gigamit sa mga Fenicianhon sa pagdalag mga baligya ngadto nianang halayong dapit, sa ato pa, usa ka lig-ong sakayan sa dagat nga makasugakod sa dugayng mga paglawig. (1Ha 22:48; Sal 48:7; Isa 2:16; Eze 27:25) Lagmit si Jonas mikalagiw sakay niining matanga sa barko. Kini inandanahan, nga may luna alang sa kargamento ug mga pasahero.​—Jon 1:​3, 5.

Usa sa mga eskultora ni Senakerib naghulagway sa usa ka Fenicianhong barko nga may dagkong mga andana, may duha ka hugpong sa mga bugsay, usa ka layag, ug usa ka tabil sa ibabaw nga andana nga diha niana gibitay ang mga taming. Ang dulong niini nga barkong iggugubat maoy taas ug talinis.

Hebreohanong mga Barko. Sa dihang mipuyo sa Yutang Saad, si Dan gihisgotan nga sa usa ka panahon siya nagpuyo diha sa mga barko (Huk 5:17), lagmit nagpunting sa pahat nga teritoryo niini diha sa daplin sa Filistehanong baybayon. (Jos 19:​40, 41, 46) Ang teritoryo sa Aser maoy ubay sa baybayon ug naglakip sa mga siyudad sa Tiro ug Sidon (bisan tuod walay ebidensiya nga kining mga siyudara nailog ni Aser). Ang mga tribo ni Manases, Epraim, ug Juda may teritoryo nga ubay sa Baybayon sa Mediteranyo, mao nga sila usab pamilyar kaayo sa mga barko. (Jos 15:​1, 4; 16:8; 17:​7, 10) Si Manases, Isacar, ug si Neptali nakabaton usab ug yuta nga diha o duol sa baybayon sa Dagat sa Galilea.

Bisan tuod ang Israel lagmit nga migamit na ug mga sakayan sukad pa sa unang kapanahonan, dayag nga si Solomon mao ang unang magmamando sa Israel nga nagpasiugda sa paggamit ug barkong pangnegosyo. Pinaagi sa tabang ni Hiram, siya nakahimog panon sa mga barkong dekarga nga milawig gikan sa Ezion-geber ngadto sa Opir. (1Ha 9:26-28; 10:22; 2Cr 8:​17, 18; 9:21) Kini nga mga sakayan duyog nga gidumala sa mga Israelinhon ug sa may kasinatian nga mga sakayanon o mga marinero nga taga-Tiro. Matag tulo ka tuig ang mga barko moabot nga may mga kargamento nga bulawan, plata, garing, aliwas, ug mga paboreyal.​—1Ha 9:27; 10:22.

Si Haring Jehosapat sa Juda sa ulahi mihimog panagkombuya uban sa daotan nga si Haring Ahazias sa Israel sa paghimog mga barko didto sa Ezion-geber aron moadto sa Opir alang sa bulawan; apan si Jehova nagpasidaan kaniya sa Iyang dili pag-uyon niini nga pakig-alyansa. Busa, ang mga barko nangaguba didto sa Ezion-geber, ug si Jehosapat dayag nga midumili sa hangyo ni Ahazias nga sulayan pag-usab ang proyekto.​—1Ha 22:​48, 49; 2Cr 20:​36, 37.

Sa Unang Siglo K.P Sa unang siglo K.P., daghang barkong pangnegosyo nga nagkalainlain ug matang ang milawig sa kadagatan sa Mediteranyo. Ang pipila niini maoy mga sakayang tigdunggoan sa mga baybayon, sama sa sakayan nga gikan sa Adramito nga pinaagi niini si Pablo, ingong usa ka binilanggo, milawig gikan sa Cesarea paingon sa Mira. (Buh 21:1-6; 27:2-5) Apan, ang barkong pangnegosyo nga gisakyan ni Pablo didto sa Mira maoy usa ka dakong barko nga nagkargag trigo ug may mga tripulante ug mga pasahero nga ang tanan miabot ug 276 ka tawo. (Buh 27:​37, 38) Si Josephus nagtaho nga kas-a siya milawig sa usa ka barko nga may sakay nga 600.​—The Life, 15 (3).

Si Pablo sa makadaghan mipanaw sakay sa mga barko; siya nakasinatig tulo ka pagkalunod sa barko una pa niini nga panaw. (2Co 11:25) Ang barko nga iyang gisakyan niining higayona maoy usa ka barkong delayag nga may dakong layag sa pangunang palo niini ug may pangunahan nga layag ug may duha ka dagkong mga bugsay nga panimon diha sa ulin. Ang maong mga barko sagad adunay dagway sa dulong nga naghawas sa pipila ka diyos o mga diyosa. (Ang barko nga gisakyan ni Pablo human niadto may dagway sa “Mga Anak nga Lalaki ni Zeus” diha sa dulong.) (Buh 28:11) Usa ka gamayng sakayan, o bote, ang giguyod diha sa ulin sa barko. Gigamit kini aron makadunggo sa baybayon sa dihang magpondo ang barko duol sa baybayon. Aron dili kini masudlan ug tubig o maguba, ang bote ikarga sa panahon sa mga bagyo. Niini nga paglawig ni Pablo, tungod sa kakusog sa bagyo, gigakotan sa mga tripulante ang barko (lagmit kini mao ang paghigot sa kasko ginamit ang mga pisi o mga kadena sa ilalom sa kasko gikan sa usa ka kiliran ngadto sa lain aron sa pagbanting sa barko), giariya ang mga kagamitan (dayag ang harsiya), gitambog sa dagat ang mga kargamento nga trigo, gisalibay ang mga kagamitan sa sakayan, ug gilugakan ang mga higot sa mga bugsay nga panimon (aron dili kini madaot).​—Buh 27:6-19, 40.

Ang Dagat sa Galilea. Ang mga Ebanghelyo subsob nga naghisgot sa mga sakayan nga nagalawig sa Dagat sa Galilea. Lagmit kini nga mga sakayan pangunang gigamit sa pagpangisda ginamit ang mga pukot (Mat 4:18-22; Luc 5:2; Ju 21:2-6), bisan tuod gihimo usab ang pagpangisda ginamit ang mga pasol. (Mat 17:27) Si Jesus usahay migamit ug sakayan ingong kombenyenteng dapit nga gikan niana mosangyaw ngadto sa mga panon sa katawhan nga diha sa daplin sa baybayon (Mat 13:2; Luc 5:3), ug siya ug ang iyang mga apostoles kanunayng migamit niini ingong sakyanan. (Mat 9:1; 15:39; Mar 5:21) Ang maong sakayan gipadagan pinaagig mga bugsay o gamayng layag. (Mar 6:48; Luc 8:22) Bisan tuod ang Bibliya wala maghubit niini nga mga sakayan sa pagpangisda, ang pipila niini dagko nga makaluwan ug mga 13 ka tawo o kapin pa.​—Mar 8:10; Ju 21:​2, 3; tan-awa ang SAKAYANG GINAORAN; MARINERO.

Mga Angkla. Ang unang mga angkla, sukad nga kini nahibaloan, maoy gama sa bato ug itunton kini gikan sa dulong sa barko. Sa ulahi ang mga angkla nga gama sa kahoy nga pormag kaw-it nga gipabug-atan ug bato o metal gigamit didto sa Mediteranyo. Ang uban adunay mga bara nga tingga. Usa ka angkla ang nadiskobrehan duol sa Cirene nga may gibug-aton nga mga 545 kg (1,200 lb). Sa kadugayan, gigamit ang mga angkla nga lunlon gama sa metal, ang uban ordinaryo ug porma ug ang uban dobleg sima. Ang mga tripulante sa barko nga gisakyan ni Pablo nagtunton ug upat ka angkla gikan sa ulin sa barko (ang pamaagi nga usahay gisunod aron makasugakod sa kusog nga hangin). (Buh 27:​29, 30, 40) Usa ka tingga nga pangsunda ang gigamit sa pagtino sa giladmon sa tubig.​—Buh 27:28.

Gigamit ni apostol Pablo ang terminong “angkla” sa mahulagwayong paagi sa dihang siya nakigsulti sa iyang espirituwal nga mga igsoon diha kang Kristo, nga nagtawag sa paglaom nga gibutang sa ilang atubangan ingong “angkla sa kalag.”​—Heb 6:19; itandi ang Efe 4:​13, 14; San 1:6-8.